City of Manchester | |
---|---|
Viðurnefni: „Capital of the North“, „Cottonopolis“, „Second city“, „Warehouse City“ | |
Kjörorð: Concilio Et Labore (latneska: Viska og áreynsla) | |
Land | England |
Svæði | Norðvestur-England |
Sýsla | Greater Manchester |
Stofnun | 1. öld |
Stjórnarfar | |
• Borgarstjóri | Abid Latif Chohan |
Flatarmál | |
• Samtals | 115,65 km2 |
Hæð yfir sjávarmáli | 38 m |
Mannfjöldi (2006) | |
• Samtals | 503.127 (2.011) |
• Þéttleiki | 3.815/km2 |
Póstnúmer | M |
Svæðisnúmer | 0161 |
Tímabelti | GMT |
Vefsíða | www.manchester.gov.uk |
Manchester er borg í norðvesturhluta Englands. Íbúafjöldi er 503 þúsund en yfir tvær milljónir búa á stórborgarsvæðinu. Bærinn myndaðist á tímum Rómverja, en hann breyttist fyrst í stórborg með iðnbyltingunni þegar svæðið varð miðstöð baðmullarvinnslu og vefnaðariðnaðar. Bridgewater-skurðurinn, sem er fyrsti eiginlegi skipaskurðurinn í Bretlandi, var opnaður 1761 til að flytja kol úr kolanámum við Worsley til Manchester. Fyrsta járnbrautin fyrir farþegalestir í heiminum var lögð frá Manchester til Liverpool og opnaði 1830.
Manchester liggur á sléttlendi rétt vestan við Pennínafjöll og um 50 km fyrir austan ströndina að Írlandshafi. Næstu stærri borgir eru Bolton fyrir norðvestan (20 km), Liverpool til vesturs (50 km), Stoke til suðurs (60 km) og Leeds til norðausturs (60 km). Fljótið Mersey rennur til vesturs í gegnum borgina uns það mundar í Merseyside. Í borginni sjálfri búa rúmlega hálf milljón, en á stórborgarsvæðinu búa 2,2 milljónir manna. Þannig er Manchestersvæðið þriðja stærsta stórborgarsvæðið í Englandi (á eftir London og Birmingham). Í Manchester er höfn sem liggur við skipaskurðinn Manchester Ship Canal.
Rómverjar nefndu staðinn Mamucium. Það er líklega fengið að láni úr keltnesku, en mamm merkir brjóst (þ.e. lítil hæð). Aðrir vilja meina að mamm merki móðir, sem vísar í gyðju í ánni Medlock. Chester er dregið af latneska orðinu castra, sem merkir búðir (rómverska herstöðin). Þegar engilsaxar settust að á staðnum gáfu þeir honum heitið Memeceaster, sem þróaðist í Manchester. Íbúar Manchester eru kallaðir Mancunians.
Skjaldarmerki borgarinnar er tvískipt. Fyrir neðan er rauður flötur með þremur gulum skáhöltum línum. Fyrir ofan er seglskip á hafi en það vísar til þess að Manchester var og er miðstöð verslunar. Skjaldarberarnir eru antílópa til vinstri og ljón til hægri. Antílópan merkir iðni en ljónið yfirráð. Bæði dýrin eru með rauðu rós Lancashire, sem er konungsmerki. Efst er hnattlíkan með býflugum. Hnötturinn er tákn um heimsverslun borgarinnar. Býflugurnar eru tákn um iðni en Manchester er upphafsstaður iðnbyltingarinnar. Neðst er borði með áletruninni Concilio et Labore, sem merkir Með visku og iðni. Skjaldarmerkið var veitt 1842, ellefu árum áður en bærinn fékk borgarréttindi.
Það voru Rómverjar undir stjórn Gnaeusar Iuliusar Agricola sem reistu virki á staðnum 79 e.Kr. meðan þeir herjuðu á keltneska þjóðflokkinn Briganta. Virki þetta var gert úr torfi og viði. Það var endurgert árið 160 og aftur árið 200. Í kjölfarið myndaðist byggð í grennd við virkið er verslunarmenn og iðnaðarmenn settust þar að. Virkið var yfirgefið á miðri 3. öld, þó að fámennur hópur rómverskra hermanna hafi verið á staðnum allt fram til þess tíma er Rómverjar yfirgáfu landið árið 407.
Eftir brotthvarf Rómverja var svæðið meira eða minna autt. Engilsaxar settust að á staðnum á 7. öld, en vísbendingar eru um að keltar og Danir hafi búið í og við staðnum. Nokkur konungsríki mynduðust. Í stríði milli þeirra er líklegt að bænum Manchester hafi verið eytt 620 af Edwin frá Norðymbralandi og aftur 870 af Dönum. Manchester sjálft var hluti af konungsríki Mersíu (Mercia). Eftir daga Mersíu, þegar normannar hertóku England 1066, varð Manchester hluti af Salford-sýslu í Lancashire. Þar réði Gesle-ættin ríkjum í tvær aldir, sem aftur var undir konung Englands sett. Snemma á 13. öld fékk Manchester markaðsréttindi. Á 14. öld settust iðnaðarmenn frá Flæmingjalandi að í Manchester og hófu vefnað. Þetta var upphafið að miklum iðnaði í bænum og varð hann brátt að leiðandi miðstöð iðnaðar í Lancashire.
Í borgarastyrjöldinni á 17. öld gekk Manchester til liðs við þingið (Cromwell) og því sátu konungsmenn um borgina. Manchester var ekki með varnarmúra en náði samt að verjast. Þegar konungdómurinn var endurreistur í Englandi 1660 missti Manchester því öll þingsæti sín fyrir næstu tvær aldir. Þrátt fyrir það varð mikill efnahagslegur uppgangur í borginni, fyrst og fremst með vefnaði og verslun. Til að mynda betri verslunarleiðir voru árnar Irwell og Mersey gerðar skipgengar 1736. Árið 1761 var Bridgewater-skurðurinn tekinn í notkun en hann er elsti skipaskurður Bretlands. Með tilkomu hans varð bylting í samgöngum á svæðinu. Skip fluttu aðallega kol til Manchester. Þá varð borgin orðin leiðandi í framleiðslu og sölu á vefnaðarvörum.
Þegar aldamótin 1800 gengu í garð átti sér stað mikil bylting í vefnaðarmálum borgarinnar. Með tilkomu gufuvélarinnar jukust afköst vefnaðar til muna. Allar aðstæður fyrir uppgang iðnaðar voru til staðar í Manchester. Kol, skipaaðgengi, mannafl og vefnaður. Á fyrstu áratugum 19. aldar varð Manchester fyrsta og fremsta iðnborg í heimi. Hún hlaut viðurnefnið Cottonpolis og Warehouse City sökum mikils vefnaðar og verslunar. Annars konar iðnaður þreifst einnig og má þar nefna vélaiðnað og efnaiðnað. Samgöngur voru bættar í takt við vöxt borgarinnar. Skipaskurðirnir voru betrumbættir og fyrsta járnbrautarlest heims með farþega tók til starfa 1830. Hún gekk milli Manchester og Liverpool. Auk farþega flutti lestin einnig vörur til hafnarinnar í Liverpool. Íbúatala borgarinnar margfaldaðist. 1801 voru íbúar stórborgarsvæðisins 328 þúsund, 1821 voru þeir 526 þúsund og 1851 voru þeir orðnir rúmlega milljón. Þeir voru komnir í rúmar tvær milljónir áður en öldin var á enda. Árið 1900 var borgin orðin níunda stærsta borg heims. Manchester var einnig fyrsta borg heims þar sem símakerfi tók til starfa. 1894 var enn einn skipaskurður grafinn sem gerði úthafsskipum kleift að sigla til hafnar í Manchester. Fyrsta tilbúna iðnaðarhverfi heims reis 1896-1910 í Trafford Park þar sem m.a. Ford og Westinghouse ráku verksmiðjur. Samfara iðnbyltingunni og kapítalismanum komu upp kröfur um bætt skilyrði verkalýðsins. Friedrich Engels dvaldi lengi í Manchester og notaði hann aðstæður þar í verk sitt The Condition of the Working Class in England in 1844. Karl Marx sótti Engels heim í Manchester og sá aðstæðurnar með eigin augum. Fyrstu verkalýðsþingin voru haldin í Manchester 1868. Borgin var einnig höfuðvígi verkamannaflokksins í Englandi, sem og kvenréttindahreyfingin. Þegar komið var fram á 20. öldina höfðu nágrannaborgir eins og Bolton og Oldham farið fram úr Manchester hvað fjölda vefmyllna varðaði. En Manchester var áfram leiðandi í framleiðslu baðmullarvara, enda voru 65% af heimsafurðum unnin á stórborgarsvæðinu. Borgin átti mjög undir högg að sækja í heimstyrjöldinni fyrri og sérstaklega í kreppunni miklu á fjórða áratugnum.
Manchester breyttist mikið í heimstyrjöldinni síðari. Gamli vefnaðurinn minnkaði til muna, en við tók hervæðing. Til að mynda voru herflugvélar framleiddar þar (Avro-vélar og Rolls Royce-mótorar). Því varð borgin fyrir loftárásum þýska flughersins. Þær verstu áttu sér stað 22.-24. desember 1940 (Christmas Blitz) er 467 þungum sprengjum og 37 þús eldsprengjum var varpað á borgina. Stór hluti miðborgarinnar eyðilagðist, þar á meðal 165 vöruhús, 200 fyrirtæki og fjölda annarra húsa. 30 þúsund önnur hús skemmdust, þar á meðal dómkirkjan. Þó biðu aðeins 376 manns bana. Eftir stríð breyttist atvinnulíf borgarinnar aftur. Sökum skemmda í miðborginni var hún endurbyggð en nútíma byggingar voru hafðar í fyrirrúmi. Baðmullarmarkaðurinn hrundi en verslun jókst. Höfnin stækkaði og var þriðja stærsta höfn Englands 1963. Þegar gámaskipin komu til sögunnar minnkaði vægi hafnarinnar, því að skipin stækkuðu og komust ekki lengur um skipaskurðina. Höfninni var að mestu lokað 1982. Þungaiðnaður minnkaði sömuleiðis talsvert, en við tók upplýsingatæknin, fjármagnsfyrirtæki, fjölmiðlar og samskiptatækni. Í borginni eru til dæmis 60 bankar og í fjármagnsgeiranum starfa fimmtán þúsund manns. Í gegnum tíðina hefur írski lýðveldisherinn (IRA) framið hryðjuverk í Manchester. Tvær sprengjur sprungu 1992. Þann 15. júní 1996 sprengdi IRA stóra sprengju (1,5 tonn) við verslunarmiðstöð í miðborginni. Skemmdir voru gríðarmiklar. Mörg hús urðu illa úti og rúður brotnuðu í nær kílómeters fjarlægð. 200 manns slösuðust. Þetta var mesta sprenging sem orðið hefur í Bretlandi fyrr eða síðar. 2006 reis Beetham Tower, hæsta bygging Bretlands utan London og hæsta íbúðahús Evrópu á sínum tíma. Turninn er 169 m hár.
Manchester hefur ávallt verið mikið íþróttaborg. Tvisvar hefur borgin sótt um Ólympíuleikana (sumarleikana 1996 og 2000), en fékk ekki. Hins vegar voru samveldisleikarnir haldnir þar 2002.
Í borginni eru tvö stór knattspyrnufélög: Manchester United og Manchester City.
Greater Manchester Run er árlegt borgarhlaup þar sem hlaupið eru 10 km. Þeir eru tengdir Great City Games, þar sem 110 m hlaup fer fram á götunni Deansgate.
Manchester er einnig ein helsta rúgbýborgin í Englandi. Þar eru tvö stór lið og nokkur smærri. Eitt elsta rúgbýfélag heims er Mancunians RL en það var stofnað 1860.
Krikket er einnig mikið stundað í borginni. Völlurinn Old Trafford Cricket Ground er einn sá þekktasti í Englandi. Meistarakeppnin milli Englands og Ástralíu (kölluð The Ashes) hefur verið haldin í Manchester síðan 1882.
Manchester Velodrome er fyrsta hjólreiðakapphöll í Englandi. Hún var reist fyrir samveldisleikana 2002 en hefur síðan þá verið mikil lyftistöng fyrir hjólreiðaíþróttina í borginni. Höllin hefur haldið HM í íþróttinni nokkrum sinnum.
Manchester viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:
|