Gwahardd bagiau plastig ysgafn ledled y byd yn raddol (ni ddangosir cyfreithiau a basiwyd ond nad ydynt mewn grym eto ar y map) | |
Math | gwaharddiad |
---|
Mae gwaharddiad ar fagiau plastig yn gyfraith sy'n cyfyngu ar y defnydd o fagiau plastig ysgafn mewn siopau o bob math. Yn gynnar yn yr 21g, bu tuedd fyd-eang tuag at ddod â bagiau plastig ysgafn i ben yn raddol. Defnydd y bagiau untro hyn, fel arfer oedd plastig polyethylen dwysedd isel (LDPE), oedd yn cael eu rhoi am ddim i gwsmeriaid gan siopau wrth brynu nwyddau: mae'r bagiau wedi cael eu hystyried ers tro yn ffordd gyfleus, rhad a hylan (hygenic) o gludo eitemau. Ymhlith y problemau sy'n gysylltiedig â bagiau plastig mae'r defnydd o adnoddau anadnewyddadwy (fel olew crai, nwy a glo), gwaredu'r bagiau, ac effeithiau amgylcheddol ee ysbwriel. Ar yr un pryd â'r gostyngiad mewn bagiau plastig ysgafn, mae siopau bellach wedi cyflwyno bagiau siopa y gellir eu hailddefnyddio.
Mae llywodraethau amrywiol wedi gwahardd gwerthu bagiau ysgafn, ac eraill fel Cymru'n codi tâl ar gwsmeriaid am fagiau ysgafn, sy'n cynhyrchu trethi o'r siopau sy'n eu gwerthu. Llywodraeth Bangladesh oedd y cyntaf i wneud bagiau plastig yn anghyfreithiol, a hynny yn 2002, gan osod gwaharddiad llwyr ar fagiau plastig ysgafn. Rhwng 2010 a 2019, bu treblu nifer y polisïau cyhoeddus bydeang, a fwriadwyd i ddileu bagiau plastig dros gyfnodl. O 2022 ymlaen, mae gwaharddiadau o'r fath wedi'u cyflwyno mewn 99 o wledydd, gyda graddau amrywiol o orfodi, ac yn lle hynny mae 32 o wledydd yn codi tâl fesul bag. Mae gwaharddiadau a chyhuddiadau hefyd wedi'u deddfu gan rai awdurdodau ar lefel rhanbarthol.
Mae bagiau plastig yn achosi llawer o faterion ecolegol ac amgylcheddol bach a mawr. Y broblem fwyaf gyda bagiau plastig yw faint o wastraff a gynhyrchir. Mae llawer o fagiau plastig yn cyrraedd y strydoedd yn y pen draw ac o ganlyniad yn llygru prif ffynonellau dŵr, afonydd a nentydd.
Hyd yn oed pan gânt eu gwaredu'n iawn, maent yn cymryd blynyddoedd lawer i bydru a dadelfennu, gan gynhyrchu llawer iawn o sothach dros gyfnodau hir o amser. Mae bagiau sydd wedi'u taflu'n amhriodol yn llygru dyfrffyrdd, carthffosydd ac wedi'u darganfod mewn cefnforoedd, gan effeithio ar ecosystem creaduriaid morol. Cyrhaedda llawer iawn o wastraff plastig y cefnforoedd bob blwyddyn, gan achosi bygythiadau i rywogaethau morol ac amharu ar y gadwyn fwyd forol. Mae sawl rhywogaeth ficrobaidd yn cytrefu ar ronynnau plastig gan eu niweidio, ac mae gronynnau plastig sy'n cael eu gyrru gan wyntoedd yn ffurfio clytiau sbwriel mewn gwahanol rannau o'r cefnforoedd. Mae'r Cenhedloedd Unedig yn amcangyfrif y bydd mwy o blastig na physgod yn y cefnforoedd erbyn 2050 oni bai bod gwledydd yn cyflwyno mesurau brys i atal eu cynhyrchu, a defnyddio a rheoli gwastraff yn fwy effeithlon.
Canfuwyd bod bagiau plastig yn cyfrannu at gynhesu byd-eang. Ar ôl ei waredu, os yw'n agored i olau haul cyson mae arwyneb plastig o'r fath yn cynhyrchu symiau sylweddol o ddau nwy tŷ gwydr - methan ac ethylene. At hynny, oherwydd ei ddwysedd isel / priodweddau canghennog uchel, mae'n dadelfennu'n haws dros amser o'i gymharu â phlastigau eraill gan arwain at ryddhau nwyon yn gyflymach. Mae cynhyrchiant y nwyon hybrin hyn o blastigau crai yn cynyddu’n esbonyddol gydag arwynebedd/amser arwyneb, felly mae LDPE yn allyrru nwyon tŷ gwydr ar gyfradd fwy anghynaliadwy o gymharu â phlastigau eraill. Ar ddiwedd cyfnod deor o 212 diwrnod, mae allyriadau wedi'u cofnodi ar 5.8 nmol g-1 d-1 o fethan, 14.5 nmol g-1 d-1 o ethylene, 3.9 nmol g-1 d-1 o ethan a 9.7 nmol g-1 d-1 o propylen.
Y ddau brif fath o ddifrod uniongyrchol i fywyd gwyllt yw maglu a llyncu. Gall anifeiliaid fynd yn sownd yn y bagiau plastig a boddi. Maent yn aml yn cael eu llyncu gan anifeiliaid na allant eu gwahaniaethu oddi wrth fwyd gan gloi eu coluddion sy'n arwain at farwolaeth trwy newyn. Gall bagiau plastig rwystro draeniau, trapio adar a lladd da byw. Mae’r Gronfa Fyd-Eang ar gyfer Natur wedi amcangyfrif bod dros 100,000 o forfilod, morloi, a chrwbanod yn marw bob blwyddyn o ganlyniad i fwyta neu gael eu caethiwo gan fagiau plastig.
Yn India, amcangyfrifir bod 20 o wartheg yn marw bob dydd o ganlyniad i lyncu bagiau plastig a chael eu systemau treulio wedi'u rhwystro gan y bagiau. Mae hefyd yn gyffredin iawn ledled Affrica i gael carthffosydd a systemau draenio wedi'u rhwystro gan fagiau sy'n achosi malaria oherwydd y boblogaeth gynyddol o fosgitos sy'n byw ar y carthffosydd dan ddŵr. Mae'r term "llygredd gwyn" wedi'i fathu yn Tsieina i ddisgrifio effeithiau lleol a byd-eang bagiau plastig wedi'u taflu i'r amgylchedd.
Gall bagiau plastig sy'n cael eu dympio yn y Cefnfor Tawel gyrraedd "ardal sbwriel y Môr Tawel Mawr". Daw 80% o'r gwastraff plastig o dir; daw'r gweddill o lwyfannau olew a llongau.
Gwnaeth Cenia'r ymgais gyntaf i wahardd gweithgynhyrchu a mewnforio bagiau plastig yn 2007 a 2011 fel ffordd o amddiffyn yr amgylchedd. Methodd gwaharddiad 2007 a 2011 ar dargedu plastigau o dan 30 micron ar ôl i weithgynhyrchwyr a siopau adwerthu fygwth trosglwyddo'r gost o ddefnyddio deunyddiau eraill i ddefnyddwyr. Yn 2017, gwaharddodd ysgrifennydd y cabinet dros yr Amgylchedd ac Adnoddau Naturiol, yr Athro Judy Wakhungu ddefnyddio, gweithgynhyrchu a mewnforio'r holl fagiau plastig a ddefnyddir ar gyfer pecynnu masnachol a chartref o dan hysbysiad Gazette rhif 2356. Ar 28 Awst 2017, dechreuodd Kenya weithredu gwaharddiad ledled y wlad o fagiau plastig untro. Mae bagiau pecynnu sylfaenol, bagiau gwastraff ysbytai, a bagiau bin sbwriel wedi'u heithrio o'r gwaharddiad. Ystyrir y gwaharddiad yn un o’r rhai llymaf yn y byd, gyda dirwyon o hyd at $40000, neu bedair blynedd o garchar.
Daeth gwaharddiad bagiau plastig Rwanda i rym yn 2008. Mae llywodraeth Rwanda wedi annog gwledydd eraill yn eu rhanbarth i wahardd bagiau plastig hefyd, gan ddechrau yn 2011.
Gwaharddwyd bagiau plastig yng Ngweriniaeth hunan-ddatganedig Somaliland ar 1 Mawrth 2005 ar ôl cyfnod gras o 120 diwrnod yr oedd y llywodraeth wedi'i roi i'r cyhoedd i gael gwared o'u stociau. Cyhoeddodd y llywodraeth ddirwyon yn erbyn troseddwyr sy'n parhau i werthu bagiau plastig yn y wlad.
Roedd bagiau plastig yn bryder mawr yn Ne Affrica cyn i’r ardoll bagiau gael ei chyflwyno yn 2004. Ni waharddwyd y bagiau erioed, ond cyflwynwyd ardoll, yn daladwy gan y gwneuthurwr bagiau plastig. Mae'r bagiau plastig mwy trwchus yn cael eu trethu ac er bod y symudiad hwn wedi achosi dicter i ddefnyddwyr i ddechrau a gostyngiad cychwynnol mewn niferoedd, mae'r defnydd o fagiau wedi cynyddu'n barhaus i sawl biliwn o fagiau siopa plastig bob blwyddyn.
Gwaharddodd Llywodraeth Chwyldroadol Zanzibar fagiau plastig yn 2005. Cyflwynodd Tansanïa gynlluniau i weithredu gwaharddiad cenedlaethol ar fagiau plastig yn 2006. Fodd bynnag, ni chafodd ei gadarnhau am fwy na deng mlynedd. Daeth y gwaharddiad i rym o’r diwedd ar 1 Mehefin 2019.
Cyflwynwyd gwaharddiad llym yn Bangladesh yn 2002 ar ôl i lifogydd a achoswyd gan fagiau plastig sbwriel foddi dwy ran o dair o’r wlad rhwng 1988 a 1998. Mae bagiau plastig yn parhau i fod yn broblem fawr ar gyfer system garthffosiaeth a dyfrffyrdd.
Cyflwynwyd gwaharddiad llwyr ar fagiau plastig tenau iawn ac ardoll ar fagiau plastig yn Tsieina ar 1 Mehefin 2008. Daeth hyn i rym oherwydd y problemau gyda charthffosiaeth a gwastraff cyffredinol. Mae un arolwg yn 2009 yn awgrymu bod y defnydd o fagiau plastig wedi gostwng rhwng 60 ac 80% mewn archfarchnadoedd Tsieineaidd, a defnyddiwyd 40 biliwn yn llai o fagiau.
Yn 2002, gwaharddodd India gynhyrchu bagiau plastig o dan 20 µm mewn trwch i atal bagiau plastig rhag tagu'r systemau draenio dinesig ac i atal buchod India rhag amlyncu bagiau plastig
Ynysoedd y Philipinau yw trydydd llygrwr cefnfor mwya'r byd er gwaethaf deddf rheoli gwastraff a ddaeth i rym 18 mlynedd yn ôl. Mae ymdrechion i reoleiddio plastig wedi'u rhwystro gan lygredd, diffyg ewyllys gwleidyddol, ac amlder a hygyrchedd eang cynhyrchion plastig untro.
Yn Ionawr 2003, gwaharddodd Taiwan ddosbarthu bagiau plastig ysgafn am ddim. Roedd y gwaharddiad yn atal perchnogion siopau adrannol, canolfannau siopa, goruwchfarchnadoedd, siopau cyfleustra, bwytai bwyd cyflym a bwytai rheolaidd rhag darparu bagiau plastig am ddim i'w cwsmeriaid. Mae llawer o siopau wedi disodli plastig gyda blychau papur wedi'u hailgylchu. Yn 2006, fodd bynnag, penderfynodd y weinyddiaeth ddechrau caniatáu i weithredwyr gwasanaethau bwyd gynnig bagiau plastig am ddim. Yn Chwefror 2018, cyhoeddodd Taiwan gynlluniau i wahardd bagiau plastig i raddau amrywiol, wedi'u gwahardd i'w defnyddio yn y siop erbyn 2019.
Yn Nhachwedd 2013, cyhoeddodd y Comisiwn Ewropeaidd gynnig gyda'r nod o leihau'r defnydd o fagiau siopa plastig ysgafn (gyda'u trwch o dan 50 micron). O dan y cynnig, gall aelod-wladwriaethau'r UE ddewis y mesurau mwyaf priodol i annog pobl i beidio â defnyddio bagiau plastig. Ar 29 Ebrill 2015 pasiodd Senedd Ewrop Gyfarwyddeb 2015/720 i leihau’r defnydd o fagiau plastig 50% erbyn 2017 ac 80% erbyn 2019.
Yn 2003, cyflwynodd Denmarc dreth ar fanwerthwyr yn dosbarthu bagiau plastig. Roedd hyn yn annog siopau i godi tâl am fagiau plastig ac yn gwthio'r defnydd o fagiau amldro. Credwyd bod hyn yn arbed tua 66% o fagiau plastig a phapur. Yn 2004, pasiwyd deddf debyg gan yr Inatsisartut yn yr Ynys Las, a osododd dreth ailgylchu ar fagiau plastig. Erbyn 2014 Denmarc oedd â’r defnydd isaf o fagiau plastig yn Ewrop, gyda 4 bag y person y flwyddyn, o gymharu â 466 ym Mhortiwgal, Gwlad Pwyl a Slofacia.
Cyflwynodd Iwerddon ardreth o€0.15 ym Mawrth 2002' codwyd yr ardreth yn y man gwerthu, ac o fewn blwyddyn roedd 90% o'r defnyddwyr yn defnyddio bagiau oes hir. Nod y dreth hon oedd newid ymddygiad defnyddwyr tra'n parhau i ganiatáu iddynt ddewis a ydynt am dalu ffi ychwanegol am fagiau plastig. Cynyddwyd y dreth i €0.22 yn 2007. Rhoddir y refeniw i mewn i Gronfa Amgylcheddol, sydd i'w ddefnyddio ar gyfer prosiectau amgylcheddol; dyma un o'r prif resymau pam fod defnyddwyr yn cefnogi'r dreth hon.
Cyflwynwyd deddf yn 2006 (cyfraith 578/2006) – ac fe’i haddaswyd yn ddiweddarach yn 2011 (cyfraith 1032/2011) – a oedd yn gosod treth orfodol ar fagiau plastig nad ydynt yn fio-ddiraddadwy. Mewn addasiad yn 2011 lleihawyd y dreth ar fagiau plastig ac fe’i hystyriwyd gan rai fel cam yn ôl o ddiogelu’r amgylchedd. Cafodd bagiau plastig ysgafn eu gwahardd ar 1 Ionawr 2019.
Cyflwynodd Cymru isafswm tâl cyfreithiol o 5 ceiniog am bron pob bag untro yn Hydref 2011. Mae bagiau papur a bagiau bioddiraddadwy wedi'u cynnwys yn y tâl yn ogystal â bagiau plastig, gyda dim ond ychydig o eithriadau penodol - megis bwyd heb ei becynnu neu feddyginiaeth a gyflenwir ar bresgripsiwn y GIG; presgripsiwn am ddim. Cesglir y TAW a godir o'r tâl gan Lywodraeth Cymru. Gofynnir i fanwerthwyr drosglwyddo gweddill yr elw i elusennau. Roedd ystadegau Gorffennaf 2012 a ryddhawyd gan Lywodraeth Cymru'n awgrymu bod y defnydd o fagiau siopa untro yng Nghymru wedi gostwng 96% ers cyflwyno’r tâl.
Cyflwynodd Gogledd Iwerddon ardoll o 5 ceiniog ar bron pob bag untro ar 8 Ebrill 2013. Estynnwyd yr ardoll i fagiau siopa y gellir eu hailddefnyddio gyda phris manwerthu o lai nag 20 ceiniog o 19 Ionawr 2014 gan fod data gan nifer o fanwerthwyr yn nodi bod gwerthiant bagiau amldro wedi cynyddu 800% ers cyflwyno’r ardoll ar ddefnydd sengl. bagiau. Mae elw'r ardoll (£4.17m yn 2013/14) yn cael ei dalu i Adran yr Amgylchedd a'i ddefnyddio i ariannu prosiectau amgylcheddol lleol a gorfodi'r ardoll. Mae ystadegau swyddogol ar gyfer ardoll Gogledd Iwerddon yn dangos bod nifer y bagiau untro a weinyddwyd wedi gostwng o tua 300 miliwn yn 2012/13 i 84.5 miliwn yn 2013/14 – gostyngiad o 72%.
Codwyd isafswm tâl o bum ceiniog am fagiau siopa untro yn yr Alban ar 20 Hydref 2014. Cafodd hwn ei ddeddfu fel offeryn statudol o dan Ddeddf Newid yn yr Hinsawdd (Yr Alban) 2009, yn hytrach na deddf DU gyfan Gall elw'r tâl gael ei ddefnyddio gan y manwerthwyr fel y gwelant orau. Nid yw'r tâl yn gyfyngedig i fagiau plastig, ac mae'n cynnwys bagiau bioddiraddadwy, megis papur, bagiau ar gyfer bwyd heb ei becynnu, cyffuriau neu offer meddygol; pysgod, cig ayb neu nwyddau a brynir ar fwrdd llong, trên, awyren, coets neu fws wedi'u heithrio o'r tâl.
Lloegr oedd y wlad olaf o wledydd Prydain i ymateb. Codwyd tâl o 5 ceiniog, gyda'r ardoll yn dod i rym ar 5 Hydref 2015. Cyn cyflwyno rheoliadau bagiau plastig, cymerodd amrywiol fanwerthwyr ran mewn camau gwirfoddol i leihau'r defnydd o fagiau plastig.
Ym Mawrth 2007, tref fechan Leaf Rapids, Manitoba, oedd y gymuned gyntaf yng Ngogledd America i wahardd bagiau.
Roedd llywodraeth Canada yn bwriadu gwahardd plastigau untro yn 2021, gan gynnwys gwellt plastig, swabiau cotwm, trowyr, platiau, cyllyll a ffyrc, a ffyn balŵn. Gohiriwyd gweithredu’r gwaharddiad tan 20 Rhagfyr 2022 oherwydd pandemig COVID-19.
Er nad oes gwaharddiad cenedlaethol ar fagiau ysgafn, maent wedi'u gwahardd ym mhob talaith a thiriogaeth. Bae Coles, Tasmania oedd y lleoliad cyntaf yn Awstralia i wahardd bagiau plastig ysgafn. Arweiniodd cyflwyniad y rhaglen "Dim Gwastraff" yn Ne Awstralia at ei waharddiad ar fagiau ysgafn yn Hydref 2008. Amcangyfrifir bod 400 miliwn o fagiau yn cael eu harbed bob blwyddyn. Gwaharddodd Gorllewin Awstralia a Queensland nhw ym mis Gorffennaf 2018 a chyflwynodd Victoria waharddiad ym mis Tachwedd 2019.
Yn 2012, caniataodd llywodraeth ddinas Buenos Aires i archfarchnadoedd godi tâl am fagiau plastig er mwyn atal eu defnydd, a dywedir ei fod wedi lleihau eu defnydd 50%. Yn 2016 cyhoeddodd y ddinas waharddiad llawn ar ddosbarthu bagiau plastig mewn archfarchnadoedd a goruwchfarchnadoedd, gan ddechrau ar 1 Ionawr 2017.
Yn 2009 cymeradwyodd Llywodraethwr Talaith Buenos Aires, Daniel Scioli, Gyfraith 13868, a orchmynnodd erbyn diwedd y flwyddyn honno, y dylid diddymu pob bag plastig nad yw'n fioddiraddadwy yn raddol o blaid deunyddiau diraddiadwy.