Bu makalede, Ünsüz'i ayrıntılı olarak analiz edeceğiz, farklı bağlamlardaki etkisini ve günümüzdeki önemini araştıracağız. Ünsüz toplumda büyük ilgi uyandıran ve çeşitli alanlarda tartışmalara yol açan bir konudur. Geçtiğimiz birkaç on yılda, Ünsüz hem ekonomiyi hem de popüler kültürü etkileyerek önemli bir önem kazandı. Bu analiz aracılığıyla, Ünsüz'in farklı yönlerini derinlemesine anlamaya çalışacağız, sonuçlarını ve modern toplumdaki rolünü inceleyeceğiz.
Ünsüz, sessiz ya da konsonant; m, r, g gibi, oluşması esnasında, kısmen de olsa, bir engele çarpan konuşma sesi. Ünsüzler, ünlülerle birlikte kullanılarak heceleri meydana getirirler: de, le, em, es, bi, si gibi.
Türk alfabesinin yapısı gereği hemen hemen tüm sesler bir harf ile karşılanmıştır. Bu nedenle Türkçede ünsüz seslere karşılık gelen harflere ünsüz harfler denir. Ancak pek çok dilde aynı durum söz konusu değildir ve ünsüz harfler bazen birden çok sesi de karşılarlar.
Akciğer ünsüzleri | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Eklemleme yeri → | Dudaksıl | Taçsıl | Damaksıl | Köksül | Gırtlaksıl | |||||||||
Çiftdudaksıl | Dişsil-dudaksıl | Dişsil | Dişyuvasıl | Artdişyuvasıl | Üstdamaksıl | (Ön) Damaksıl | Artdamaksıl | Küçükdilsil | Yutaksıl | Üstgırtlaksıl | ||||
Eklemleme biçimi ↓ | ||||||||||||||
Patlamalı | [p] [b] | [t] [d] | [ʈ] [ɖ] | [c] [ɟ] | [k] [ɡ] | [q] [ɢ] | [ʡ] | [ʔ] | ||||||
Genizsil | [m] | [ɱ] | [n] | [ɳ] | [ɲ] | [ŋ] | [ɴ] | |||||||
Titrek | [ʙ] | [r] | [ʀ] | |||||||||||
Çarpmalı | [ⱱ] | [ɾ] | [ɽ] | |||||||||||
Sürtünmeli | [ɸ] [β] | [f] [v] | [θ] [ð] | [s] [z] | [ʃ] [ʒ] | [ʂ] [ʐ] | [ç] [ʝ] | [x] [ɣ] | [χ] [ʁ] | [ħ] [ʕ] | [ʜ] [ʢ] | [h] [ɦ] | ||
Yansürtünmeli | [ɬ] [ɮ] | |||||||||||||
Sürtünmesiz | [ʋ] | [ɹ] | [ɻ] | [j] | [ɰ] | |||||||||
Yansürtünmesiz | [l] | [ɭ] | [ʎ] | [ʟ] |
Akciğer dışı ünsüzler | |||||
---|---|---|---|---|---|
Şaklamalar | Ötümlü içpatlamalılar | Dışgırtlaksıllar | |||
[ʘ] | Çiftdudaksıl | [ɓ] | Çiftdudaksıl | [ʼ] | Örnekler: |
[ǀ] | Dişsil | [ɗ] | Dişsil/dişyuvasıl | [pʼ] | Çiftdudaksıl |
[ǃ] | (Art)dişyuvasıl | [ʄ] | Damaksıl | [tʼ] | Dişsil/dişyuvasıl |
[ǂ] | Dişyuvasıl-damaksıl | [ɠ] | Artdamaksıl | [kʼ] | Artdamaksıl |
[ǁ] | Yandişyuvasıl | [ʛ] | Küçükdilsil | [sʼ] | Dişyuvasıl sürtünmeli |
Diğer simgeler | |
---|---|
[ʍ] | Ötümsüz dudaksıl-artdamaksıl sürtünmeli |
[w] | Ötümlü dudaksıl-artdamaksıl sürtünmesiz |
[ɥ] | Ötümlü dudaksıl-damaksıl sürtünmesiz |
[ɫ] | Artdamaksıllaşmış dişyuvasıl yansürtünmesiz |
[ɕ] | Ötümsüz dişyuvasıl-damaksıl sürtünmeli |
[ʑ] | Ötümlü dişyuvasıl-damaksıl sürtünmeli |
[ɧ] | Ötümsüz artdişyuvasıl-damaksıl sürtünmeli |
Patlamalı sürtünmeliler | ||
---|---|---|
Çubuklu | Çubuksuz | Tanım |
[t͡s] | [ʦ] | Ötümsüz dişyuvasıl patlamalı sürtünmeli |
[d͡z] | [ʣ] | Ötümlü dişyuvasıl patlamalı sürtünmeli |
[t͡ʃ] | [ʧ] | Ötümsüz artdişyuvasıl patlamalı sürtünmeli |
[d͡ʒ] | [ʤ] | Ötümlü artdişyuvasıl patlamalı sürtünmeli |
[t͡ɕ] | [ʨ] | Ötümsüz dişyuvasıl-damaksıl patlamalı sürtünmeli |
[d͡ʑ] | [ʥ] | Ötümlü dişyuvasıl-damaksıl patlamalı sürtünmeli |
[t͡ɬ] | – | Ötümsüz dişyuvasıl patlamalı yansürtünmeli |
Eşzamanlı ünsüzler | ||
[k͡p] | – | Ötümsüz dudaksıl-artdamaksıl patlamalı |
[ɡ͡b] | – | Ötümsüz dudaksıl-artdamaksıl patlamalı |
[ŋ͡m] | – | Ötümlü dudaksıl-artdamaksıl genizsil |
Ses tellerinin titreşmesiyle oluşan ünsüzlere yumuşak, ötümlü veya tonlu ünsüzler denir: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
Ses telleri titreşmeden oluşan ünsüzlere ise sert, ötümsüz veya tonsuz ünsüzler denir: ç, f, h, k, p, s, ş, t