Dyftong

Dyftong, dwugłoska (stgr. δίφθογγος diphthongos „dwubrzmiący”) – pojedyncza samogłoska (na ogół długa) o zmiennym przebiegu artykulacji, co sprawia, że ucho ludzkie słyszy dwa dźwięki, mimo że są one zespolone niejako w jeden i mają właściwości pojedynczej samogłoski.

Najczęściej występują dyftongi , , , , , . W języku polskim przykładami występowania dyftongów są wyrazy: maj, automat, Europa i wiele innych, pochodzących z greki i łaciny. Dyftong /aɪ/ występuje np. w niemieckim wyrazie leider, gdzie jest oznaczony dwiema literami ei; dyftong słychać w angielskim gray itd.

Dwugłoski, stanowiąc połączenie dwóch dźwięków samogłoskowych, są z natury rzeczy niestabilne i mają tendencje do przekształcania się w pojedyncze samogłoski (monoftongi). Proces taki nazywa się monoftongizacją. Dwugłoski mogą jednak również powstawać z monoftongów w wyniku dyftongizacji.

Wyróżnia się dyftongi wstępujące, w których pierwsza samogłoska jest niezgłoskotwórcza (typu ) i dyftongi zstępujące (typu ). Oprócz dyftongów mogą istnieć tryftongi, czyli grupy trzech samogłosek wymawianych jak jedna.

Angielski

Podział angielskich dyftongów (wymowa brytyjska)

centrujące			zstępujące
kończące się na (szwę)			kończące się na			kończące się na
beard	air	tour	pain	time	join	home	house

W języku angielskim (w standardzie wymowy Received Pronunciation) wyróżnia się 8 dyftongów, które dzieli się na dwie grupy (patrz tabelka). Dyftong to dźwięk składający się z ruchu, „ślizgu” od jednej samogłoski do innej. Pierwsza samogłoska jest: dłuższa (trwa ok. 3/4 całego dyftongu), mocniejsza i głośniejsza. Nazwy grup związane są z samogłoską, która kończy dyftong:

• centrujące (center, „środek”) – ruch w tych dyftongach jest skierowany do ə (szwa), która jest w centrum diagramu głosek,
• zstępujące (ending; end, „koniec”) – dyftongi te kończą się na ɪ lub ʊ.

W rzeczywistości, produkując dyftong, podczas „ślizgu” – startując z pierwszej samogłoski – nie powinno się dotrzeć do dźwięku drugiej samogłoski. W przeciwnym razie dyftong ten brzmi nienaturalnie i staje się dwiema, oddzielnymi samogłoskami.

Istnieje tendencja do zmiany dyftongów z grupy centering na długie samogłoski – np. → (tour: → . Dwugłoski te nie istnieją w wymowie amerykańskiej, gdzie omawiany wyraz brzmi ).

Czeski

W języku czeskim istnieją trzy dyftongi:

• jak w auto (niemal wyłącznie w słowach obcego pochodzenia),
• jak w euro (tylko w słowach obcego pochodzenia),
• jak w koule.

Grupy samogłosek ia, ie, ii, io oraz iu w obcych słowach nie są uznawane za dyftongi, wymawiane są jak , czyli z pomiędzy samogłoskami.

Fiński

W języku fińskim występują następujące dyftongi:

Hiszpański

W języku hiszpańskim występują dyftongi wstępujące (diptongo creciente) i zstępujące (diptongo descreciente):

Koreański

Dyftongi języka koreańskiego to:

• ㅑ czytane jak polskie „ja” w wyrazie „jajko”
• ㅒ , ㅖ czytane jak polskie „je” w wyrazie „jest”
• ㅕ czytane jak polskie „jo” w wyrazie „majowy”
• ㅘ czytane jak polskie „ła” w wyrazie „ławka”
• ㅙ , ㅚ , ㅞ czytane jak polskie „łe” w wyrazie „łezka”
• ㅛ czytane jak polskie „jo”, lecz z ustami złożonymi w „dzióbek”
• ㅝ czytane jak polskie „ło” w wyrazie „łowca”
• ㅟ czytane jak polskie „łi” lub angielskie „we”
• ㅠ czytane jak polskie „ju” w wyrazie „już”
• ㅢ czytane jak polskie „yi”, lecz z krótkim y i naciskiem na i

Niderlandzki

Dyftongi języka holenderskiego to:

• jak w eikel, ijs
• jak w koude
• jak w huis

Niemiecki

Dyftongi języka niemieckiego to:

• czytane jak polskie „aj” z j nieco osłabionym w wyrazie „maj” . Przykład w języku niemieckim: sein ;
• czytane jak polskie „au” w wyrazie „pauza”. Przykład w języku niemieckim: Haus ;
• czytane jak polskie „oj” z j nieco osłabionym w wyrazie „pojnik”. Przykład w języku niemieckim: heute ;
• czytane jak polskie „uj” np. pfui .

Samogłoski długie , mają czasem wymowę dyftongiczną: , .

Zobacz hasło dyftong w Wikisłowniku