W dzisiejszym świecie Koncert Jankiela stał się tematem o dużym znaczeniu i zainteresowaniu wielu osób z różnych dziedzin. Niezależnie od tego, czy ze względu na wpływ na społeczeństwo, implikacje w życiu codziennym czy znaczenie w historii, Koncert Jankiela jest tematem, który zasługuje na dogłębną analizę i dyskusję. Od swoich początków do dzisiejszego wpływu Koncert Jankiela wzbudził zainteresowanie naukowców, ekspertów i ogółu społeczeństwa, dlatego istotne jest zbadanie jego różnych krawędzi i wymiarów. W tym artykule zagłębimy się w ekscytujący świat Koncert Jankiela, aby poznać szczegółowo jego cechy, wyzwania i możliwości, w celu poszerzenia naszej wiedzy i zrozumienia tego fascynującego tematu.
Koncert Jankiela zwany także „Koncertem nad koncertami” – fragment Księgi XII (pt. „Kochajmy się!”) „Pana Tadeusza” – polskiego eposu narodowego autorstwa Adama Mickiewicza, w którym poeta przypomina historyczne wydarzenia poprzedzające rozbiory Polski i zachęca Polaków do zgody. Muzyczną ilustracją opisywanych zdarzeń Mickiewicz uczynił koncert, wykonany z okazji zaręczyn Tadeusza z Zosią przez Żyda – polskiego patriotę – Jankiela. Mickiewiczowski opis stał się inspiracją do powstania wielu utworów artystycznych, w tym obrazów i koncertów.
Koncert Jankiela w opisie Mickiewicza ma charakter patriotyczny i jest muzyczną ilustracją dziejów rozbiorowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Obejmuje okres 1791–1797, od uchwalenia Konstytucji trzeciego maja do utworzenia Legionów Polskich we Włoszech. Utwór podzielony jest na pięć części, z których każda bezpośrednio odnosi się do innego historycznego wydarzenia z historii Polski:
Swój koncert Jankiel wykonywał na cymbałach – ludowym instrumencie strunowym, na którym dźwięk uzyskuje się przez uderzanie strun specjalnymi pałeczkami. Stary Żyd był wirtuozem tego instrumentu („Było cymbalistów wielu,/ Ale żaden z nich nie śmiał zagrać przy Jankielu (...) Wiedzą wszyscy, że mu nikt na tym instrumencie/ Nie wyrówna w biegłości, w guście i w talencie”). Według opisu Mickiewicza koncert oparty był na melodyce poloneza, do którego taniec wykonywali później goście weselni.
Polonez Jankiela zawierał w sobie następujące tematy muzyczne, zaczerpnięte z tradycyjnej polskiej muzyki ludowej:
Koncert Jankiela ma wszelkie cechy improwizacji muzycznej bardzo często wykorzystywanej w tradycji muzyki ludowej. Jankiel spontanicznie używa w nim szeregu środków muzycznych mających na celu podniesienie dramatyzmu utworu oraz pobudzenie wyobraźni słuchaczy. Są to m.in. celowe fałszywe dźwięki, użyte dla ilustracji zdrady stanu targowiczan, wywołujące w słuchaczach wrażenie dysonansu lub gry na rozstrojonym instrumencie oraz dźwięki naśladujące odgłosy naturalne – odgłosy bitewne: „takt marszu”, „wystrzały”, jak również „jęk dzieci” i „płacze matek”, zastosowane w części nawiązującej do powstania kościuszkowskiego oraz rzezi Woli.
Literacki opis koncertu Jankiela zainspirował wielu polskich kompozytorów do stworzenia swojej muzyki:
…ja nie pisałem muzyki do poematu Mickiewicza, tylko do filmu Wajdy. (…) Nie ma w tym filmie koncertu Jankiela. Wiele osób mnie pytało, dlaczego. Sam Andrzej tłumaczył, że koncert Jankiela to jest materiał na osobny film. To by rozbiło całą dramaturgię. – Wojciech Kilar
W filmie Jankiel gra na cymbałach tylko przez chwilę, co stanowi jedynie wstęp do pełnoorkiestrowej formy Poloneza. Cymbały Jankiela na ścieżce dźwiękowej odgrywała artystka folkowa, perkusistka i cymbalistka Marta Maślanka-Stanisławska
Utwór został wykonany z okazji inauguracji polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, ale także dwustulecia rozpoczęcia akcji „Pana Tadeusza”. Prapremiera utworu odbyła się 3 lipca w Filharmonii Narodowej w Warszawie dla upamiętnienia 200. rocznicy przyjazdu Tadeusza do Soplicowa, wątku rozpoczynającego akcję poematu Adama Mickiewicza.
W prawykonaniu „Koncertu Jankiela” wystąpiła orkiestra Sinfonia Varsovia z udziałem cymbalistów z białoruskiego zespołu Wasilinki z Białoruskiej Państwowej Akademii, a poprowadził dyrygent Marc Minkowski. Kompozytor świadomie zrezygnował w swojej wersji „Koncertu Jankiela” z podążania ściśle za opisem Mickiewicza co stało się przedmiotem krytyki.