W tym artykule zagłębimy się w Oliwka europejska, temat niezwykle aktualny dzisiaj. Oliwka europejska to punkt zainteresowania, który przyciągnął uwagę ekspertów, naukowców i ogółu społeczeństwa ze względu na jego wpływ na różne aspekty życia codziennego. Poprzez szczegółową analizę i wyczerpującą eksplorację różnych aspektów, staramy się lepiej zrozumieć implikacje Oliwka europejska w dzisiejszym świecie. Ponadto przeanalizujemy jego ewolucję w czasie i wpływ na różne dziedziny, aby zaoferować wszechstronną wizję, która wzbogaci debatę na ten temat. Bez wątpienia Oliwka europejska to temat budzący duże zainteresowanie i kontrowersje, dlatego istotne jest, aby podejść do niego z powagą i głębią, na jaką zasługuje.
Oliwka europejska (syn. oliwnik europejski, oliwka uprawna, drzewo oliwne) Olea europaeaL. – gatunekdrzewa należący do rodziny oliwkowatych.
Rozmieszczenie geograficzne
Na naturalnych stanowiskach rośnie w niemal całej Afryce (z wyjątkiem jej środkowej części), na Półwyspie Arabskim, w śródziemnomorskich krajach Azji Zachodniej (Cypr, Izrael, Jordania, Turcja) oraz w Europie Południowej (Albania, Grecja, kraje byłej Jugosławii, Włochy, Francja, Hiszpania, Portugalia). Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenił się w USA, na Hawajach, w Australii i Nowej Zelandii. Jest uprawiany w wielu krajach świata, szczególnie w krajach Azji Południowej, Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej, w Europie, Australii, wyspach Oceanu Indyjskiego i innych.
Morfologia
Pokrój
Wiecznie zielone, niezbyt wysokie drzewo, czasami krzew. Osiąga wysokość do 12 m.
Zazwyczaj krzywy i sękowaty, szczególnie u starszych egzemplarzy, obfitujący w liczne odrosty. Ma zwisające gałęzie i jasną korę. Osiąga średnicę do 50 cm, do wysokości 3 m nie posiada sęków. Starsze pnie często składają się z kilku pozrastanych pni i pokryte są guzami.
Małe, całobrzegie, szerokolancetowate do podłużnie owalnych, krótkoogonkowe. Z wierzchu ciemnozielone, spodem srebrzysto-popielate, pokryte podobnie jak gałązki włoskami. Ulistnienie naprzeciwległe. Na roślinie liście utrzymują się od 2 do 3 lat.
Zebrane w 10 do 40 kwiatowe wiechy. Kwiaty pachnące, małe, o czteroząbkowym kielichu, korona krótkorurkowa, biaława o czterech łatkach. Słupek jeden, pręciki dwa.
Podobny do śliwki pestkowiec o długości do 3,5 cm. Przed dojrzeniem ma barwę szarozieloną, po dojrzeniu niebieskawoczarną. Pestka jest brązowa, bruzdkowana. Zarówno mezokarp, jak i pestka, zawiera tłuszcz.
Biologia i ekologia
Jest rośliną bardzo długowieczną, może żyć nawet 1000 lat. W Izraelu kwitnie od kwietnia do maja. Zaczyna owocować już w wieku 4-5 lat, największą wydajność osiąga w wieku 30-40 lat, owocuje do końca swojego życia. Roślina niewymagająca, rośnie i owocuje nawet na jałowych, kamienistych glebach na stokach wzgórz i gór. Możliwość przetrwania w klimacie ciepłym, na terenach o małych opadach, często w warunkach półpustynnych, zawdzięcza bardzo silnie rozbudowanemu systemowi korzeniowemu.
Po ścięciu z pnia drzewa oliwkowego łatwo tworzą się odrosty powstające z pąków śpiących. Z czasem odrosty te przejmują funkcję pnia i drzewo rośnie dalej.
Zmienność
Wyróżnia się następujące podgatunki:
Olea europaea L. subsp. cerasiformis G. Kunkel & Sunding
Olea europaea L. subsp. cuspidata (Wall. ex G. Don) Cif.
Olea europaea L. subsp. guanchica P. Vargas et al.
Olea europaea L. subsp. laperrinei (Batt. & Trab.) Cif.
Olea europaea L. subsp. maroccana (Greuter & Burdet) P. Vargas et al.
Owoce są jadalne nawet na surowo, są one jednak nietrwałe, dlatego konserwuje się je solą, solanką, suszy, marynuje w occie lub kwasie mlekowym. Przed konserwacją często są drylowane, a w miejsce pestki nadziewane kaparami, papryką, anchois, czosnkiem, migdałami i serem.
Najważniejszym zastosowaniem oliwek jest otrzymywanie oleju zwanego oliwą. Na ten cel przeznacza się około 80% światowych zbiorów oliwek. Najlepsze rodzaje oliwy są używane jako doskonały tłuszcz spożywczy.
Gorsze gatunki oliwy są wykorzystywane do produkcji mydeł i w przemyśle kosmetycznym (oliwka dla niemowląt, kremy itp.). Oliwa stosowana jest do mycia wrażliwej cery i ochrony suchej i wiotczejącej, zarówno w stanie nieprzetworzonym jak i w maseczkach, kremach i innych kosmetykach.
Biel drewna jest wąski, ma barwę od szarej do jasnożółtej, twardziel od żółtobrązowej do ciemnooliwkowobrązowej. Gęstość drewna w stanie suchym – 852 kg/m3. Jest średniotrwałe, łatwe do polerowania, dość trudno łupliwe, nadające się do obróbki wszystkimi rodzajami narzędzi, szczególnie zaś do skrawania. Stosowane jest w snycerstwie, rzeźbiarstwie, do wyrobów tokarskich i frezowanych. W pierwszej Świątyni Jerozolimskiej wyrzeźbiono z niego np. cheruby (1 Krl 6,23-25) i inne przedmioty stolarskie (1 Krl 6,31-34).
Gorsze gatunki oliwy są wykorzystywane jako materiał opałowy. W czasach biblijnych oliwa była na co dzień używana jako źródło światła w lampkach oliwnych (Mt 25,1-9), oraz w świeczniku w Świątyni Jerozolimskiej (Wj 27,20).
Jest uprawiana jako roślina ozdobna. Nadaje się do uprawy również jako roślina pokojowa w formie bonsai.
Historia uprawy
Jest bardzo prawdopodobne, że oliwkę zaczęto uprawiać już we wczesnym neolicie wraz ze zbożami. Różne źródła wskazują, że uprawiana jest już od 5000-6000 lat. Najstarsze dowody jej uprawy odkryto na wyspie Kreta, w Syrii i Palestynie. W jaskiniach nad Morzem Martwym znaleziono pestki oliwek i daktyli, ziarna zbóż i roślin strączkowych datowane na 3700-3500 lat p.n.e. W pochodzącym z okresu około 1400 lat p.n.e. grobowcu egipskim znaleziono dwa naczynia z kremem zrobionym z kwiatów lipy oraz oliwy. Liczne wykopaliska archeologiczne wskazują, że uprawiana była w Starożytnej Grecji. Np. w Knossos znaleziono glinianą tabliczkę z wizerunkiem oliwki i innych uprawianych gatunków roślin, przy oliwce była liczba 405 wskazująca na liczbę uprawianych drzew oliwki.
Uprawa
W Polsce może być uprawiana tylko jako roślina pokojowa, również w formie bonsai. Warunki panujące w europejskich mieszkaniach znosi dobrze. Należy jej zapewnić dobrze oświetlone stanowisko. W naturze rośnie na jałowej glebie, w doniczce lepiej jednak zapewnić jej żyzną, glebę wymieszaną z gruboziarnistym piaskiem i drenaż na dnie doniczki. Co roku na wiosnę przesadza się roślinę do większej doniczki. W okresie letnim można roślinę wystawiać na zewnątrz. Aby roślina zakwitła i zaowocowała, musi być w zimie przez jakiś czas przetrzymywana w niskiej temperaturze, nie powinna ona jednak spaść poniżej +4° C. Przez krótszy okres roślina może jednak wytrzymać przymrozki do -3° C.
W okresie letnim podlewa się umiarkowanie. Nawozi się dwukrotnie; wczesną wiosna i w połowie lata rozpuszczonym w wodzie nawozem uniwersalnym.
Jest odporna na choroby, może być jednak atakowana przez typowe w uprawach roślin doniczkowych szkodniki: miseczniki, tarczniki i wełnowce. Najczęściej niepowodzenia w jej uprawie wynikają z niewłaściwej pielęgnacji. Jeżeli latem zapomnimy podlewać, liście usychają i opadają, jednak gdy w miarę szybko roślinę podlejemy, po jakimś czasie zregeneruje się. Przyczyną zrzucania liści zimą może być zbyt wysoka temperatura i zbyt suche powietrze.
Najłatwiej rozmnaża się przez nasiona wysiewane jesienią, można też przez odrosty lub przez sadzonki z piętką.
Udział w kulturze
W Biblii oliwka wymieniona jest aż 138 razy, począwszy od Księgi Rodzaju (Rdz) po Apokalipsę św. Jana (Ap). Świadczy to o jej wielkim znaczeniu w czasach biblijnych.
Jest jedną z kilku roślin obiecanych Żydom w Ziemi Obiecanej: „ Pan, Bóg twój, wprowadzi cię do ziemi pięknej, ... do ziemi pszenicy, jęczmienia, winorośli, drzewa figowego i granatowego – do ziemi oliwek, oliwy i miodu.” (Pwt 8,7-8).
Jest przedstawiana jako symbol pokoju w postaci gołębicy trzymającej w dziobie gałąź oliwną. Symbol ten wzięty jest z opowieści o biblijnej Arce Noego (Rdz 8,11).
W legendach biblijnych gałązkami oliwnymi zdobiono głowy zwycięzców, tak np. ozdobiono Judytę, gdy pokonała Holofernesa (Jdt 15,13). Zwyczaj ten kontynuowany był także w Starożytnej Grecji, gdzie zwycięzców olimpiad dekorowano wieńcami z gałązek oliwnych.
Oliwą z oliwki namaszczano biblijnych proroków, królów i kapłanów, ale także chorych.
Łatwość tworzenia odrostów przez drzewo oliwkowe opisana jest w biblijnej Księdze Hioba (14,7): "Drzewo ma jeszcze nadzieję, bo ścięte na nowo wyrasta, świeży pęd nie obumrze". W chrześcijaństwie uznano tę perykopę za symbol zmartwychwstania.
↑ abcdefghijklZofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.brak strony w książce
↑Bohumír. Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 156. ISBN 83-09-00765-5.
↑ abGeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC271991134.
↑PaulP.VossenPaulP., Olive Oil: History, Production, and Characteristics of the World's Classic Oils, „HortScience”, 42 (5), 2007, s. 1093–1100, DOI: 10.21273/HORTSCI.42.5.1093.
↑Lanza, Fabrizia (2011). Olive: a global history. London: Reaktion. s15