W dzisiejszym świecie Tarcza nerwu wzrokowego zyskał nieuniknione znaczenie w wielu obszarach. Jej wpływ rozciąga się od sfery osobistej po zawodową, poprzez sferę kulturową, społeczną i polityczną. Zainteresowanie Tarcza nerwu wzrokowego wzrosło w ostatnich latach, stając się tematem debaty i refleksji na różnych forach i mediach. Zarówno eksperci, jak i zwykli obywatele są coraz bardziej zainteresowani zrozumieniem i analizą implikacji i wyzwań, jakie Tarcza nerwu wzrokowego stwarza dla współczesnego społeczeństwa. W tym sensie ten artykuł ma na celu przedstawienie panoramicznej i zaktualizowanej wizji Tarcza nerwu wzrokowego, odniesienie się do jego wielu aspektów i zaproponowanie krytycznego i refleksyjnego podejścia do tego wszechobecnego dziś zjawiska.
Tarcza nerwu wzrokowego, krążek nerwu wzrokowego (discus nervi optici, papilla) – miejsce w obrębie siatkówki, w którym wychodzi z niej nerw wzrokowy.
U człowieka tarcza nerwu wzrokowego leży przyśrodkowo od tylnego bieguna gałki ocznej w odległości 3 mm, na wysokość zaś 0,7 mm powyżej tegoż bieguna.
Krążek nerwu wzrokowego tworzony jest przez neuryty, które opuszczają siatkówkę oka i zbierają się w nerw wzrokowy, kierujący się do mózgu. Rzeczone zakończenia nerwowe zbierają się na niewielkiej przestrzeni. Miejsce, w którym łączą się, średnicy od 1,5-1,7 u człowieka-2 do 6 mm, wznosi się nieznacznie ponad otaczającą siatkówkę (u człowieka za życia zdrowa tarcza pozostaje na poziomie siatkówki, wbrew dawnym poglądom i nazwie), od której się wyraźnie odgranicza. Wyróżnia je nawet barwa. Jest ono bowiem szarawe lub biało-żółte, u człowieka białawe bądź bladoróżowa (widziana we wzierniku). Barwa ta zależy bowiem od wypełnionych krwią naczyń włosowatych, prócz prawie że przezroczystych wypustek nerwowych i przeświecającej blaszki sitowej. Jest nieco jaśniejsza po stronie skroniowej, za co odpowiada mniejsza grubość wiązki tarczowo-plamkowej. Kształt jego zależy od taksonu. Bydło domowe cechuje się owalnym krążkiem, mniejsze przeżuwacze zaś okrągłym. Świnia domowa ma znowuż okrągłą tarczę, koń zaś owalną. Drapieżne posiadają krążki okrągłe. U człowieka ma kształt okrężny bądź owalny. Granice tarczy nerwu wzrokowego zazwyczaj wyraźnie widać, choć brzeg nosowy może być nieraz zamazany, jako że przebiega przezeń większa ilość zakończeń nerwowych.
Środkowa część krążka nerwu wzrokowego określana jest mianem wgłębienia tarczy bądź zagłębienia krążka (excavatio disci, excavatio papillae). U człowieka rzeczywiście leży tam niezbyt głębokie zagłębienie, rozpoznawane podczas badania oftamkoskopem dzięki jaśniejszym kolorze. Znajdują się tam naczynia krwionośne: tętnica środkowa siatkówki i żyła środkowa siatkówki. Przez to używa się określenia wnęka naczyniowa nerwu wzrokowego Oba te naczynia oddają gałęzie, u człowieka tętnica już na samej tarczy albo jeszcze wcześniej, tak że na tarczy nie ma już nawet pnia tętnicy środkowej siatkówki, a jedynie jej odgałęzienia. Niekiedy stwierdza się obecność haczykowato zawracającej tętniczki rzęskowo-siatkówkowej, natomiast analigoczna żyła stanowi rzadkość. Gałęzie naczyń środkowych siatkówki tworzą koło naczyniowe nerwu wzrokowego. Na dnie wnęki naczyniowej można niekiedy dostrzec otwory blaszki sitowej przepuszczające zakończenia nerwowe, widoczne w postaci szarego cętkowania.
Wokół tarczy nerwu wzrokowego u człowieka można dostrzec dwa pierścienie, często niecałkowite. Wewnętrzny cechuje się kolorem białym i odpowiada on twardówce. Zewnętrzny pierścień jest ciemniejszy. Jego obecność wynika z nagromadzenia barwnika przez nabłonek barwnikowy siatkówki.
Krążek nerwu wzrokowego wyróżnia się również histologią. Nie znajdzie się w nim komórek receptorowych (czopki, pręciki), nie ma też innych typowych dla siatkówki elementów. Po prostu wychodzą tam zakończenia nerwowe.
Krążek nerwu wzrokowego nie jest wrażliwy na docierające nań kwanty światła, nie tworzy się na nim obraz.