En çok gözetilen ulus kaydı
Bugün En çok gözetilen ulus kaydı toplumda büyük ilgi gören ve tartışılan bir konudur. Ortaya çıktığı tarihten bu yana siyasetten eğlenceye kadar günlük yaşamın çeşitli alanlarında etki yaratmıştır. En çok gözetilen ulus kaydı'in evrimi, bunun etkilerini ve sonuçlarını anlamaya çalışan farklı alanlardaki uzmanların çalışma ve analiz konusu olmuştur. Bu makalede, En çok gözetilen ulus kaydı'in günümüzdeki önemi ve alaka düzeyinin yanı sıra popüler kültür ve küresel karar alma üzerindeki etkisini kapsamlı bir şekilde inceleyeceğiz.
En çok gözetilen ulus kaydı (eski adı: en ziyâde müsâadeye mazhar millet şartı, en ziyâde müsâadeye mazhar olan millet kaydı, en ziyâde mazhar-ı müsâade olmuş devlet, en çok müsâadeli millet muâmelesi, en çok kayrılan devlet kaidesi, İngilizce: the most favoured nation clause, Fransızca: la clause de la nation la plus favorisée, Almanca: Meitsbegüngstigungsklausel), bir antlaşmaya taraf olan devletlerin, başka antlaşmalarla başka devletlere tanıdıkları ayrıcalıkları ve yararları birbirlerine de tanıyacaklarını ifade etmeleridir. Şöyle ki, A ve B devletleri arasında yapılan ve içerisinde “en çok gözetilen ulus” kaydı bulunan bir antlaşma sayesinde, A devleti başka bir antlaşma ile C devletine daha önemli bir yarar, bir ayrıcalık tanıdığında, bu ayrıcalıktan B devleti ve yurttaşları da yararlanacaktır; dolayısıyla bu sayede A ile B arasında yeniden bir antlaşma yapılmasına gerek kalmayacaktır. En çok ticâret antlaşmalarında kullanılmaktadır. Amaç, farklı muameleleri önlemek, eşitliği sağlamaktır. Bununla beraber, bu kaydın karşılıklılık esası gözetilmeden uygulandığı örnekler de mevcuttur. En çok gözetilen ulus kaydı genellikle ikili antlaşmalarda rastlanılan bir yöntem olmasına karşın, bu kayda çok taraflı antlaşmalarda da rastlanılmaktadır.
Gümrük birliği, serbest ticaret bölgesi ve sınır ticaretine ilişkin anlaşmalar bu kaydın istisnasını oluşturur.
Kaynakça
- Belgesay, Mustafa Reşit. Teorik ve Pratik Adliye Hukuku IV: Devletler Hususi Hukukunda Adliye (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını, 1937), s.39.
- Bilsel, Cemil. Devletler Hukuku kitap 3: Devletler arasında Andlaşmalar (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını, 1936), s.144,356.
- Çelik, Edip F. Milletlerarası Hukuk, gözden geçirilmiş baskı (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını, 1965), I, 180-182.
- Pazarcı, Hüseyin. Uluslararası Hukuk Dersleri, gözden geçirilmiş 4.baskı (Ankara: Turhan Kitabevi, 1994), I, 176-177.