Voltaire | |
---|---|
Melumato şexsi | |
Dewlete | Fransa |
Cınsiyet | Camêrd |
Cayê biyayışi | Paris |
Biyayış | |
Merdış | (Panthéon de merdo) |
Cayê merdışi | Paris |
Wendış | Lycée Louis-le-Grand |
Gure | Filozof, Şair, Tarixwan, Nuştekarê Cerrebi, nuştekarê kayi, Otobiyograf, Nuştekarê Roceki, Şair-Abuqat, science fiction writer, encyclopédistes, correspondent, Zanayoğê siyaseti û nuştekar |
Zıwani | Fransızki |
Maye | Marguerite d'Aumard |
Pi | François d'Arouet |
İtıqad | Ateist |
İmza |
François Marie Arouet de Voltaire yew filozofo u 21 payızê peyın 1694 Paris dı maya xü ra biyo u 30 gülan 1778 dı şiyo heqeyda xü ser. Sınasnayenda Voltaire tenya welatê cı Fransa dı nê héme dınya dı ze nuştoğê u filozofê newebiyayenı (ronensansi) sınasnasêno. Voltaire, bı aqılê xü ya, bı rew fıkırdenı, bı hének (ironiy) u bı fıkrandê xü yê neweyana sınasêno.
Mabênê ser 1726 ra héta ser 1729’ı İngıltere dı sırgun dı maneno. Voltaire héyatê/cüwayenda xü yê sırguni dı zaf çi mıseno u fıkrandê xü ya şıno ravey/avêr. En taybeti sitemê İngıltere u toleransê diyaneti vineno.
Sırgun dı cüwayenı, bi semedê nuştena kıtabê Lettres philosophiques-1973 u bı na kıtab fıkırê liberalê İngilızan ame resa Fransa u ca mabênê şarê Fransızan dı kok tepışt. Kıtab senin vıcya nêvıcya qererê veşnayenda kıtabi vıcya. Yani kıtab bı hetê sistemê Fransa dı bi yasax u no çi bi semedê newedera Prai ra remayenda Voltaire. No fın cayê ciyê sırgun Şampanya dı (Champagne) şatoyê Emelie du Châtelet bı. Emelie hetı dest bı wendenda zaneyanda ilmê tabiati ke u ay hetı kıtabi Newton açarna.
Dıma merdenda madam Châtelet, Voltaire 1970 dı mecbur mend ca bıvırno. Qral Fredrik o en gırdi, Voltaire vêynda qesırda (şato) xü u Voltaire teklifê Qral Fredrik o en gırd qebul ke. Dıma wextê do kılım dı Voltaire bı Qral Fredrik kewt münaqaşe u 1953 dı Berlin terk kerd. Dıma sırgun u éware gêyrayen 1978 dı nezdiyê Cenewre (Genève) mezra Ferney dı rocanê xü yê peyneyıni cüwa u o dem dı romanê xü yê Candide (1759) nuşna u peynira kıtabanê xü yê Traité sur la tolérance (1763) u Dictionnaire philosophique (1764) nuşna.
Voltaire zi zeydê filosofandê wextê ronensansi deist bi, yani merdım homa wahêrê érd u azmini vineno u o homa mabênê merdıman dı çiçi beno beno nêbeno qarış nêbeno. Şarê êy wexti zaf şiy ser Voltaire u êy filozofê binikı fıkırê Voltaire parekerdê. Vatenê Voltaire écrasez l´infâme (bışıknı êy xırabi, yani wazeno vaco bışıknı kilisey Fransa) u na vate bi parolay nuştoğandê raya newe biyayenı.
Arşivê Embarê Wikimediya de heqa Voltaire de vêşêri multimedya esta. |