Ysgol Bwdhaeth Mahayana a darddodd yn Tsieina yn ystod llinach Tang yw Zen (Tsieineeg: 禪; Pinyin: Chan; Japaneg: 禅|禅; Coreeg: 선 (Seon); Fiatnameg: Thiền). Gelwir yr ysgol yma'n Ysgol Chan (Chánzong禪宗), ac fe ddatblygodd yn ddiweddarach yn nifer o is-ysgolion a changhennau. O Tsieina, ymledodd Chán i'r de i Fietnam a daeth yn Thiền Fietnam , i'r gogledd-ddwyrain i Corea i ddod yn Fwdhaeth Seon, ac i'r dwyrain i Japan, lle'i galwyd yn Zen Japaneaidd. Mae'r gair Chán yn tarddu o'r gair Sanscritdhyāna, sy'n golygu "myfyrdod".
Mae Zen yn pwysleisio profiad prajñā er mwyn cyrraedd bodhi ("goleuedigaeth"). O'i gymharu a mathau eraill o Fwdhaeth Mahayana, mae'n rhoi llai o bwyslais ar wybodaeth o theori, ac yn pwysleisio myfyrdod (yn enwedig trwy ymarfer Zazen) a dharma. Mae ffynonellau Zen yn cynnwys llenyddiaeth y Prajñāpāramitā a dysgeidiaeth ysgolion Yogācāra a Tathāgatagarbha.
Datblygodd Zen fel ysgol ar wahan yn Tsieina yn y 7g. Oddi yno, ymledaenodd i Fietnam, Corea a Japan. Yn draddodiadol, dywedir mai'r tywysog Bodhidharma o dde India, a droes yn fynach ac a deithiodd i Tsieina i genhadu, a'i sefydlodd.
Mae'r term Zen yn deillio o ynganiad Japaneaidd o'r gair Tsieineaidd Canol 禪 (chán), talfyriad o 禪 那 (chánnà), sy'n drawslythreniad Tsieineaidd o'r gair Sansgritdhyāna ("myfyrdod"). Mae Zen yn pwysleisio hunan-ataliaeth drwyadl, ymarfer myfyrdod, mewnwelediad i natur y meddwl (見 性, Ch. jiànxìng, Jp. kensho , "canfod gwir natur") a natur pethau (heb haerllugrwydd nac egotistiaeth), a mynegiant personol y mewnwelediad hwn ym mywyd beunyddiol, yn enwedig pan fo er budd eraill. Yn hynny o beth, mae'n dad-bwysleisio gwybodaeth yn unig am sutras ac athrawiaeth, ac yn ffafrio dealltwriaeth uniongyrchol trwy ymarfer ysbrydol a rhyngweithio ag athro neu feistr medrus.
Mae dysgeidiaeth Zen yn tynnu o nifer o ffynonellau o feddwl Mahāyāna, yn enwedig Yogachara, y Tathāgatagarbha sūtras, y Laṅkāvatāra Sūtra, ac ysgol Huayan, gyda'u pwyslais ar natur-Bwdha, cyfanrwydd, a'r Bodhisattva-delfrydol. Credir bod llenyddiaeth Prajñāpāramitā yn ogystal â Madhyamaka wedi bod yn ddylanwadol iawn wrth lunio rhannau o Zen.
Ymhellach, dylanwadwyd ar Ysgol Chan gan athroniaeth Taoist, yn enwedig y meddwl Neo-Daoist.
Geirdarddiad
Daw'r gair Zen o'r ynganiad Japaneaidd (kana: ぜん) a ddaw o'r gair Tsieineaidd Canol 禪 (; pinyin: Chán), sydd yn ei dro'n deillio o'r gair Sansgritdhyāna (ध्यान), y gellir ei gyfieithu i raddau helaeth fel "amsugno" neu "gflwr myfyriol".
Y term Tsieineaidd go iawn ar gyfer yr "ysgol Zen" yw 禪宗 (pinyin: Chánzōng), tra bod "Chan" yn cyfeirio at yr arfer o fyfyrio ei hun (Tsieineeg: 習禪; pinyin: xíchán) neu astudio myfyrdod (Tsieineeg: 禪學; pinyn chánxué) er ei fod yn aml yn cael ei ddefnyddio fel ffurf gryno o Chánzong.
Yn draddodiadol, mae "Zen" yn enw priod gan ei fod fel arfer yn disgrifio sect Fwdhaidd benodol. Yn fwy diweddar, defnyddir y llythrennau bach "zen" wrth drafod yr athroniaeth ac fe'i ychwanegwyd yn swyddogol at eiriadur Merriam-Webster yn 2018.
Cyrhaeddodd myfyrio BwdhaiddTsieina gyntaf trwy gyfieithiadau An Shigao (fl. C. 148–180 OC), a Kumārajīva (334–413 CE), a gyfieithodd y ddau sutras Dhyāna, a oedd yn destunau myfyrdod cynnar, dylanwadol yn seiliedig yn bennaf ar Ddysgeidiaeth Yogacara (ymarfer ioga) o'r Kashmiri Sarvāstivāda c. 1af - 4gOC.
Ymhlith y testunau myfyrdod Tsieineaidd cynnar mwyaf dylanwadol mae Anban Shouyi Jing (安 般 守 意 經, Sutra ar <i id="mwoA">ānāpānasmṛti</i>), y Zuochan Sanmei Jing (坐禪 三昧經,Sutra eistedd dhyāna samādhi) a'r Damoduoluo Chan Jing (達摩多羅 禪經, Dharmatrata dhyāna sutra). Parhaodd y gweithiau myfyrdod Tsieineaidd cynnar hyn i gael dylanwad ar ymarfer Zen ymhell i'r presennol. Er enghraifft, yn y 18g ysgrifennodd Rinzai Zen meistr Tōrei Enji sylwebaeth ar y Damoduoluo Chan Jing a defnyddiodd y Zuochan Sanmei Jing fel ffynhonnelli i'r sylwebaeth. Credai Tōrei fod y Damoduoluo Chan Jing wedi cael ei ysgrifennu gan Bodhidharma.
Tra bod dhyāna mewn ystyr lem o'r gair yn cyfeirio at y pedwar dhyānas, ym Mwdhaeth Tsieineaidd, gall dhyāna gyfeirio at wahanol fathau o dechnegau myfyrio a'u harferion paratoi, sy'n angenrheidiol i ymarfer dhyāna. Y pum prif fath o fyfyrdod yn sutras Dhyāna yw:
ānāpānasmṛti (ymwybyddiaeth ofalgar o anadlu);
myfyrdod paṭikūlamanasikāra (ymwybyddiaeth ofalgar o amhureddau'r corff);
myfyrdod maitrī (cariad-caredigrwydd);
y myfyrdod ar ddeuddeg dolen pratītyasamutpāda;
myfyrio ar y Bwdha.
Yn ôl y meistr Chan modern, Sheng Yen, gelwir yr arferion hyn yn "bum dull ar gyfer llonyddu neu dawelu'r meddwl" ac maent yn canolbwyntio a phuro'r meddwl, a chefnogi datblygiad camau dhyana. Mae Chan hefyd yn rhannu arfer pedair sylfaen ymwybyddiaeth ofalgar a 'Tair Clwyd Rhyddhad' gyda Bwdhaeth gynnar a Mahayana clasurol.
Ffurfiau myfyrdod cyfoes cyffredin
Ymwybyddiaeth Ofalgar o anadlu
Yn ystod myfyrdod eistedd (坐禅, Ch.Zuòchán,Jp.Zazen, Ko.Jwaseon), mae ymarferwyr fel arfer yn cymryd safle'r lotws (sef y Padmasana), hanner-lotws, Byrmaneg, neu <a href="https://en.wikipedia.orghttps://wikious.com/cy/Seiza" rel="mw:ExtLink" title="Seiza" class="cx-link" data-linkid="1307">seiza</a>, gan ddefnyddio'r dyāna mudrā yn aml. Yn aml, defnyddir clustog sgwâr neu grwn a roddir ar fat go dew i eistedd arno; mewn rhai achosion eraill, gellir defnyddio cadair.
Er mwyn rheoli'r meddwl, mae myfyrwyr Zen yn aml yn cyfri'r anadliadau. Naill ai mae all-anadliadau a mewn-anadliadau'n cael eu cyfrif, neu un ohonynt yn unig. Gall y cyfrif fod hyd at ddeg, ac yna caiff y broses hon ei hailadrodd nes bod y meddwl wedi'i dawelu. Mae athrawon Zen fel Omori Sogen yn dysgu cyfres o all-anadliadau a mewn-anadliadau hir a dwfn fel ffordd i baratoi ar gyfer myfyrdod anadl rheolaidd. Rhoddir sylw fel arfer ar ganolbwynt yr ynni (dantian) o dan y bogail. Mae athrawon Zen yn aml yn hyrwyddo anadlu diaffragmatig, gan nodi bod yn rhaid i'r anadl ddod o'r abdomen isaf (a elwir yn hara neu tanden mewn Japaneg), ac y dylai'r rhan hon o'r corff ehangu ymlaen ychydig wrth i un anadlu. Dros amser dylai'r anadlu fynd yn llyfnach, yn ddyfnach ac yn arafach. Pan ddaw'r cyfrif yn llyffethair, argymhellir yr arfer o ddilyn rhythm naturiol anadlu gyda sylw dwys.
Goleuo Tawel a shikantaza
Gelwir ffurf gyffredin o fyfyrdod eistedd yn " Oleuad tawel " (Tsieineeg: Mampzhào, Jp. Mokushō). Yn draddodiadol, hyrwyddwyd yr arfer hwn gan ysgol Caodong o Chan Tsienieaidd ac mae'n gysylltiedig â Hongzhi Zhengjue (1091—1157) a ysgrifennodd amryw o weithiau ar yr ymarfer hwn. Mae'r dull hwn yn deillio o ymarfer Bwdhaidd o India, o gymhathu dwy asana: śamatha a vipaśyanā.
O fewn ymarfer Hongzhi o "fyfyrdod di-wrthrych, diddeuol" mae'r cyfryngwr yn ymdrechu i fod yn ymwybodol o gyfanrwydd popeth, yn lle canolbwyntio ar un gwrthrych, heb unrhyw ymyrraeth, cysyniadu, gafael, ceisio nodau, na deuoliaeth gwrthrych-gwrthrych (Śūnyatā).
Mae'r arferiad hwn hefyd yn boblogaidd ym mhrif ysgolion Zen Japan, ond yn enwedig Sōtō, lle mae'n cael ei adnabod yn ehangach fel Shikantaza (Tsi. Zhǐguǎn dǎzuò, "Dim ond eistedd"). Gellir gweld cryn gyfiawnhad testunol, athronyddol a ffenomenolegol o'r arfer trwy holl waith y meddyliwr Japaneaidd Sōtō Zen Dōgen, yn enwedig yn ei Shōbōgenzō, er enghraifft yn "Egwyddorion Zazen" a'r "Cyfarwyddiadau a Argymhellir yn Gyffredinol ar gyfer Zazen ". Er bod y ffurfiau Japaneaidd a Tsieineaidd yn debyg, maent yn ddulliau gwahanol.
Myfyrdod Hua Tou a Kōan
Yn ystod Brenhinllyn Tang, daeth llenyddiaeth gōng'àn (Jp.Kōan) yn boblogaidd. Yn llythrennol, mae'n golygu "enghreifftiau cyhoeddus", straeon neu ddeialogau byr, yn disgrifio rhyw ddysgeidiaeth o ryngweithio rhwng meistri Zen a'u myfyrwyr. Mae'r hanesion (neu chwedlau) hyn yn cyflwyno enghreifftiau o fewnwelediad y meistr. Mae Kōan i fod i ddangos y mewnwelediad anghysyniadol (prajña) y mae'r ddysgeidiaeth Fwdhaidd yn ei danlinellu. Yn ystod Brenhinllyn Sòng, poblogeiddiwyd dull myfyrdod newydd gan bobl fel Dahui, a elwid yn kanhua chan ("arsylwi ar yr ymadrodd", myfyrdod), a gyfeiriodd at fyfyrio ar un gair neu ymadrodd (a elwir yr huatou, "ymadrodd beirniadol" ) o gōng'àn.
Mewn Chan Tsieineaidd a Seon Coreaidd, mae'r arfer hwn o "arsylwi'r huatou (hwadu mewn Coreeg) yn ddull sy'n cael ei ymarfer yn eang. Fe’i dysgwyd gan y meistr Seon dylanwadol Chinul (1158–1210), a meistri Tsieineaidd modern fel Sheng Yen a Xuyun. Ac eto, er bod Dahui yn enwog am ei feirniadaeth o'r "Goleuo tawel" "ni gondemniodd eistedd yn dawel; yn wir, ymddengys iddo'i argymell, o leiaf i'w ddisgyblion mynachaidd."
Chan Nianfo
Cyfeiria Nianfo (Jp. Nembutsu, o Sgrt. Buddhānusmṛti "atgof y Bwdha") at adrodd enw'r Bwdha, y Bwdha Amitabha yn y rhan fwyaf o achosion. Mewn Chan Tsieineaidd, mae arfer 'Y Tir Pur' nianfo yn seiliedig ar yr ymadrodd Nāmó Āmítuófó (Gwrogaeth i Amitabha) yn fath o fyfyrdod Zen sy'n cael ei ymarfer yn helaeth. Mabwysiadwyd yr arfer hwn o Fwdhaeth tir Pur a'i gysoni â myfyrdod Chan gan ffigurau Tsieineaidd fel Yongming Yanshou, Zhongfen Mingben, a Tianru Weize. Yn ystod y Ming hwyr, parhawyd i gysoni arferion tir Pur â myfyrdod Chan gan ffigurau fel Yunqi Zhuhong a Hanshan Deqing.
Defnyddiwyd yr arferiad hwn, ynghyd â'i addasiad i'r "nembutsu kōan" hefyd gan ysgol Zen Ōbaku Japan.
Rhinweddau ac addunedau Bodhisattva
Gan fod Zen yn fath o Fwdhaeth Mahayana, mae'n seiliedig ar sgema'r llwybr bodhisattva, sy'n seiliedig ar ymarfer y "rhinweddau trosgynnol" neu'r "perffeithiadau" (Sgrt . Pāramitā, Tsi. Bōluómì, Jp. Baramitsu) yn ogystal â chymryd yr addunedau bodhisattva. Y rhestr o chwe rhinwedd, a ddefnyddir fwyaf, yw: haelioni, hyfforddiant moesol (gan gynnwys y pum praesept ), dygnwch cleifion, egni neu ymdrech, myfyrdod (dhyana), a doethineb. Ffynhonnell bwysig ar gyfer y dysgeidiaethau hyn yw'r Avatamsaka sutra, sydd hefyd yn amlinellu tiroedd (bhumis) neu lefelau llwybr bodhisattva. Sonnir am y pāramitās mewn gweithiau Chan cynnar fel Dau fynedfa a phedwar ymarfer gan Bodhidharma ac fe'u gwelir fel rhan bwysig o drin y tir yn raddol (jianxiu) gan ffigurau Chan diweddarach fel Zongmi.
Elfen bwysig o'r arferiad hwn yw cymryd lloches yn ffurfiol ac yn seremonïol yn y tair gem, addunedau bodhisattva a phraeseptau. Cymerir setiau amrywiol o braeseptau yn Zen gan gynnwys y pum praesept, "deg praesept hanfodol", a'r un ar bymtheg o braeseptau bodhisattva. Gwneir hyn yn gyffredin mewn defod agoriadol (Tsi. Shòu jiè, Jp. Jukai, Cor. Sugye, "derbyn y praeseptau"), ac a wneir hefyd gan ddilynwyr lleyg.
Tyfu corfforol
Ystyrir crefft ymladd (martial arts) traddodiadol, fel saethyddiaeth Japaneaidd, mathau eraill o budō Siapaneaidd a chrefftau ymladd Tsieineaidd (gōngfu) hefyd yn ffurfiau ar ymarfer zen. Mae'r traddodiad hwn yn mynd yn ôl i Fynachlog dylanwadol Shaolin yn Henan, a ddatblygodd y ffurf sefydliadol gyntaf o gōngfu. Erbyn y Ming hwyr, roedd Shaolin gōngfu yn boblogaidd iawn ac yn eang iawn, fel y gwelwyd mewn cyfeiriadau mewn gwahanol ffurfiau ar lenyddiaeth Ming (yn cynnwys polion yn chwifio, mynachod yn ymladd fel Sun Wukong) a ffynonellau hanesyddol, sydd hefyd yn siarad am fyddin fynachaidd drawiadol Shaolin a roddodd wasanaeth milwrol i'r wladwriaeth yn gyfnewid am nawdd. Yn draddodiadol, roedd yr arferion Shaolin hyn, a ddechreuodd ddatblygu o gwmpas y 12g, hefyd yn cael eu hystyried yn fath o dyfu mewnol yn y Chan Bwdhaidd (a elwir heddiw yn wuchan, chan milwrol neu "martial chan"). Gwnaeth y celfyddydau Shaolin hefyd ddefnydd o ymarferion corfforol Taoist (taoyin) anadlu ac arferion tyfu ynni(qìgōng). Roeddent yn cael eu hystyried yn arferion therapiwtig, a oedd yn gwella'r "cryfder mewnol" (neili), iechyd a hirhoedledd (goleuo "bywyd maethlon" yangsheng), yn ogystal â modd i ryddid yr ysbryd.
Gellir gweld dylanwad yr arferion Taoist hyn yng ngwaith Wang Zuyuan (ca. 1820 - ar ôl 1882), ysgolhaig a mân fiwrocrat a astudiodd yn Shaolin. Mae Arddangosiad Darluniadol Wang o Dechnegau Mewnol (Neigong tushuo) yn dangos sut y lluniwyd ymarferion Shaolin o ddulliau Taoist fel rhai'r Yi jin jing ac Wyth darn o frocâd, a ddylanwadwyd o bosibl gan Ysbryd llinach syncretiaeth grefyddol Ming. Yn ôl y meistr Chan modern Sheng Yen, mae Bwdhaeth Tsieineaidd wedi mabwysiadu'r ymarfer dyfu mewnol o draddodiad Shaolin fel ffordd i "gysoni'r corff a datblygu canolbwyntio yng nghanol gweithgaredd." Mae hyn oherwydd fod "technegau ar gyfer cysoni'r egni hanfodol (Qi) yn gynorthwywyr pwerus i dyfu samadhi a mewnwelediad ysbrydol." Mae Seon Coreaidd hefyd wedi datblygu math tebyg o hyfforddiant corfforol gweithredol, a elwir yn Sunmudo.
Yn Japan, mae celf ymladd clasurol (budō) ac ymarfer zen wedi priodi ei gilydd ers y cofleidiwyd Rinzai Zen gan y clan Hōjō yn y 13g, a gymhwysodd ddisgyblaeth zen i'w hymarfer ymladd. Un ffigur dylanwadol yn y berthynas hon oedd yr offeiriad Rinzai Takuan Sōhō a oedd yn adnabyddus am ei ysgrifau ar zen a budō a gyfeiriwyd at y dosbarth Samurai (yn enwedig ei Y Meddwl Rhydd). Mabwysiadodd ysgol Rinzai hefyd rai o arferion ynni Taoist. Fe'u cyflwynwyd gan Hakuin (1686–1769) a ddysgodd dechnegau amrywiol gan meudwy o'r enw Hakuyu a helpodd Hakuin i wella ei "salwch Zen" (cyflwr blinder corfforol a meddyliol). Mae'r arferion egnïol hyn, a elwir yn Naikan, yn seiliedig ar ganolbwyntio'r meddwl ac egni hanfodol (ki) rhywun ar y tanden (man sydd ychydig yn is na'r bogail).
Y celfyddydau
Mae rhai celfyddydau fel paentio, caligraffeg, barddoniaeth, garddio, trefniant blodau, seremoni de ac eraill hefyd wedi cael eu defnyddio fel rhan o hyfforddiant ac ymarfer zen. Defnyddiwyd celfyddydau Tsieineaidd clasurol fel paentio brwsh a chaligraffeg gan fynachod Chan fel Guanxiu a Muqi Fachang i gyfleu eu dealltwriaeth ysbrydol mewn ffyrdd unigryw i'w myfyrwyr. Weithiau gelwir paentiadau Zen yn zenga yn Japaneg. Mae Hakuin yn un meistr Zen o Japan y gwyddys ei fod yn creu corpws mawr o sumi-e unigryw (paentiadau dyfrlliw inc) a chaligraffeg Japaneaidd i gyfathrebu zen mewn ffordd weledol. Roedd ei waith ef a'i ddisgyblion yn ddylanwadol iawn ar Zen Japan. Gellir gweld enghraifft arall o gelf Zen yn sect Fuke byrhoedlog Zen Japaneaidd, a oedd yn ymarfer ffurf unigryw o "chwythu zen" (suizen) trwy chwarae'r ffliwt bambŵ shakuhachi.
Ymarfer grŵp dwys
Gall ymarferwyr Zen sydd o ddifrif ymarfer myfyrdod grŵp dwys. Yn yr iaith Japaneaidd, gelwir yr arfer hwn yn sesshin. Er y gall y drefn feunyddiol ofyn i fynachod fyfyrio am sawl awr bob dydd, yn ystod y cyfnod dwys maent yn ymroi eu hunain bron yn gyfan gwbl i ymarfer zen. Ceir cyfnodau myfyrdod eistedd(zazen) niferus o 30-50 munud o hyd wedi'u plethu ag egwyliau gorffwys, prydau ffurfiol wedi'u defodi (Jp. Oryoki), a chyfnodau byr o waith (Jp. Samu) sydd i'w perfformio gyda'r un cyflwr o ymwybyddiaeth ofalgar. Mewn ymarfer Bwdhaidd modern yn Japan, Taiwan, a'r Gorllewin, mae myfyrwyr lleyg yn aml yn mynychu'r sesiynau ymarfer dwys hyn neu'n encilio. Mae'r rhain yn cael eu cynnal mewn llawer o ganolfannau neu demlau Zen.
Llafarganu a defodau
Mae'r rhan fwyaf o fynachlogydd, temlau a chanolfannau Zen yn perfformio defodau, gwasanaethau a seremonïau amrywiol (megis seremonïau derbyn ac angladdau), sydd bob amser yn cynnwys llafarganu penillion, cerddi neu swtras. Mae yna hefyd seremonïau sydd yn benodol at ddiben llefaru sutra (Tsi. Niansong, Jp. Nenju) ei hun. Efallai bod gan ysgolion Zen lyfr swtra swyddogol sy'n casglu'r ysgrifau hyn (yn Japaneg, gelwir y rhain yn kyohon). Gall ymarferwyr lafarganu swtras mawr Mahayana fel Swtra'r Galon a phennod 25 o'r Swtra'r Lotws (a elwir yn aml yn " Swtra Avalokiteśvara"). Gall cerddi Dhāraṇīs a Zen hefyd fod yn rhan o litwrgi teml Zen, gan gynnwys testunau fel Cân y Drych Gwerthfawr Samadhi, y Sandokai, y Nīlakaṇṭha Dhāraṇī, a'r Uṣṇīṣa Vijaya Dhāraṇī Sūtra .
Yr butsudan yw'r allor mewn mynachlog, teml neu gartref person lleyg, lle mae offrymau'n cael eu cyflwyno i ddelweddau o'r Bwdha, bodhisattvas ac aelodau teulu a hynafiaid marw. Mae defodau fel arfer yn canolbwyntio ar Fwdhas neu bodhisattvas mawr fel Avalokiteśvara (gweler Guanyin), Kṣitigarbha a Manjushri.
Elfen bwysig yn ymarfer defodol Zen yw ymarfer ymostyngiadau defodol (Jp. Raihai ) gyda bwâu.
Un math poblogaidd o ddefod yn Zen Japan yw seremonïau Mizuko kuyō (Plentyn dŵr), a berfformir ar gyfer y rhai sydd wedi cael camesgoriad, genedigaeth farw, neu erthyliad. Perfformir y seremonïau hyn hefyd ym Mwdhaeth Zen America. Gelwir defod sy'n cael ei hymarfer yn helaeth yn Chan Tsieneaidd yn "Ddefod ar gyfer rhyddhau'r ysbrydion llwglyd" neu'r "Rhyddhau ceg fflamlyd". Efallai fod y ddefod yn dyddio'n ôl i linach Tang (618 – 907), ac roedd yn boblogaidd iawn yn ystod llinach Ming a Qing. Weithiau bydd gwyliau Tsieineaidd Gŵyl yr Ysbrydion hefyd yn cael ei dathlu gyda defodau tebyg i'r meirw. Mae'r defodau ysbrydion hyn yn destun cynnen yn Chan Tsieineaidd modern, ac mae meistri fel Sheng Yen yn beirniadu'r arfer gan fynnu nad oes ganddynt "unrhyw sail mewn dysgeidiaeth Bwdhaidd".
Arferion esoterig
Yn dibynnu ar y traddodiad, mae dulliau esoterig fel mantra a dhāraṇī hefyd yn cael eu defnyddio at wahanol ddibenion gan gynnwys ymarfer myfyrdod, amddiffyn rhag drygioni, galw tosturi mawr, galw pŵer bodhisattvas penodol, a chant eu llafarganu yn ystod seremonïau a defodau. Yn ysgol Zen Kwan Um, er enghraifft, defnyddir mantra o Guanyin ("Kwanseum Bosal") yn ystod myfyrdod eistedd. Mae'r Swtra'r Galon hefyd yn fantra arall a ddefnyddir o fewn Zen yn ystod defodau amrywiol. Enghraifft arall yw'r Mantra Goleuni (kōmyō shingon), sy'n gyffredin yn Zen Soto Japan ac a ddeilliodd o sect Shingon.
Buswell, Robert E. (1991), "The "Short-cut" Approach of K'an-hua Meditation: The Evolution of a Practical Subitism in Chinese Ch'an Buddhism". In: Peter N. Gregory (editor) (1991), Sudden and Gradual. Approaches to Enlightenment in Chinese Thought, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited
Buswell, Robert E (1993), Ch'an Hermeneutics: A Korean View. In: Donald S. Lopez, Jr. (ed.)(1993), Buddhist Hermeneutics, Delhi: Motilal Banarsidass
Blyth, R. H. (1966), Zen and Zen Classics, Volume 4, Tokyo: Hokuseido Press
Chappell, David W. (1993), "Hermeneutical Phases in Chinese Buddhism.", in Donald S. Lopez, Jr., Buddhist Hermeneutics, Delhi: Motilal Banarsidass
Gimello, Robert M. (1994), Marga and Culture: Learning, Letters, and Liberation in Northern Sung Ch'an. In: Buswell & Gimello (editors)(1994), Paths to Liberation. Pages 475–505, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers
Gregory, Peter N. (1991), Sudden Enlightenment Followed by Gradual Cultivation: Tsung-mi's Analysis of mind. In: Peter N. Gregory (editor)(1991), Sudden and Gradual. Approaches to Enlightenment in Chinese Thought, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited
Gregory, Peter N. (1993), What Happened to the "Perfect Teaching"? Another lOok at Hua-yen Buddhist hermeneutics. In: Donald S. Lopez, Jr. (ed.)(1993), Buddhist Hermeneutics, Delhi: Motilal Banarsidass
Grigg, Ray (1994), The Tao Of Zen, Charles E. Tuttle Company
Harvey, Peter (1995), An introduction to Buddhism. Teachings, history and practices, Cambridge University Press
Haskel, Peter (1984), Bankei Zen. Translations from The Record of Bankei, New York: Grove Weidenfeld
Hisamatsu, Shin'ichi; Gishin Tokiwa; Christopher Ives (2002), Critical Sermons of the Zen Tradition: Hisamatsu's Talks on Linji, University of Hawaii Press
Hori, Victor Sogen (2000), "Koan and Kensho in the Rinzai Zen Curriculum", in Steven Heine; Dale S. Wright, The Koan. Texts and Contexts in Zen Buddhism, Oxford: Oxford University Press
Kalupahana, David J. (1992), The Principles of Buddhist Psychology, Delhi: ri Satguru Publications
Kalupahana, David J. (1994), A history of Buddhist philosophy, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited
Kapleau, Philip (1989), The three pillars of Zen
Kasulis, Thomas P. (2003), Ch'an Spirituality. In: Buddhist Spirituality. Later China, Korea, Japan and the Modern World; edited by Takeuchi Yoshinori, Delhi: Motilal Banarsidass
Katz, Jerry (2007), One: Essential Writings on Nonduality, Sentient Publications
Maezumi, Taizan; Glassman, Bernie (2007), The Hazy Moon of Enlightenment, Wisdom Publications
Matthiessen, Peter (1987), Nine-headed dragon river: Zen journals, 1969–1985, Shambhala
McCauley, Charles (2005), Zen and the Art of Wholeness, iUniverse
McMahan, David L. (2008), The Making of Buddhist Modernism, Oxford University Press, ISBN978-0-19-518327-6
McRae, John (1986), The Northern School and the Formation of Early Chʻan Buddhism, University of Hawaii Press
McRae, John (1991), Shen-hui and the Teaching of Sudden Enlightenment in Early Ch'an Buddhism. In: Peter N. Gregory (editor)(1991), Sudden and Gradual. Approaches to Enlightenment in Chinese Thought, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited
McRae, John (2004), Seeing through Zen. Encounter, Transformation, and Genealogy in Chinese Chan Buddhism, University of California Press, ISBN978-0-520-23798-8
Schlütter, Morten (2008), How Zen became Zen. The Dispute over Enlightenment and the Formation of Chan Buddhism in Song-Dynasty China, Honolulu: University of Hawai'i Press, ISBN978-0-8248-3508-8
Sekida, Katsuki (1989), Zen Training: Methods and Philosophy, Shambhala
Sekida, Katuski (1996), Two Zen Classics. Mumonkan, the gateless gate. Hekiganroku, the blue cliff record, New York & Tokyo: Weatherhill
Shimano, Eido T. (1991), Points of Departure: Zen Buddhism With a Rinzai View, Livingston Manor, NY: The Zen Studies Society Press, ISBN0-9629246-0-1
Snelling, John (1987), The Buddhist handbook. A Complete Guide to Buddhist Teaching and Practice, London: Century Paperbacks
Stein, R.A. (1991), "Sudden Illumination or Simultaneous Comprehension: Remarks on Chinese and Tibetan Terminology", in Gregory, Peter N., Sudden and Gradual. Approaches to Enlightenment in Chinese Thought, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited
Swanson, Paul L. (1993), "The Spirituality of Emptiness in Early chinese Buddhism", in Takeuchi Yoshinori, Buddhist Spirituality. Indian, Southeast Asian, Tibetan, Early Chinese, New York: Crossroad
Tomoaki, Tsuchida (2003), "The Monastic spirituality of Zen Master Dogen", in Takeuchi Yoshinori, Buddhist Spirituality. Indian, Southeast Asian, Tibetan, Early Chinese, Delhi: Motilal Banarsidass
Torei (2010), The Undying Lamp of Zen. The Testament of Zen Master Torei, Boston & London: Shambhala (translator: Thomas Cleary)
Welter, Albert (2000), Mahakasyapa's smile. Silent Transmission and the Kung-an (Koan) Tradition. In: Steven Heine and Dale S. Wright (eds)(2000): "The Koan. Texts and Contexts in Zen Buddhism, Oxford: Oxford University Press
Wolfe, Robert (2009), Living Nonduality: Enlightenment Teachings of Self-Realization, Karina Library
Wright, Dale S. (2010), "Humanizing the Image of a Zen master: Taizan Maezumi Roshi", in Steven Heine and Dale S. Wright, Zen Masters, Oxford: Oxford University Press
Yampolski, Philip (2003a), "Chan. A Historical Sketch.", in Takeuchi Yoshinori, Buddhist Spirituality. Indian, Southeast Asian, Tibetan, Early Chinese, Delhi: Motilal Banarsidass
Yampolski, Philip (2003b), "Zen. A Historical Sketch", in Takeuchi Yoshinori, Buddhist Spirituality. Indian, Southeast Asian, Tibetan, Early Chinese, Delhi: Motilal Banarsidass
Welter, Albert (2000), Mahakasyapa's smile. Silent Transmission and the Kung-an (Koan) Tradition. In: Steven Heine and Dale S. Wright (eds)(2000): "The Koan. Texts and Contexts in Zen Buddhism, Oxford: Oxford University Press
Schlütter, Morten (2008), How Zen became Zen. The Dispute over Enlightenment and the Formation of Chan Buddhism in Song-Dynasty China, Honolulu: University of Hawai'i Press, ISBN978-0-8248-3508-8
↑Dumoulin writes in his preface to Zen. A History. Part One: India and China: "Zen (Chin. Ch'an, an abbreviation of ch'an-na, which transliterates the Sanskrit Dhyāna (Devanagari: ध्यान) or its Pali cognate Jhāna (Sanskrit; Pāli झान), terms meaning "meditation") is the name of a Mahāyāna Buddhist school of meditation originating in China. It is characterized by the practice of meditation in the lotus position (Jpn., zazen; Chin., tso-ch'an and the use of the koan (Chin., kung-an) as well as by the enlightenment experience of satori
↑Mohr, Michel. 2006. Imagining Indian Zen: Tōrei's Commentary on the Ta-Mo-to-Lo Ch'an Ching and the Rediscovery of Early Meditation Techniques During the Tokugawa Era. In Zen Classics: Formative Texts in the History of Zen Buddhism, edited by Steven Heine, and Dale S. Wright. Oxford and New York: Oxford University Press, pp. 215–246.
↑Zhang, Shengyen; Dan Stevenson (2002). Hoofprint of the Ox: Principles of the Chan Buddhist Path as Taught by a Modern Chinese Master. Oxford University Press, pp. 27–28.
↑Zhang, Shengyen; Dan Stevenson (2002). Hoofprint of the Ox: Principles of the Chan Buddhist Path as Taught by a Modern Chinese Master. Oxford University Press, pp. 29–30.
↑Katsuki Sekida, Zen Training: Methods and Philosophy, Shambhala Publications, 2005, p. 60.
↑Omori Sogen, Introduction To Zen Training, Routledge, 2012, p. 49.
↑Sōtō Zen Text Project. "Fukan Zazengi". Stanford University. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-04-29. Cyrchwyd 2008-03-26.
↑Zhang, Shengyen; Dan Stevenson (2002). Hoofprint of the Ox: Principles of the Chan Buddhist Path as Taught by a Modern Chinese Master. Oxford University Press, p. 152.
↑Buswell, Robert E. (1991). Tracing Back the Radiance: Chinul's Korean Way of Zen (Classics in East Asian Buddhism). University of Hawaii Press. pp. 68–69. ISBN0824814274.
↑Kenji Matsuo, A History of Japanese Buddhism, Global Oriental, 2007, p. 32.
↑Baroni, Helen J. The Illustrated Encyclopedia of Zen Buddhism, p. 93.
↑Borup, Jorn, Japanese Rinzai Zen Buddhism, BRILL, 2008, p. 247.
↑Ling, Haicheng (2004). Buddhism in China. Chinese Intercontinental Press, p. 184.
↑Christensen, Matthew B. A Geek in China: Discovering the Land of Alibaba, Bullet Trains and Dim Sum. Tuttle Publishing. p. 40. ISBN1462918360.
↑Shahar, Meir, The Shaolin Monastery: History, Religion, and the Chinese Martial Arts, University of Hawaii Press, 2008, p. 55, 80.
↑Shahar, Meir, The Shaolin Monastery: History, Religion, and the Chinese Martial Arts, University of Hawaii Press, 2008, p. 2.
↑Shahar, Meir, The Shaolin Monastery: History, Religion, and the Chinese Martial Arts, University of Hawaii Press, 2008, pp. 80, 144.
↑Shahar, Meir, The Shaolin Monastery: History, Religion, and the Chinese Martial Arts, University of Hawaii Press, 2008, pp. 147.
↑Shahar, Meir, The Shaolin Monastery: History, Religion, and the Chinese Martial Arts, University of Hawaii Press, 2008, p. 138, 173.
↑Zhang, Shengyen; Dan Stevenson (2002). Hoofprint of the Ox: Principles of the Chan Buddhist Path as Taught by a Modern Chinese Master. Oxford University Press, pp. 34–35.
↑Mann, Jeffrey, When Buddhists Attack: The Curious Relationship Between Zen and the Martial Arts, p. 61.
↑Takuan Soho, The Unfettered Mind: Writings from a Zen Master to a Master Swordsman, p. xv.
↑Waddell, Norman (ed. & trans.), Hakuin's Precious Mirror Cave: A Zen Miscellany, 2009, p. 83.
↑Julian Daizan Skinner (2017), "Practical Zen: Meditation and Beyond," pp. 203–204. Singing Dragon
↑Hakuin Ekaku (2010), "Wild Ivy: The Spiritual Autobiography of Zen Master Hakuin", p. 150. Shambhala Publications
↑Stephen Addiss, John Daido Loori, The Zen Art Book: The Art of Enlightenment, p. 1.
↑Stephen Addiss, John Daido Loori, The Zen Art Book: The Art of Enlightenment, p. 4.
↑Stephen Addiss, John Daido Loori, The Zen Art Book: The Art of Enlightenment, p. 15.
↑ 69.069.1Shohaku Okumura, Living by Vow: A Practical Introduction to Eight Essential Zen Chants and Texts, Simon and Schuster, 2012, p. 1.
↑Steven Heine, Dale S. Wright (editors), Zen Ritual: Studies of Zen Buddhist Theory in Practice, Oxford University Press, USA, 2008, p. 127.
↑Kapleau, Phillip (1989a). The Three Pillars of Zen: Teaching, Practice and Enlightenment. NY: Anchor Books, p. 21.
↑Wilson, Jeff, Mourning the Unborn Dead: A Buddhist Ritual Comes to America
↑Jiang Wu, Enlightenment in Dispute: The Reinvention of Chan Buddhism in Seventeenth-Century China, Oxford University Press, USA, 2011, pp. 145–147.
↑Sheng Yen, Shengyan, Orthodox Chinese Buddhism: A Contemporary Chan Master's Answers to Common Questions, North Atlantic Books, 2007, p. 76.
↑Baroni, Helen J. The Illustrated Encyclopedia of Zen Buddhism, The Rosen Publishing Group, 2002, p. 215.