Obecnie Równanie różniczkowe zwyczajne to temat, który przykuł uwagę wielu ludzi na całym świecie. Wraz ze wzrostem znaczenia Równanie różniczkowe zwyczajne w dzisiejszym społeczeństwie, istotne jest zrozumienie jego wpływu na różne obszary życia codziennego. Od poziomu osobistego do zawodowego, Równanie różniczkowe zwyczajne okazał się czynnikiem decydującym w podejmowaniu decyzji i opracowywaniu strategii. W tym artykule zbadamy wpływ Równanie różniczkowe zwyczajne w różnych kontekstach i przeanalizujemy jego znaczenie w dzisiejszym świecie. Od swoich początków do dzisiejszego wpływu Równanie różniczkowe zwyczajne wywarł ogromny wpływ na sposób, w jaki stawiamy czoła wyzwaniom współczesnego społeczeństwa.
Równanie różniczkowe zwyczajne – równanie, w którym występuje jedna zmienna niezależna oraz jedna lub więcej funkcji niewiadomych i ich pochodne.
Wśród równań różniczkowych zwyczajnych równania różniczkowe liniowe odgrywają szczególną rolę – taką postać ma większość równań fizyki i matematyki stosowanej. Ponadto równania nieliniowe są trudniejsze do rozwiązania, dlatego często rozwiązuje się je w sposób przybliżony, za pomocą równań liniowych[potrzebny przypis].
Uznaje się, że Lectiones mathematicae de methodo integraliumJohanna Bernoulliego były pierwszym podręcznikiem na temat równań różniczkowych zwyczajnych.
Definicje
Oznaczenia
Niech oznacza zmienną niezależną, zmienną zależną. Stosuje się różne oznaczenia na pochodne zmiennej zależnej względem zmiennej
W praktyce (jak wyżej) zazwyczaj pomija się zapisywanie argumentu przy funkcji i jej pochodnych, tzn. np. zamiast pisze się tylko
Ogólna definicja
(1) Jeżeli jest funkcją zmiennej zmiennej oraz pochodnych zmiennej to równanie postaci
nazywa się jawnym równaniem różniczkowym rzędu
(2) Niejawnym równaniem różniczkowym rzędu nazywa się równanie postaci
Równanie różniczkowe liniowe rzędu n jednej zmiennej x(t)
Równanie różniczkowe nazywamy liniowym rzędu n zmiennej zależnej , gdy można zapisać w postaci kombinacji liniowej funkcji i jej pochodnych:
gdzie:
– pochodne rzędu zmiennej zależnej względem zmiennej
oraz – różniczkowalne funkcje zmiennej niekoniecznie liniowe.
Innymi słowy: równanie jest liniowe, gdy zmienna zależna i jej pochodne występują tylko w 1-szej potędze i nie ma wyrazów zawierających funkcje zmiennej czy funkcje jej pochodnych, np. itd.
Przy tym mamy dwa istotne przypadki:
– wtedy równanie nazywa się jednorodnym,
– wtedy równanie nazywa się niejednorodnym.
Przykłady:
(1) Równanie liniowe niejednorodne rzędu
np. równanie ruchu ciała ze stałym przyspieszeniem
(2) Równania liniowe jednorodne rzędu
a)
b)
np. równaniami a) i b) opisuje się ruch harmoniczny: a) swobodny b) z tłumieniem.
Równanie różniczkowe nieliniowe rzędu n
– to równanie, które nie jest liniowe
Przykłady: Równania nieliniowe jednej zmiennej zależnej
(1)
– opisuje drganie oscylatora anharmonicznego (np. wahadła matematycznego); aby równanie było liniowe, zmienna zależna powinna być w pierwszej potędze, nie w postaci funkcji dla małych drgań można dokonać przybliżenia dzięki czemu upraszcza się równanie do postaci liniowej
(2)
(3)
(4)
– równania (2)–(4) są nieliniowe, bo zmienna zależna nie jest w pierwszej potędze, ale w drugiej lub trzeciej; dodatkowo w równaniu (4) pochodna jest w drugiej potędze.
Układ równań różniczkowych zwyczajnych (ODE)
Jeżeli mamy powiązanych ze sobą równań różniczkowych zwyczajnych, to tworzą one układ (ang. ordinary differential equations – ODE). Niech oznacza wektor, którego elementami są funkcje
zaś – funkcja, której wartościami są funkcje wektora i jego pochodnych, to
jest jawną postacią układu równań różniczkowych zwyczajnych wymiaru w postaci macierzowej mamy
Funkcje te niekoniecznie są liniowe. W postaci niejawnej mamy
gdzie – wektor zerowy. W postaci macierzowej mamy
Całkowanie równań różniczkowych. Całki
Proces znajdowania rozwiązań równań różniczkowych nazywa się całkowaniem.
Całką nazywa się jedno równanie lub zespół równań wiążących funkcje niewiadome ze zmienną niezależną Po podstawieniu funkcji niewiadomych i ich pochodnych do danego równania różniczkowego jest ono tożsamościowo spełnione.
Uwaga: Nie należy tego pojęcia mylić z pojęciem całki, rozumianej jako pole powierzchni pod krzywą.
Przykłady
Równanie wektorowe drugiej zasady dynamiki
Równanie opisujące drugą zasadę dynamiki Newtona w przypadku ruchu ciała o stałej masie w przestrzeni 3-wymiarowej w polu wektora siły zmiennej w czasie ma postać:
gdzie:
– wektor, określający położenia ciała w zależności od czasu
Jest to więc układ 3 równań różniczkowych liniowych rzędu trzech zmiennych które są współrzędnymi ciała w przestrzeni.
Układ Lorentza
Układ Lorentza – to układ trzech nieliniowych równań różniczkowych zwyczajnych
gdzie: – stałe parametry; tutaj oznaczono: ma sens czasu.
I.N. Bronsztejn, K.A. Siemiendiajew, Poradnik encyklopedyczny. Matematyka, PWN, Warszawa 2010, s. 509–549 – równania różniczkowe zwyczajne, s. 549–573 – równania różniczkowe cząstkowe.
R.S. Guter, A.R. Janpolski, Równania różniczkowe, PWN, Warszawa 1980.
W.I. Smirnow, Matematyka wyższa, tom II, PWN, Warszawa 1966, s. 7–165 – równania różniczkowe zwyczajne oraz s. 464-607 – równania różniczkowe cząstkowe.
Hans Niels Jahnke: A history of analysis. Providence, RI: American Mathematical Society, 2003. ISBN 0-8218-2623-9. OCLC51607350.