Fiebre amarilla

Yellow fever

A TEM micrograph of the yellow fever virus (234,000X magnification)
Akllana hawa imankunawan
CIE-10Plantilla:ICD10
CIE-9Plantilla:ICD9
DiseasesDB14203
MedlinePlus001365
eMedicinemed/2432 Plantilla:EMedicine2
MeSHD015004
Unquspaykiqa hampikamayuqman riy Hampiqpa willaynin 

Fiebre amarilla, riqsisqa vomito negro utaq plaga americana, kaqhina huk unquy ñawch’i viral. Sintomakuna kay ruphay, chulli unquy, mana yariqha, ñat’ikuna, musculo nanay wasapi chaymanta umapi kanku. Sintomakuna phisqa punchaw allichanku. Wakin runakuna huk punchaw allichayninmanta, ruphayta kutichin, wiksa nanay tiyan chaymanta k’iwicha waqlli qallarin chanta kay q’illu qara ruwan. Sichus kayta rikusqan, achka yawar waqlliluna chaymanta rurun pantaykuna hatunyachisqanku.

Hap’iynin chaymanta Hapinakuna

Kay unquy fiebre amarilla virusrayku hapisqan chaymanta kay china mosquitowach’iywan. Runakunaman waqllichin, wak primate, chaymanta achka wak mosquitokuna. Llaqtakunapi, hukñiqi qhapaq mosquitokuna Aedes aegypti especiekuna kay unquyta ch’iqichin. Kay virus huk RNA virus kay Flavivirus generowan. Kay unquy sasa wak kikin unquy kan, ñawpaq sintomakunawan. Yuyachiypaq kay unquyta, yawar muestrata polimerasa reacción en cadena kaqwan munan.

Prevención chaymanta Hapinakuna chaymanta Allichaynin

Huk allin chaymanta harkasqa vacuna fiebre amarillawan chaymanta wakin suyukuna vacuna viajerokunapaq munan. Wak ruwanakuna t’ituypaq unquyta huchuyachiy achka transmisor mosquitokunata yapan. Llaqtakunapi maypi fiebre amarilla unquy kikin chaymanta vacuna mana kikinlla, ñawpaq hapinakuna unquqkunamanta chaymanta inmunización llapa runakunapi qhapaq t’ituypaq unquyta. Sichus unqusqan, uhquypa allichaynin sintomakunawan kan chanta mana akllasqa tukukusqakuna viruspaq kankuchu. Kay runakunapaq unquywan wañuyta atikun sichus mana hapinakuna tiyankuchu.

Epidemiologia chaymanta ñawpaq willakuy

Fiebre amarilla unquy 200.000 infecciones chaymanta 30.000 wañuykuna sapa watapi ruwan, 90% kay wañuymanta África kaqpi kanku. Iskay huñu runakunamanta kawsanku kitikunapi maypi kay unquyta kikin kan. Kikin tropical kitikunapi Sud América kaqpi África kaqpi, ichaqa mana Asia kaqpi. 1980 kaqmanta, achka yupaykuna unquykunamanta fiebre amarillamanta hatunyachinku. Kayta iñisqan pisi runakuna immune kanku, aswan runakuna llaqtakunapi, runakuna llaqtakunapi kawsachkanku, runakuna sapa kuti kuyuchkanku chaymanta tikrasqa clima. Kay unquy África kaqpi paqarisqan, maypi kay unquy Sud América kay trata de esclavos kay siglo 17qi ch’iqichin. Chantapas kay siglo 17qi kaqmanta, achka brotekuna unquymanta Ámerica, África, chaymanta Europa hap’isqan. Kay 18qi siclota chaymanta 19qi siglota, fiebre amarilla aswan maqllu unquyta infecciosa unquy rikusqa kasqan. Kay fiebre amarilla virus hukñiqi virus ukhunpi tarisqan.

Willakuykuna

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Oldstone, Michael (2009). Viruses, Plagues, and History: Past, Present and Future. Oxford University Press. pp. 102–4. ISBN 9780199758494. http://books.google.com/books?id=2XbHXUVY65gC&pg=PA103. 
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 Yellow fever Fact sheet N°100. World Health Organization (May 2013) (p'unchaw: 23 February 2014 )
  3. ↑ 3,0 3,1 Lindenbach, B. D., et al. (2007). «Flaviviridae: The Viruses and Their Replication». En Knipe, D. M. and P. M. Howley. (eds.). Fields Virology (5th edición). Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins. p. 1101. ISBN 0-7817606-0-7. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Tolle MA (April 2009). "Mosquito-borne diseases". Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care 39 (4): 97–140. Error: Bad DOI specified. PMID 19327647. 
  5. ↑ CDC Yellow Fever (p'unchaw: 2012-12-12 )
  6. ↑ Barrett AD, Higgs S (2007). "Yellow fever: a disease that has yet to be conquered". Annu. Rev. Entomol. 52: 209–29. Error: Bad DOI specified. PMID 16913829. 

Hawa t'inkikuna