بخشی از مجموعهٔ |
---|
تاریخ امپراتوری عثمانی |
گاهشمار |
تاریخنگاری (غزا، زوال) |
تنظیمات یا تنظیمات خیریه، نهضت نوگرایی و اصلاحطلبی در ساختار سیاسی ـ حقوقی، فرهنگی و اجتماعی جامعهٔ عثمانی در قرن نوزدهم است که از سال ۱۲۱۸ هجری شمسی (۱۸۳۹م) شروع میشود و با دورهٔ قانون اساسی اول در سال ۱۸۷۶ به پایان میرسد.
هدف اصلاحات دوره تنظیمات، نوسازی دستگاه دولتی و اجتماعی و یکپارچه کردن اقوام غیر مسلمان و غیر ترک امپراتوری عثمانی از راه تغییر قانونها و روشها، اعطای حقوق اجتماعی، آزادیهای مدنی و مقابله با حرکتهای ناسیونالیستی و قدرت مخاصم بود. نخستین گام در اجرای مفاد فرمان تنظیمات که تشکیل نهادهای جدید را ضروری میساخت، با تأسیس «مجلس والای احکام عدلیه» برداشته شد. این مجلس که عهدهدار وضع قوانین بود، یک رئیس و ۹ عضو داشت و در تدوین قوانین، گذشته از رعایت احکام شرع اسلام، بهرهگیری از حقوق و قوانین اروپایی و تلفیق آن با احکام اسلام را نیز مورد توجه قرار میداد. این فرمان شامل برخی از مطالب اعلامیهٔ حقوق بشر فرانسه نیز (۱۷۸۹م) بود.
پیشگامان تنظیمات روشنفکران دوره سلطان محمود دوم و سلطان عبدالمجید یکم مانند مصطفی رشید پاشا، فؤاد پاشا، محمدامین علی پاشا بودند. آنها تشخیص داده بودند که نهادهای مذهبی و نظامی قدیمی دیگر جوابگوی نیازهای امپراتوری در جهان مدرن نیست. بسیاری از تغییرات نظیر یونیفرم جهت تغییر طرز فکر مدیران امپراتوری بود. بسیاری از اصلاحات تلاش برای اتخاذ شیوههای موفق اروپایی بودند. تغییرها شامل سربازگیری، آموزش و پرورش، اصلاح نهادها و اصلاح قوانین و تلاش سیستماتیک از بین بردن فساد بود.
پروژهٔ بلند پروازانهٔ تنظیمات جهت مبارزه با قدرتهای اروپایی و جلوگیری از ضعف امپراتوری عثمانی که مرزهایش در حال کوچک شدن، و توانش در برابر قدرتهای اروپایی در حال کاهش بود آغاز یافت. امپراتوری عثمانی امیدوار بود که با خلاص شدن از سیستم قدیم میتواند شهروندانش را بهتر کند،
تنظیمات در زمانسلطان محمود دوم آغاز شده بود، دورهٔ تنظیمات با صدور «خط همایون» یا «فرمان تنظیمات خیریه» در ۱۲ آبان ۱۲۱۸ هجری شمسی مطابق به ۳ نوامبر ۱۸۳۹م آغاز شد. در این سند بسیار مهم، سلطان اعلام کرد که او آرزو دارد «مزایای یک دولت خوب را به ایالتهای امپراتوری عثمانی از طریق نهادهای جدید به ارمغان آورد». متن فرمان روز یکشنبه ۲۵ ۳ نوامبر ۱۸۳۹م در پارک گلخانهٔ کاخ توپکپی و در حضور پادشاه، وزرا، علما، مأموران عالیرتبهٔ لشکری و کشوری، نمایندگان اصناف و معتمدان، اسقف کلیساهای ارامنه و یونان، خاخام یهود، سفرا و نمایندگان کشورهای خارجی و گروهی از مردم خوانده شد. به همین سبب فرمان تنظیمات، به «خط شریف گلخانه» نیز معروف است. خلیفه نیز به رعایت و اجرای فرمان سوگند یاد کرد و متن فرمان در روزنامه رسمی انتشار یافت.
{{cite web}}
: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link)
Wikipedia contributors, "Tanzimat", Wikipedia, The Free Encyclopedia, (دسترسی در ۱ ژوئیه ۲۰۰۷).