Txinerazko literatura

Wenchangdijun edo Wenchang enperadorea, Literaturaren jainkoa.

Txinerazko literatura munduko zaharrenetariko bat da, zaharrena ez izan arren (hor baitaude Egiptokoa eta Mesopotamiakoa). Haren sustraiak K. a. XVI. mendean aurkitu daitezke, Shang dinastiaren garaietan (K. a. XVI. mendetik XI. mendera). Garai horietatik idazkunak dituzten dortoka oskolak eta otoitzak inskribaturik dituzten sakrifizio-brontzeak gordetzen dira. Idazkun horietan dagoeneko antzinako txinatar piktogramak agertzen dira, gaur egungoen aurrekariak.

Oinarri horietatik abiatuta, oso literatura aberatsa sortu zuten txinatarrek, lehenengo artxiboetatik, Ming dinastiako fikziozko lanetara. XVI. menderako kalkulatu da Txinan mundu osoan baino idazlan gehiago sortuak zirela. Horren zabalkundean xilografia, hau da, zurezko xafletan grabaturiko hitzak edo irudiak inprimatzea. Teknika hau da Txinan, VI. mendean, Tang dinastiaren garaietan (618-907), hasi zen erabiltzen. X. mendean, bestetik, Bi Shengek (990-1051), Song dinastian, tipo aldakorren inprenta sortu zuen. Horri esker ezagutza idatziak izugarrizko zabalkunde lortu zuen Txina osoan.

Txinako idazleek garrantzi handiko klasikoak sortu dituzte. Esaterako, Dao De Jing mundu osoan ezaguna da. Literatura honek Asia osoan eragin handia izan du, bereziki Japonian eta Korean. Gizarte mailan, bestetik, literatura honek eragin berezia izan du; arrazoia idazleengan bilatu behar dugu, goi mailako funtzionarioak eta filosofoak zeintzuk haien idazkien bitartez gobernatzeko eta bizitzeko bide berriak proposatzen zituzten.

Txinerazko literaturaren historia

Txinaren historiaren testu asko gordetzen dira, mota guztietako lanak: historia liburuak, poemak, filosofia saiakerak... Hauei esker garai horietako pentsamendua eta bizimodua ezagutzeko aukera handia dugu. Txinako literaturak genero asko landu zituen, batzuk guretzat literarioak ez direnak barne. V. mendeako Liu Xuek kritika literarioaren inguruko lan bat idatzi zuen eta bertan literatura honen aberastasuna ikus daiteke.

Filosofia, bestetik, garrantzi handia izan du Txinan. Haien testuak normalean literarioki balore handikoak izan ziren. Haien artean, garrantzitsuena, Konfuzio izan zen. Baina ez zen bakarra izan: (孔子 Kǒngzi), Laozi (老子), Zhuangzi (莊子), Menzio (孟子 Mèngzi) eta Mozi (墨子).

Hastapenak

Txinerazko lehendabiziko testuakZhou dinastiakoak dira. Izan ere, lehen testuak, neurri batean literarioak, Shang dinastiakoak dira, XVI. mendetik XI mendera. Testu horiek otoitzak eta dortoken oskoletan edota idien hezurretan eginiko idazkunak dira.

Testu klasikoak

Poesiaren klasikoaren ilustrazioa.

Konfuzio.

Han dinastia

Dinastia honen garaietan testu gehienak prosazkoak ziren, batez ere gai politikoei buruzkoak eta gobernatzaileei aholkuak emateko lanak. Izen bat bereizteko Sima Qian historilaria dugu; idazle honek (司馬遷) Oroimen historikoak liburua idatzi zuen. Lan honek ondorengo historiografian garrantzi handia izan zuen testu historikoak sortzeko eredutzat hartua izan baitzen. Halaber, balore literario handia zuen.

Tang dinastia

Txinan Tang dinastiaren garaia urrezko garaia bezala ikusita dago. 618tik 907ra doazen urte horiek arki askotan txinatar kulturaren gailurra izan ziren. Egoera sozioekonimiko egokiak aurretik ezagutzen ez ziren kreazio artistikoarentzako baldintza onenak sortu zituen. Literaturaren, bereziki poesiaren, eta, orokorrean, artearen benetako loraldia izan zen. Garai honer eragina Japoniaraino heldu zen, Heian aroan.

Poesia

Mandarineran sinograma bakoitza gure silabaren parekoa da. Landu ziren lerroak bereziki bost eta zazpi sinogramakoak ziren. Gehien landu ziren ahapaldiak Lüshiak (律詩, zortzi lerroko poemak) eta Juejuak (絕句, lau lerroko poemak). Asko dira garai horietatik ezagutzen diren poetak. Tang dinastiaren poesia bilduma egin zen, Tang poema guztiak (全唐詩) , eta guztira 48.900 poema bildu ziren, 2.200 egile desberdinekin. Haien artean ziur asko ospetsuenak Li Po edo Li Bai (李白), Du Fu (杜甫) eta Bai Juyi (白居易) izan ziren.

Hona hemen poeta ezagunenak:

Hiru Erresumeen liburua.

Prosa

Tang garaiko mugimendu nagusia "Antzinako hizkuntzaren mugimendua" (古文運動) izan zen. Idazle hauek Han dinastiaren garaiko estilo literarioa berreskuratu nahi zuten. Estilo horren ezaugarriak, argitasuna, zehaztasuna eta naturaltasuna ziren. Idazle hauetariko asko saiakeragileak izan ziren.

Hona hemen prosa txinatarraren zortzi maisuak:

Eleberri klasikoak

Txinerazko literaturaren Lau Eleberri Klasikoak hauexek dira:

Literatura modernoa

Cao Wenxuan idazlearen arabera, txinerazko literatura modernoa 1917an hasten da, "Iraultza literarioa"ren mugimenduarekin. Garai hau 1949 arte doa; urte horretan Txina Berria sortzen da, hau da, Maoren garaipena ematen da, eta egoera sozio-ekonomia erabata aldatu zen. Literatura modernoa mendebaldeko literaturaren menpe zegoen, haien ideiak eta planteamenduak jarraituz. Urte horietan kanpoko unibertsitateetan ikasitako idazleak ditugu. Mendebaldeko liburuen itzulpegintzak garrantzi berezia izan zuen.

Jules Verneren bi liburuen itzulpenak.

Literatura garaikidea

Azken hamarkadetean Txinako literatura haren isolamendutik ateratzen ari da. Horren adibidea Gao Xingjiani 2000. urtean eta Mo Yani 2012an emandako Literaturako Nobel Sariak izan daitezke. Dena dela, lehenengoaren kasuan haren obra Txinan debekatuta dagoela esan behar da.

Mo Yan, Nobel Saria 2012an.

Txinerazko literatura euskaraz

Erreferentziak

  1. ↑ Lao Tzu: Dao De Jing. Itzultzaileak: Joxe Arregi Olaizola eta Pilar Lasarte. "Erlijioen jakinduria" bilduma. Ibaizabal argitaletxea, 2007.

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Txinerazko literatura