Internetda bezorilik, yoki kiberbulling, — qasddan haqorat qilish, haqorat qilish, tahdid qilish, tuhmat qilish va zamonaviy aloqa vositalaridan foydalangan holda, qoida tariqasida, boshqalarga zarar yetkazuvchi maʼlumotlarni yetkazish, uzoq muddat,Kibermadaniyatning bir qismi boʻlgan.
Kibermobbing anglikizmlari ham hodisaga ishora qilish uchun ishlatiladi — bu ingliz tilidan olingan atama (inglizcha: Cyber-Mobbing), shuningdek, Internet- mobbing (Internet-mobbing), kiberbulling (kiberbullying), trolling (trolling — „tutish“), olov (olov — „olov“) maʼnolarida qoʻllaniladi.
Bezorilik axborot makonida axborot-kommunikatsiya kanallari va vositalari orqali amalga oshiriladi. Shu jumladan Internetda elektron pochta orqali, lahzali xabar almashish dasturlari (masalan, ICQ), ijtimoiy tarmoqlarda, forumlarda, shuningdek, video portallarda (YouTube, Vimeo va boshqalar) buzgʻunchi video materiallar va xabarlarni joylashtirish orqali (odatda odobsiz soʻzlar bilan) yoki mobil telefon orqali (masalan, SMS xabarlar yoki bezovta qiluvchi qoʻngʻiroqlar orqali).
Koʻpincha „trollar“, „bezorilar“ yoki „mobbers“ deb ataladigan bu bezoriliklarning aybdorlari koʻpincha yashirin tarzda harakat qilishadi, shuning uchun jabrlanuvchi zoʻravonlik harakatlarini kim amalga oshirayotganini bilmaydi.
Bezorilik deganda, odatda, jamoa aʼzolaridan birining boshqasi tomonidan, lekin koʻpincha bir guruh shaxslar tomonidan tajovuzkor taʼqib qilinishi tushuniladi.
Keng maʼnoda bezorilik — bu boshqa shaxsning qadr-qimmatini, masalan, maktabda, ish joyida, qamoqxonada, Internet orqali va hokazolarda tizimli, uzoq muddatli taʼqib qilish, haqorat qilish, kamsitishdir. Bezorilik paytida amalga oshiriladigan odatiy harakatlar — bu shaxs haqida bila turib yolgʻon maʼlumot (mish-mishlar va gʻiybatlar) tarqatish, masxara va provokatsiya, toʻgʻridan-toʻgʻri haqorat va qoʻrqitish, ijtimoiy izolyatsiya (boykot va namoyishkorona johillik), shaxsning shaʼni va qadr-qimmatini kamsituvchi hujumlar, shuningdek, moddiy yoki jismoniy zarar yetkazuvchi shaxsdir.
World Wide Web imkoniyatlari anʼanaviy bezorilikka xos boʻlgan psixologik bosim shakllariga qoʻshiladi, buning natijasida u quyidagi funksiyalarga ega boʻladi:
Onlayn zoʻravonlik qurboni boʻlgan bolalar ilgari haqiqiy hayotda zoʻravonlikka duchor boʻlishgan. Koʻp hollarda taʼqibchining asosiy zarbasi tashqi koʻrinishga, oʻsmir yoki kattalarning „avatariga“ tushadi (masalan, juda nozik yoki juda semiz va hokazo).
Jabrlanganlar va ularni taʼqib qiluvchilarning asosiy soni 11-16 yosh- balogʻat yoshiga toʻgʻri keladi, har qanday haqorat, mish-mishlar va ijtimoiy muvaffaqiyatsizliklarga nisbatan yuqori sezgirlik bilan ajralib turadi.Andoza:Начало цитатыEto ne igraet roli, naucheni li podrostki obraщatsya s konfliktami, umet vixodit iz konfliktnoy situatsii, aktivno oboronyatsya ili imeyut shirokiy krug druzey, kotorie mogut ix podderjat. V deystvitelnosti mi nablyudaem, chto naibolee sotsialno adaptirovannie i prisposoblennie ucheniki, kotorie izbegayut konfliktov, ochen legko mogut stat selyu kibermobbinga. Terapiya pri slojnix narusheniyax mojet dlitsya okolo 3 mesyatsev. Osnovnaya sel terapii — zanovo pomoch sozdat polojitelnoe sotsialnoe okrujenie, v kotorom deti sebya budut chuvstvovat polnotsenno, osvobodit ix ot sepey sotsialnoy izolyatsii. Dlitelnoe vozdeystvie na rebyonka kiberterrora privodit k silnomu narusheniyu ego samootsenki i chuvstva sobstvennogo dostoinstva. …Ujasayuщee vozdeystvie takogo novogo fenomena, kak kibermobbing, vizvalo k jizni razlichnie obщestvennie i gosudarstvennie initsiativi dlya podderjki razvitiya u detey mediakompetensiy i zapuska preventivnix proektov, napravlennix protiv kibermobbinga. Tak v 2009 godu v Yevrosoyuze bila zapuщena „Safer Internet Programme“, v kotoroy uchastvuyut 26 stran YeS.Andoza:Конец цитаты
Jabrlanuvchilar koʻpincha ota-onalar yoki oʻqituvchilardan yetarli yordam ololmaydilar, chunki ular hali ham bu masala boʻyicha tajriba va bilimga ega emas.
Taxminan teng miqdordagi oʻgʻil va qizlar taʼqibga jalb qilingan. 2017-yilgi tadqiqot shuni koʻrsatdiki, soʻrovda qatnashganlarning 38 foizi qachonlardir oʻzlari onlayn bezorilik qilishgan va ularning 40 foizi bu harakatni hazil, hiyla sifatida qabul qilgan.
Oʻqituvchilar uchun maktabda onlayn bezorilik holatlarini ularning paydo boʻlish bosqichida aniqlash har doim ham oson emas. Qoidaga koʻra, oʻqituvchilar bezorilik ishi haqida juda kech, mojaro avj olish bosqichida bilib olishadi. Maktablarda kiberterror haqida proaktiv xabardorlik mojarolarni yumshatishga va uning tarqalishining oldini olishga yordam beradi.
Maktabda onlayn bezorilikning mumkin boʻlgan belgilari:
Biror kishi zoʻravonlik qurboni boʻlishi bilanoq, unga toʻliq yordamsizlik hissi paydo boʻladi. Ogʻzaki argumentlar yoki yolgʻiz qolish soʻrovlari anonim kiber-mobbing guruhiga qarshi kurashda hech qanday imkoniyatga ega emas. Hatto bloggerlar ham kibermobbingga duchor boʻlishadi. Jabrlanuvchining oʻzini past baholashi umidsizlik va nochorlik holatini yanada kuchaytiradi. Taʼqibchi bilan „yolgʻiz“ qolsa, tashqaridan yordam yoki yordam kutish qiyin: agar salbiy video tarmoqqa kirsa, qisqa vaqt ichida u koʻplab koʻrishlar soniga ega boʻladi. Natijada jabrlanuvchini darhol ijtimoiy stigmatizatsiya qilish mumkin.
Ota-onalar farzandidan qoʻrqitish hodisasi haqida batafsil soʻrashlari va bu haqda maktabga xabar berishlari kerak. Kattalar, shuningdek, bolalar va oʻsmirlarga kiber-terrorizmga qarshi kurashishda yordam berishlari mumkin: masalan, ular politsiyaga xabar berishlari, nizolarni hal qilishda vositachi boʻlishlari mumkin.
Ota-onalar, oʻqituvchilar va oʻqituvchilarning ommaviy axborot vositalari sohasidagi bilim va tushunchalarini oshirish taʼqibga qarshi kurashda eng yaxshi profilaktika hisoblanadi.
Janubiy Koreya
2007-yilda u Internetda bezorilikka qarshi kurashishga qaratilgan qonun loyihasini ishlab chiqdi.
Fransiya
2011-yil may oyida Fransiya taʼlim vaziri Facebook koʻmagida taʼqibchilarni aniqlash va maʼlum sharoitlarda darsdan ozod qilish yoki maktabdan haydash kerak degan qarorga keldi. Oʻqituvchilar blog mazmunini qayd etishlari shart.
Germaniya
Germaniyada kibermobbing jinoyatning oʻziga xos ob’ektiv tomoniga ega emas, ammo shunga qaramay, uning baʼzi tomonlari jazolanadi. Germaniyada kibermobbing huquqbuzarlik sifatida tasniflanadi — kattalar uchun 10 yilgacha boʻlgan eng yuqori jazoga olib keladigan xususiy yoki fuqarolik jinoyati. Oʻsmirlar odatda engilroq jazoga — 5 yilgacha qamoqqa yoki majburiy axloq tuzatish ishlariga tortiladilar. „Yosh avlod huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisida“gi qonun bor, unda ommaviy axborot vositalaridan foydalanishni tartibga soluvchi bandlar mavjud.
2009-yilda Qoʻshma Shtatlarda kiberbulling (inglizcha imloda kibermobbing), hatto halokatli oqibatlarga olib kelsa ham, amaldagi qonunchilikka taalluqli emas edi. AQSh federal sudyasi 50 yoshli onaga qarshi ayblovlarni olib tashladi, chunki u oʻz nomi bilan roʻyxatga olinmagan. Sudyaning soʻzlariga koʻra, u qoʻshilish toʻgʻrisidagi bitim shartlarining koʻp bandlarini tushunolmagan, uni diqqat bilan oʻqib chiqib, imzolagan.
U oʻn uch yoshli qizi bilan birga yolgʻon profil ostida MySpace ijtimoiy tarmogʻida qizining dugonasini haqorat qilgan, bu esa ikkinchisining oʻz joniga qasd qilishiga olib kelgan.
Rossiyada taʼqibchilar va zoʻravonlik qurbonlarini belgilaydigan qonunchilik bazasi yoʻq. Lekin fuqarolik tashabbusi va ijtimoiy xizmatlar, taʼlim muassasalarida bezorilik muammosini tushunib, allaqachon maslahat boʻyicha ish boshladi va Rossiya Sankt-Peterburg hukumati Sankt-Peterburg shahar ijtimoiy siyosat qoʻmitasida ishonch telefoni ochildi. Federatsiya — (812) 387-4211.
2019-yilda Mail.ru Group kompaniyasi internetdagi tajovuz muammosi boʻyicha sotsiologik tadqiqot oʻtkazdi va har yili Kiberbullingga qarshi kurash kunini oʻtkazish tashabbusi bilan chiqdi.
2020-yil noyabr oyida Yula reklama xizmati oʻz foydalanuvchilari oʻrtasida soʻrov oʻtkazdi. Maʼlum boʻlishicha, foydalanuvchilarning taxminan 95 foizi saytda bitim tuzishda xushmuomalalikni suhbatdoshning asosiy sifati deb bilishadi, 69 foizi esa asossiz tajovuz ularni qoʻrqitishini qayd etgan. Bundan tashqari, respondentlarning 71% uchun sotuvchining odobsiz soʻzlari qabul qilinishi mumkin emas.
Odnoklassniki ijtimoiy tarmogʻi 2020-yil sentabr oyida zararli izohlarni aniqlash uchun dasturiy yechimni ishlab chiqish boʻyicha chempionat tashabbusi bilan chiqdi. Chempionat doirasida yaratilgan algoritm notijorat tashkilotlar va ommaviy axborot vositalariga oʻtkaziladi.