António Francisco Lisboua, más coincido cumo Aleijadinho, (Bila Rica, 29 de agosto de 1730 — Bila Rica, 18 de nobembre de 1814) fui un scultor, antalhador, zamhista i arquiteto ne l Brasil quelonial.
Cun un stilo relacionado al barroco i specialmente al rococó, ye cunsidrado l maior spoente de la arte quelonial an Minas Gerales (quemumente chamada barroco mineiro) i ne l Brasil quelónia an giral. To sue obra fui rializada an Minas Gerales, specialmente nas cidades de Ouro Preto, Sabará, San Juan del-Rei i Cungonhas del Campo. Ls percipales menumientos que cuntén sues obras son la Eigreija de San Francisco de Assis de Ouro Preto il Santuário de l Bun Jasus de Matosinhos.
Muitas dúbedas cercan la bida de António Francisco Lisboua. Praticamente todos ls dados subre sue bida son deribados dua biografie scrita an 1858 pul jurista Rodrigo José Ferreira Bretas, 44 anhos apuis de la muorte de l Aleijadinho, baseando-se an decumientos i depoimientos de pessonas que conhecírun l artista.
L más amportante de ls decumientos an que se baseou Bretas fui ua “Mimória” scrita an 1790 por un bereador de la cidade de Mariana. Neste decumiento, cujo oureginal se perdiu, ye feito un amplo relatório acerca de l stado de las artes nas Minas Gerales, ancluindo alguns dados subre l Aleijadinho relacionados la sue formaçon artística i sue partecipaçon an alguas obras . Tamien ye mencionado que António Francisco era filho dun afamado mestre-de-obras pertués, Manuel Francisco Lisboua, que para alhá de custrutor atuaba cumo arquiteto.
La data de nacimiento de l Aleijadinho ye motibo de cuntrobérsia. D'acordo cul biógrafo Bretas, António Francisco naciu ne l anho de 1730 an Bila Rica (atual Ouro Preto) na freguesie de Nuossa Senhora de la Cunceiçon de António Dies, sendo filho de Manuel Francisco Lisboua i sue scraba africana, Isabel (ó Izabel). L filho, nacido scrabo, fui alforriado ne l batismo. La certidon de batismo ancuntrada por Bretas dá la data de 29 de agosto de 1730 pa l nacimiento de António. Las dúbedas deriban de l fato de que l nome de l pai que figura na certidon ye Manuel Francisco de la Cuosta, i nun Lisboua, l que poderie ser debido a un erro de l scribon. Outra fuonte de dúbedas ye la certidon de óbito de l Aleijadinho, datada de 18 de nobembre de 1814, na qual custa que l artista morriu als 76 anhos de eidade. A cunfiar neste decumiento, el deberie haber nacido an 1738.
António Francisco tubo un filho natural – fura de l casamiento - als 47 anhos, la quien chamou Manuel Francisco Lisboua, mesmo nome de l abó. Tubo tamien bários meio-armanos, fruitos de l casamiento de l sou pai. Un destes meio-armanos, padre Félix António Lisboua, tamien fui scultor.
Segundo Bretas, António Francisco sabie lher i screbir i poderie haber studado lhatin. Subre sue formaçon artística, la “Mimória” de l bereador de Mariana andica que António Francisco tenerie recebido liçones de sou pai i de l zamhista i pintor pertués Juan Gomes Batista. Tamien António Francisco Palumbar, armano de l pai de l Aleijadinho i antoce sou tio, era un afamado scultor i poderie tener partecipado de la eiducaçon de l moço António. Ls críticos tamien apuntan ls scultores pertueses Francisco Xabier de Brito i José Coneilho de Noronha cumo possibles anfluéncias. Cun Coneilho de Noronha l Aleijadinho trabalhou efetibamente ne l ampeço de sue carreira, cerca de 1758, nas obras de talha de la Eigreija Matriç de Nuossa Senhora de l Buono Sucesso, an Caeté.
Alguns acraditan que António Francisco poderie haber biajado al Riu de Janeiro – anton capital de la quelónia – na década de 1770, cuja ferbilhante atebidade artística tamien poderie tener anfluenciado l artista. Nun hai, mas, probas decumentales de tal biaige.
Na çcriçon de Bretas, António Francisco era "pardo scuro, tenie la boç fuorte, la fala arrebatada i l génio agastado; la statura era baixa, l cuorpo cheno i mal cunfigurado, l rostro i la cabeça redondos, i esta bolumosa; l pelo preto i anielhoado, l de la barba cerrado i basto; la tiesta ancha, l nariç retangular i algun tanto puntiagudo, ls beiços grossos, las oureilhas grandes i l cachaço cúrtio."
A partir de 1777, l artista ampeçou a sofrer ls sintomas dua misteriosa malina que le causou deformidades ne l cuorpo i que le balírun la alcunha de “Aleijadinho”. Bretas diç que António sofrie delores hourribles i que eibentualmente perdiu ls dedos de ls pies i tubo de andar de zinolhos. Tamien treminou por perder ls dientes i ls dedos de las manos, i sues deformidades tenerien feito cun que trabalhasse scundido por tendas para que las pessonas nun l ouserbassen. Sou scrabo Maurício serie l respunsable por atar a sues manos ls cinzéles cun ls quales sculpie. Atualmente se debate que malina poderie tener causado esses porblemas al Aleijadinho, debedindo-se las oupinioes antre sífilis, reumatismo, porfíria, hanseníase, lepra i poliomielite. Ye mui probable que ls sintomas debastadores çcritos por Bretas séian un tanto sagerados, ua beç que serie mui defícel que cun tamanhas mutilaçones l Aleijadinho podisse tener sculpido sues redadeiras obras an Cungonhas de l Campo.
Inda segundo Bretas, l Aleijadinho morriu pobre i abandonado. Ne ls redadeiros anhos de sue bida bibiu na casa de sue nora Joana, que cuidou-lo até la muorte, an 1814. La certidon de óbito ancuntrada ne l arquibo de la Matriç de Nuossa Senhora de la Cunceiçon de António Dias diç l seguinte: "Als zuito de Nobembre de mil uitecientos i quatorze, morriu Antonio Francisco Lisboua, pardo sulteiro de setienta i seis anhos, cun todos ls Sacramientos anquemendado Buona Muorte i para clareza fiç passar este assento i que me assigno L Codjor José Cumo. De Moraes.".
Cumo acuntece cun outros artistas queloniales, la atribuiçon de obras al Aleijadinho ye deficultada pul fato de ls artistas de la época nun assináren sues obras i pula scasseç de fuontes documentales. An giral ls decumientos cumo cuntratos i recibos acordados antre las armandades relegiosas i ls artistas son las fuontes más siguras para la atribuiçon de outories. Tamien outros decumientos, cumo la “Mimória” de l bereador de Mariana trascrito por Bretas i la tradiçon oural son eilemientos úteles. Por redadeiro, cumparaçones stilísticas antre las obras coincidas cun obras de outorie çcoincida puoden ser ousadas para atribuir ua detreminada obra a un artista.
L Aleijadinho fui eissencialmente un scultor, trabalhando tanto ne l antalhe de eimaiges, retábulos i outros eilemientos de madeira (talha) cumo na scultura an piedra-xabon, cula qual rializou eilemientos de portaladas de eigreijas i tamien casa de banhos i státuas de bulto, cumo ls Profetas de l sagrado de l Santuário de Cungonhas. El tamien atuou cumo arquiteto, inda que la natureza i seneficado de sues obras nesse campo seia motibo de cuntrobérsia.
L Aleijadinho yá fui retratado cumo personaige ne l cinema i na telbison, anterpretado por Giraldo Del Rey ne l filme "Cristo de Lhama" (1966), Maurício Gonçalbes ne l filme "Aleijadinho - Peixon, Glória i Suplício" (2003) i Sténio Garcia nun causo special de la Telbison Globo.