Republic of Afghanistan افغانستان (ފަންވަތް:Lang-prs) د افغانستان امارت |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
Anthem: Milli Surood | ||||||
Capital and largest city | Kabul 34°31′N 69°08′E / 34.517°N 69.133°E | |||||
Official languages | Dari (Persian), Pashto | |||||
Demonym | Afghan | |||||
Government | Islamic Emirate or Interim administration | |||||
- | President | |||||
- | Vice President | |||||
- | Vice President | |||||
- | Chief Justice | |||||
Establishment | ||||||
- | First Afghan state | October 1747 | ||||
- | Independence from the United Kingdom | August 19, 1919 | ||||
Area | ||||||
- | Total | 647,500 km2 (41st) 251,772 sq mi |
||||
- | Water (%) | negligible | ||||
Population | ||||||
- | 2009 estimate | 28,150,000 (37th) | ||||
- | 1979 census | 13,051,358 | ||||
- | Density | 43.5/km2 (150th) 111.8/sq mi |
||||
GDP (PPP) | 2008 estimate | |||||
- | Total | $21.388 billion (96th) | ||||
- | Per capita | $760 (172nd) | ||||
GDP (nominal) | 2008 estimate | |||||
- | Total | $11.709 billion | ||||
- | Per capita | $416 | ||||
HDI (2007) | 0.345 low · 174 |
|||||
ކަރަންސީ | Afghani (AFN) | |||||
Time zone | D† (UTC+4:30) | |||||
ޑްރައިވްސް | right | |||||
Calling code | 93 | |||||
އިންޓަރނެޓް ޓީއެލްޑީ | .af |
އަފްޣާނިސްތާން ގެ ފުރިހަމަ ނަމަކީ އިސްލާމިކް ރިޕަބްލިކް އޮފް އަފްޣާނިސްތާން އެވެ. އަފްޣާނިސްތާން އޮންނަނީ އޭޝިޔާގެ މެދުތެރޭ ގައެވެ. އަފްޣާނިސްތާން އޮންނަ ހިސާބުގެ ގޮތުން ބައެއް ފަހަރު މެދުތެރޭ އޭޝިޔާ ގެ ގައުމެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވެއެވެ. އަނެއް ބައި ފަހަރު ދެކުނު އޭޝިޔާގެ ގައުމެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވެއެވެ. އަދި އަނެއްބައި ފަހަރު މެދުއިރުމަތީގެ ގައުމެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވެއެވެ. މިހާރު އަފްޣާނިސްތާނަށް ވަނީ ދެކުނު އޭޝިޔާގެ ސަރަޙައްދީ އެއްބާރުލުމުގެ ޖަމްޢިއްޔާ (ސާކް) ގެ މެންބަރަކަށްވެފައެވެ.
އަފްޣާނިސްތާނުގެ ރަސްމީ ބަހަކީ ދާރީ (ފާރިސީ) ބަހާއި ޕޮޝްތޫ ބަހެވެ. އިނގިރޭސި ބަހުން އަފްޣާނިސްތާނު މީހުންނަށް ކިޔަނީ އަފްގާންސްއެވެ. ޤައުމުގެ އެންމެ ބޮޑު ޝަހަރަކީ ކާބުލްއެވެ. އަފްޣާނިސްތާނުގެ ވެރިރަށަކީ ވެސް ކާބުލްއެވެ. އަފްޣާނިސްތާނަކީ އިސްލާމީ ޖުމްހޫރީ ތިއޮކްރަސީއެކެވެ. ޤައުމުގެ އާބާދީއަކީ 28 މިލިއަނެވެ. އެހެންކަމުން މިއީ ދުނިޔޭގައި 44 ވަނައަށް އެންމެ އާބާދީ ބޮޑު ޤައުމެވެ. ބިމުގެ ބޮޑުމިނަކީ 0.6 މިލިއަން އަކަކިލޯމީޓަރެވެ. ދުއްވާއެއްޗެހި ދުއްވަނީ ކަނާތްފަރާތުންނެވެ. އިންޓަނެޓް ކޯޑަކީ af. އެވެ. ކޯލިން ކޯޑަކީ +93 އެވެ. ފައިސާގެ ގޮތުން ބޭނުންކުރަނީ އަފްޣާނީއެވެ.
އަފްޣާނިސްތާން ގެ މާނައަކީ އަފްޣާނުންގެ ބިން މިއެވެ. “އަފްޣާން” މިނަން ވަރަށް ކުރީގެ ލިޔުންތަކުގައި ވެސް ފާހަގަ ކުރެވިފައިވެއެވެ. އަފްޣާނިސްތާނުގެ މީހުން އެއްބައިވަންތަ ކުރުވުމުގެ ގޮތުން “އަފްޣާން” އައިޑެންޓިޓީ އެންމެ ފުރަތަމަ ބޭނުންކުރެއްވި ބޭފުޅަކީ އަޙްމަދު ޝާހް ދުއްރާނީއެވެ. އަފްޣާނިސްތާނު، މި ނަން 16 ވަނަ ޤަރުނުގައި، މުޣަލް އެމްޕެރަރ ބާބަރު ވަނީ ބޭނުންކުރައްވާފައެވެ.
އަފްޣާނިސްތާން އަކީ އެގައުމުގެ ވަށައިގެންވާ ގައުމުތަކާއި، ދީނީ ގޮތުންނާއި، ބަހުގެ ގޮތުންނާއި، ގައުމު އޮތް ތަނުގެ ގޮތުން ވަރަށް ބޮޑަށް ގުޅިފައިވާ ގައުމެކެވެ. އަފްޣާނިސްތާން ގެ ދެކުނާއި އިރުން އިންވެގެން އޮންނަނީ ޕާކިސްތާން އެވެ. ހުޅަގުން އޮންނަނީ އީރާން، ތުރުކީ، އަދި އުޒްބަކިސްތާން އެވެ. އުތުރުން އޮންނަނީ ތަޖިކިސްތާން އެވެ. އަދި އިރު އުތުރުން އޮންނަނީ ސީނުކަރަ އެވެ.
މިހާރުގެ އަފްޣާނިސްތާނު ވުޖޫދަށް އައިސްފައިވަނީ މީީލާދީން 1747 ގައި އަޙްމަދު ޝާހް ދުއްރާނީގެ ޤިޔާދަތުގައެވެ. އާސާރީ ހޯދުންތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި އަފްޣާނިސްތާނުގައި މީހުން ދިރިއުޅެން ފަށާފައިވާތާ މިހާރު އެތައް ހާސް އަހަރެއް ވެއްޖެއެވެ. އަފްޣާނިސްތާނު އޮތް މަޤާމުވެފައިވަނީ ތާރީޚީ ގޮތުން ބަލާއިރު ވަރަށް މުހިއްމު ސަރަޙައްދަކަށެވެ. އެއީ ހިންދު-ވިލާތީ ޙަޟާރަތުގެ ވަރަށް ގިނަ ކަންތައްތަކެއް މިބިމާ ގުޅިފައިވާ ކަމަށް ޓަކައި ވެސްމެއެވެ. ޢީސާއީ މީލާދުގެ 2000 އަހަރު ކުރީން ހިންދު-ވިލާތީ ބަހުން މޮށިއުޅުނު އާރިޔާއިން މި ސަރަޙައްދުގައި އުޅުނުކަމަށް ބެލެވިފައިވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އާރިޔާއިންނަކީ އަޞްލު އަފްޣާނިސްތާނުގެ ބައެއް ކަމަކަށް ބެލެވިފައެއް ނުވެއެވެ. އާރިޔާއިންގެ އަޞްލާމެދު ބެލެވިފައިވަނީ އެއީ، އަނަތޯލިޔާ ނުވަތަ ކުރުދިސްތާން ނުވަތަ މެދުތެރޭ އޭޝިޔާ ނުވަތަ އީރާން ނުވަތަ އުތުރު އިންޑިޔާ ކަމުގައެވެ. މީގެ ތެރެއިން ވެސް ބޮޑަށް ބެލެވިފައިވަނީ އާރިޔާއިންގެ އަޞްލަކީ އީރާން ކަމުގައެވެ. މެދު ޒަމާނުން ފެށިގެން 19 ވަނަ ޤަރުނާ ހަމަޔަށް އަފްޣާނިސްތާނަކީ ގްރޭޓަރ ޚުރާސާނުގެ ބައެކެވެ. މީލާދީން 18 ވަނަ ޤަރުނުގައި އަފްޣާނުން ކަންދަހާރަށް އެއްވެ، އަޙްމަދު ޝާހް ދުއްރާނީއަކީ އެމީހުންގެ ލީޑަރުކަމުގައި އިޚްތިޔާރު ކުރިއެވެ. އޮކްޓޯބަރު 1747 ގައި ރަސްކަމުގެ ތާޖު އަޙްމަދު ޝާހް ދުއްރާނީގެ އިސްތަށިފުޅުގައި އެޅުވުނެވެ. މީލާދީން 1751 ގައި އަޙްމަދު ޝާހް ދުއްރާނީ އާއި އޭނާގެ ލަޝްކަރު މިހާރުގެ މުޅި އަފްޣާނިސްތާނާއި ޕާކިސްތާނާއިި އީރާނުގެ ބައެއް ޝަހަރުތަކާއި ދިއްލީ ވެސް ފަތަޙަކުރިއެވެ.
އަފްޣާނިސްތާނުގެ އާބާދީއަކީ މިހާރު 28 މިލިއަން މީހުން ކަމުގައި ވިޔަސް، 2050 ވަނަ އަހަރާ ހަމައިގައި އެ ޤައުމުގެ އާބާދީގައި 82 މިލިޔަން މީހުން ތިބޭނެކަމަށް ބެލެވިފައިވެއެވެ. އަފްޣާނިސްތާނުގެ އާބާދީގެ 42% އަކީ ޕަޝްތޫނީންނެވެ. 27% އަކީ ތަޖިކުންނެވެ. 9% އަކީ ހަޒާރާއިންނެވެ. 9% އަކީ އުޒްބެކުންނެވެ. 4% އަކީ އައިމަކުންނެވެ. 3% އަކީ ތުރުކުމަނުންނެވެ. 1% އަކީ ނޫރިސްތާނީީންނެވެ. 1% އަކީ ބަލޫޗީންނެވެ. 4% އަކީ އެހެން ނަސްލުތަކުގެ މީހުންނެވެ.
އަފްޣާނިސްތާނަކީ ވަރަށް މުއްސަނދި ސަގާފަތެއް އޮތް ޤައުމެކެވެ. އަފްޣާން ރޮށްޓަކީ މުޅި މެދުތެރޭ އޭޝިޔާގައި ޚާއްޞަ ޤަދަރެއް ދެވިފައިިވާ މީރު ކާ އެއްޗެކެވެ.
ހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން އަފްޣާނިސްތާނުގެ އިޤްތިޞާދުވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ވަޅު ޖަހާފައެވެ. އެ ޤައުމުގެ ޖީ.ޑީ.ޕީ ޕަރކެޕިޓާ އަކީ 760 ޑޮލަރެވެ.
|access-date=, |archive-date=
(help)
ދެކުނު އޭޝިޔާގެ ސަރަޙައްދީ އެއްބާރުލުމާ ބެހޭ ޖަމިއްޔާ (ސާކް)
މެންބަރު ގައުމުތައް: އަފްޣާނިސްތާން | ބަންގާޅު | ބޫޓާން | ހިންދުސްތާން | ދިވެހިރާއްޖެ | ނޭޕާލް | ޕާކިސްތާން | އޮޅުދޫކަރަ