Jaapan leit fööraal üüb sjauer grat eilunen, an do san diar noch hunerten faan letjer bewenet eilunen an düüsenen faan ünbeweneten. Det san berger, diar ütj a Pasiifik ütjraage. Sodenang as ääkerlun böös knaap.
Faan nuurd bit süüd as Jaapan amanbi 2.000 km lung. Sodenang skeelt det kliima uk auer a miaten. Det lingt faan miatag kliima uun't nuurden mä kuul wontern bit tu subtroopen uun't süüden.
Jaapan leit diar, huar sjauer kontinentaalplaaden tuupstupe: Det faan Euraasien uun't nuurdwaasten, Nuurdameerikoo uun't nuurden, a Pasiifik uun't uasten an a Philippiinen uun't süüden. Sodenang jaft at diar 240 wulkaaner, di bekäändst as was di halag beragFuji(jama). An huar't wulkaaner jaft, skal am uk mä eerdbeewrin reegne. Mä det leetst swaar eerdbeewrin uun't juar 2011 räänd en huuch flud auer't lun an hää sjauer atoomstruumuunlaagen uun Fukushima uunstaken maaget. Sok fluden het tsunamis. Uun a harewst kem faan a Pasiifik taifuuner, det san swaar sturmer liküs hurricanes.
794–1185: Huuchtidj faan kultuur an literatuur. At määcht faan a keiser ging turag. A Shōgunen füng määcht.
Kamakura-Tidj
1192–1333. Kublai Khan fersoocht, Jaapan tu auernemen, man det hää ei loket.
Muromachi-Tidj
1333–1573. A Daimyō füng määcht an at Shōgunentidj ging tu aanj.
Sengoku-Tidj
1477–1600. Hunertjuarag bürgerkriich. Hanel mä Portugiisen, Spooniern an Holunern faan 1543 bit 1639.
Edo-Tidj
1603–1867. A Shōgunen kaam weder ap. Jaapan skotet ham uf. Bluas a Sjineesen an Holunern mut noch kem. A Holunern füng en aanj eilun Dejima uun a bocht faan Nagasaki, am hanel tu bedriiwen. At Tokugawa-famile hed 250 juar loong at saien. Tokio wooks ap tu't gratst stääd faan a welt.
Meiji-Tidj
1868–1912. Mä Keiser Meiji (1868–1912) begand det modern tidj. At lun füng en ferfaadang an en parlament. Jaapan auerfool Korea.
Taishō-Tidj
1912–1926. At aplewin demokratii oner Keiser Taishō küd ham ei trochsaat an at militeer auernaam a määcht.
1945–1989. Jaapan wurd weder apbaud, wiar bit 1952 oober noch besaat. A Amerikoonern maaget Jaapan tu en dial faan a waastelk intresen uun Uastaasien. Jaapan wurd tu en demokraatisk industriilun.
Heisei-Tidj
1989 bis 2019. Keiser wiar Akihito. Jaapan lus böös oner at beenkenspiktaakel, an skul skilen maage, kaam ham suutjis oober weder.
Reiwa-Tidj
Sant 2019. Naruhito wurd keiser. Reiwa (令和) ment „smok harmonii“.