W dzisiejszym artykule będziemy odkrywać fascynujący świat Diakonat stały w Polsce. Od swoich początków do dzisiejszego znaczenia, Diakonat stały w Polsce był przedmiotem zainteresowania i debaty w różnych obszarach. Na przestrzeni dziejów Diakonat stały w Polsce odgrywał zasadniczą rolę w różnych kulturach i społeczeństwach, wpływając na sposób, w jaki ludzie postrzegają otaczający ich świat. Poprzez szczegółową analizę zbadamy różne aspekty, które sprawiają, że Diakonat stały w Polsce jest tematem wartym przestudiowania i refleksji. Podobnie zbadamy implikacje i zastosowania, jakie Diakonat stały w Polsce ma w naszym codziennym życiu, zapewniając wszechstronną i wzbogacającą wizję tego fascynującego tematu.
Diakonat stały w Polsce – koncepcja diakonatu jako właściwego i trwałego stopnia hierarchicznego w Kościele katolickim, wdrażana w Polsce przez Konferencję Episkopatu Polski i poszczególnych biskupów diecezjalnych w ramach reform Soboru Watykańskiego II.
Zgodnie z teologią katolicką diakonat jest pierwszym z trzech stopni sakramentu święceń (są to kolejno: diakonat, prezbiterat i episkopat). W obrzędzie święceń biskup nakłada na kandydata ręce, ale nie dla kapłaństwa, lecz dla posługi.
Diakonem stałym może zostać nie tylko celibatiarusz, lecz także mężczyzna żonaty. Zgodnie z prawem kanonicznym, diakon – także żonaty – nie jest już osobą świecką, ale duchownym.
Prace nad przywróceniem stałego diakonatu rozpoczęto w Polsce dopiero po przemianach ustrojowych przełomu lat 80. i 90. XX wieku. Do tej pory diakonat był w Polsce tylko stopniem przejściowym na drodze do kapłaństwa. Pierwszy diakon greckokatolicki nieprzeznaczony do kapłaństwa, Andrzej Chita, został wyświęcony w Polsce 17 marca 1993 roku, zaś pierwszy diakon stały rzymskokatolicki, Tomasz Chmielewski, przyjął święcenia 6 czerwca 2008 roku.
Katolickie Kościoły wschodnie przez wiele wieków zachowały instytucję diakonatu stałego, lecz w Kościele łacińskim praktyka święcenia stałych diakonów zanikła bardzo wcześnie. Pierwsza decyzja przywrócenia diakonatu jako stałego stopnia hierarchii została podjęta na Soborze Trydenckim, lecz nie została zrealizowana. Wypełnienia doczekały się dopiero postanowienia biskupów zebranych na Soborze Watykańskim II. Ojcowie soborowi zarządzili w Konstytucji dogmatycznej o Kościele "Lumen Gentium", by zachować diakonat jako właściwy i trwały stopień hierarchiczny. Ponadto zdjęto z diakonów obowiązek bezżenności.
Soborowy Dekret o misyjnej działalności Kościoła stwierdza, że wskazane jest, aby ludzi, którzy spełniają prawdziwie diakońską posługę, głosząc słowo Boże jako katechiści, kierując w imieniu proboszcza i biskupa rozproszonymi wspólnotami chrześcijańskimi albo praktykując miłosierdzie w działalności społecznej czy charytatywnej, wzmocnić przez przekazane w tradycji od Apostołów nałożenie rąk i ściślej połączyć z ołtarzem, aby skuteczniej wypełniali oni swoją posługę dzięki sakramentalnej łasce diakonatu.
Diakonat stały jest w polskim katolicyzmie nowością. Zanikł bowiem w Kościele łacińskim jeszcze przed przybyciem pierwszych misjonarzy do Polski. Natomiast tuż po Soborze Watykańskim II biskupi polscy byli bardzo ostrożni z wprowadzaniem tej instytucji. Konferencja Episkopatu Polski podjęła ten temat dopiero po zakończeniu przemian ustrojowych w Polsce, gdy możliwość wprowadzenia diakonatu stałego odnotowano w dokumentach II Polskiego Synodu Plenarnego (1991–1999).
Pierwszym z Kościołów lokalnych w Polsce, gdzie przywrócono stały diakonat, była diecezja przemyska (obecnie archidiecezja przemysko-warszawska) obrządku bizantyjsko-ukraińskiego. Pierwszy diakon nieprzeznaczony do kapłaństwa po Soborze Watykańskim II, Andrzej Chita, został wyświęcony 17 marca 1993 roku.
20 czerwca 2001 roku Konferencja Episkopatu Polski postanowiła zwrócić się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o pozwolenie na wprowadzenie w Polsce diakonatu stałego. Za przyjęciem tej uchwały było 70 biskupów, przeciw było 10, a 7 wstrzymało się od głosowania. 22 stycznia 2004 roku watykańska Kongregacja ds. Edukacji Katolickiej zatwierdziła na okres sześciu lat Wytyczne dotyczące formacji i posługi diakonów stałych w Polsce. Ponowne zatwierdzenie nieznacznie poprawionych Wytycznych nastąpiło 9 czerwca 2015 roku. Dokument został przyjęty także na okres sześciu lat.
6 stycznia 2005 roku bp Andrzej Suski jako pierwszy biskup diecezjalny w Polsce, wydał dekret wprowadzający diakonat stały w diecezji toruńskiej. Tym samym dekretem powołał do istnienia Ośrodek Formacji Diakonów Stałych w Przysieku pod Toruniem. W chwili powstania ośrodka formację do diakonatu podjęło dziesięciu żonatych kandydatów. Pierwszy rzymskokatolicki diakon stały w Polsce, Tomasz Chmielewski, został wyświęcony 6 czerwca 2008 roku w Toruniu przez biskupa toruńskiego Andrzeja Suskiego. Ośrodek w Przysieku funkcjonował do połowy 2008 roku, tj. do momentu zakończenia formacji przez pierwszych kandydatów. Następnie zawieszono jego działalność. W kolejnych latach ośrodki formacyjne dla kandydatów do diakonatu powołano do istnienia w innych diecezjach: w Drohiczynie, Warszawie, Opolu, Szczecinie, Ełku, Katowicach, Legnicy oraz w Elblągu (wspólny dla diecezji elbląskiej i archidiecezji warmińskiej). W 2018 roku wprowadzono diakonat stały w diecezji świdnickiej, a w 2019 roku – w archidiecezji łódzkiej. W 2021 roku wprowadzono diakonat stały w diecezji legnickiej, a w październiku 2022 roku – w diecezji kieleckiej oraz diecezji rzeszowskiej.
Diakonem stałym może zostać w Polsce:
Diakoni stali w Polsce co do zasady pełnią posługę nieetatowo, stąd też kandydaci powinni mieć swoje stałe źródło utrzymania.
W przypadku kandydatów żonatych do uzyskania święceń niezbędna jest zgoda żony. Wyświęcony diakon żonaty nie może zawrzeć kolejnego małżeństwa po śmierci swojej żony, chyba że w drodze wyjątku uzyska zgodę własnego biskupa (np. w sytuacji, gdy ma małe dzieci na wychowaniu).
Kandydaci na diakonów stałych w Polsce muszą mieć ukończone studia wyższe z zakresu teologii. Są także zobowiązani do zrealizowania trzyletniej formacji i ukończenia studium uzupełniającego do diakonatu stałego.
Formacja do diakonatu stałego obejmuje następujące etapy:
Do 13 maja 2023 roku wyświęcono w Polsce 91 stałych diakonów rzymskokatolickich: 86 żonatych oraz 5 celibatariuszy, w tym 2 zakonników (zakonnicy podjęli pracę poza granicami Polski).
| Diecezja | Pierwsze święcenia diakonów stałych | Aktualna liczba diakonów stałych | Uwagi |
|---|---|---|---|
| Metropolia białostocka | |||
| Archidiecezja białostocka | – | 0 | |
| Diecezja drohiczyńska | – | 0 | |
| Diecezja łomżyńska | – | 0 | |
| Metropolia częstochowska | |||
| Archidiecezja częstochowska | – | 0 | |
| Diecezja radomska | – | 0 | |
| Diecezja sosnowiecka | – | 0 | |
| Metropolia gdańska | |||
| Archidiecezja gdańska | – | 0 | |
| Diecezja pelplińska | 8 czerwca 2008 | 1 | |
| Diecezja toruńska | 6 czerwca 2008 | 3 | |
| Metropolia gnieźnieńska | |||
| Archidiecezja gnieźnieńska | – | 0 | |
| Diecezja bydgoska | – | 0 | |
| Diecezja włocławska | – | 0 | |
| Metropolia katowicka | |||
| Archidiecezja katowicka | 24 października 2013 | 24 | |
| Diecezja gliwicka | 7 listopada 2015 | 2 | |
| Diecezja opolska | 30 czerwca 2013 | 10 | |
| Metropolia krakowska | |||
| Archidiecezja krakowska | – | 0 | |
| Diecezja bielsko-żywiecka | – | 0 | |
| Diecezja kielecka | – | 0 | |
| Diecezja tarnowska | – | 0 | |
| Metropolia lubelska | |||
| Archidiecezja lubelska | – | 0 | |
| Diecezja sandomierska | – | 0 | |
| Diecezja siedlecka | – | 0 | |
| Metropolia łódzka | |||
| Archidiecezja łódzka | – | 16 | |
| Diecezja łowicka | – | 0 | |
| Metropolia poznańska | |||
| Archidiecezja poznańska | – | 0 | |
| Diecezja kaliska | – | 0 | |
| Metropolia przemyska | |||
| Archidiecezja przemyska | – | 0 | |
| Diecezja rzeszowska | – | 0 | |
| Diecezja zamojsko-lubaczowska | – | 0 | |
| Metropolia szczecińsko-kamieńska | |||
| Archidiecezja szczecińsko-kamieńska | 18 czerwca 2016 | 4 | |
| Diecezja koszalińsko-kołobrzeska | – | 0 | |
| Diecezja zielonogórsko-gorzowska | 9 stycznia 2021 | 2 | |
| Metropolia warmińska | |||
| Archidiecezja warmińska | 24 maja 2020 | 2 | |
| Diecezja elbląska | 4 lipca 2020 | 10 | |
| Diecezja ełcka | 20 grudnia 2009 | 5 | |
| Metropolia warszawska | |||
| Archidiecezja warszawska | 9 sierpnia 2009 | 5 | |
| Diecezja płocka | – | 0 | |
| Diecezja warszawsko-praska | 14 maja 2022 | 5 | |
| Metropolia wrocławska | |||
| Archidiecezja wrocławska | – | 0 | |
| Diecezja legnicka | 5 czerwca 2021 | 7 | |
| Diecezja świdnicka | 10 sierpnia 2020 | 2 | |
| Ordynariat Polowy Wojska Polskiego | – | 0 | |
W Kościele rzymskokatolickim ewentualna decyzja o wprowadzeniu diakonatu stałego w diecezji należy do biskupa. Jednakże, w przypadku Kościołów wschodnich katolickich, ojcowie soborowi wprost nakazali wznowienie instytucji trwałego diakonatu wszędzie tam, gdzie wyszła ona ze zwyczaju.
Do 22 stycznia 2020 roku wyświęcono w Polsce 6 diakonów greckokatolickich nieprzeznaczonych do kapłaństwa (5 żonatych i 1 zakonnika – bazylianina).
| Lp. | Imię i nazwisko | Data święceń | Uwagi |
|---|---|---|---|
| 1. | Andrzej Chita | 17 marca 1993 | |
| 2. | br. Bogdan Pietnoczko | 28 października 2000 | bazylianin |
| 3. | Piotr Siwicki | 30 listopada 2003 | |
| 4. | Włodzimierz Kaczmar | 26 września 2010 | |
| 5. | Włodzimierz Mosorow | 5 marca 2017 | |
| 6. | Bogdan Pietnoczka | 26 czerwca 2017 |