Háfrónska (einnig þekkt sem háíslenska) er sérútbúin útgáfa af íslensku þar sem öllum mögulegum tökuorðum í málinu er skipt út fyrir nýyrði. Áhersla er lögð á ofurmálhreinsun og er reynt að útrýma þeim orðum sem ekki hafa hreinan íslenskan stofn.
Höfundur málsins er hinn belgíski Jósef Braekmans (f. 1965) með stuðningi frá Pétri Þorsteinssyni (f. 1955) sem þekktur er fyrir gamansömu orðasöfnin sín í Pétrísk–íslensku orðabókinni.
Orðasafn með nýyrðunum kom út á vefsíðunni Miðstöð háfrónska tungumálsins. Vefsíðan hefur verið óvirk síðan júní 2012. Háfrónska dregur nafn sitt af hánorsku.
Saga
Þrátt fyrir að kunna ekki íslensku hafði Jósef mikinn áhuga á málhreinsunarstefnu Íslendinga og hafði frá árinu 1992 smíðað íslensk nýyrði fyrir tökuorð. Nýyrðatillögur Jósefs höfðu vakið litla hrifningu meðal netbúa og því afhenti hann starf sitt Pétri Þorsteinssyni safnaðarpresti Óháða safnaðarins. Pétur varð þá forseti háfrónskumálhreyfingarinnar.
Málið var að nokkru leyti gert í léttúð þó að höfundar trúi sannarlega á öfgamálhreinsunina. Nýyrðin náðu aldrei mikilli útbreiðslu og þó að margir höfðu gaman af tilrauninni voru helstu fylgismenn hennar aðeins Jósef og Pétur.
Ofurmálhreinsun að hætti háfrónsku hafði þó aldrei náð útbreiðslu. Háfrónska er tilraun til að útrýma öllum þeim orðum sem ekki hafa hreinan íslenskan stofn, jafnvel landaheitum, mannanöfnum og efnaheitum. Ólíkt ríkjandi íslenskri málstefnu, vilja háfrónverjar útrýma jafnvel þeim latnesku og þýsku tökuorðum sem voru til í því sem kallað hefur verið gullaldaríslenska.
eindla, eindlingur: kvarkur, af ‘eind’ og smækkunarviðskeytinu ‘-la’ eða ‘-lingur’.
eyktla, eyktlingur: stundarfjórðungur, af 'eykt' og smækkunarviðskeytinu ‘-la’ eða ‘-lingur’.
heljarblý: plútón, af 'Hel', jafngildi rómverska guðsins Pluto og 'blý' (lead). Öll nöfn á frumefnum handan blýs eru samsetningar af ‘blý’, t.d.. ægisblý (neptún)), þórsblý (þórín)
ginnungahvellur: Miklihvellur. Forskeytið 'ginnunga' þýðir bæði 'mikill' og ‘frum-‘ og er það hið hentugasta forskeyti í þessu tilfelli.
gnæfingi: giraffe, af 'gnæfur'.
Guðmey: María, af 'Guð' og '–mey'.
haðarrúnir: Blindraletur, af 'Höður' (hinn blindi ás í norrænni goðafræði) og 'rún'.
Helgi Smári: Patrekur, af 'Helgi' og 'Smári'. Smári er þjóðtákn Írlands og var tákn Partreks fyrir heilaga þrenningu.
hljóðla: jóðla, af 'hljóða' og sagnaviðskeytið ‘–la’, sem virðist lúta að endurtekinni athöfn og vísir til sífelldra skiptinga milli brjóst- og mjóraddar (falsettu).
Hlynland: Kanada, af 'hlynur' (maple) og 'land' (country). Landið er nefnt eftir hlynblaði í þjóðfánanum.
kjálkagálkn: krókódíll, af 'kjálki' (jaw) og 'gálkn' (monster). Krókodílar hafa sterkasta kjálka allra núverandi rándýra og Deinosuchus, einn af forfeðrum krókodílanna hafði sterkasta kjálka allra rándýra í sögu lífsins,
kóngaborð: chess, from 'kóngur' (king) and 'borð' (board).
skyppill: kengúra, af ‘skoppa’. Orðið er smiðað á grundvelli hljóðlíkingar við enska gælunafn ‘skippy’.
sómaherji: samúrai.
tíðniafstæði: Doppler-hrif
Háfrónsk heiti á stórum tölum
miklund: milljón. Leitt af 'mikil-hund-rað'. Lýsingarorðið 'mikill' er þýðing á gríska orðinu 'megas', sem er rót forskeytisins mega- (milljónfaldur).
þursund: miljarður. Leitt af 'þurs-hund-rað'. Nafnorðið ‘þurs’ er þýðing á grísku orðinu 'gigas', sem er rót forskeytisins ‘giga-‘ (miljarðfaldur).
Forskeyti 'þús-' (þusundfaldur) og 'þurs-' (miljarðfaldur) eru notuð til að smiða heiti á eftirfarandi þrem töluorðum: þús-þursund (þúsund miljarðar, billjón), þurs-miklund (miljarður milljóna, billjarður) and þurs-þursund (miljarður miljarða, trilljón). Formálinn 'X-mælt þúsund' er notaður fyrir tölur hærri en 1018. Í íslensku orðsifjabókinni, uppflettiorðið 'kvinkvilljón' (1030) er þýdd ‘fimmmælt milljón’.
Heiti stórra talna
10x
Háfrónska
Íslenska
103
þúsund
þúsund
106
miklund (mikill, mégas)
milljón
109
þursund (þurs, gigas)
milljarður
1012
þúsþursund
billjón
1015
þursmiklund
billjarður
1018
þursþursund
trilljón
1021
sjömælt þúsund
trilljarður
1024
áttmælt þúsund
kvaðrilljón
1027
nímælt þúsund
kvaðrilljarður
1030
tímælt þúsund
kvintilljón
Staðarheiti
Braekmans þýðir öll ensk staðarheiti.
Ashley: Eskiló (af 'ash' (askur) og 'léah' (–ló, eins og í Osló)).
Barnoldswick: Bjarnólfsvé. ‘bústaður ‘Beornwulf’’. Síðari liðurinn ‘wick’ er ekki skyldur nafnorðinu ‘vík’, heldur latneska orðinu ‘vicus’, sem er rót enska orðsins ‘village’. Rétta íslenska jafnheitið er ‘vé’ í gömlu merkingunni ‘bústaður’.
↑Guðrún Kvaran. „Hverjir stóðu fyrir hinni veigamiklu málhreinsistefnu á 18. og 19. öld og hvernig var henni framfylgt?“. Vísindavefurinn 26.3.2007. http://visindavefur.is/?id=6555. (Skoðað 21.2.2013).