Nancy | ||
---|---|---|
Franza | ||
| ||
Amministrazzjoni | ||
Stat sovran | Franza | |
Administrative territorial entity of France | Franza Metropolitana | |
Region of France | Grand Est | |
Dipartimenti ta' Franza | Meurthe-et-Moselle | |
Arrondissement of France | arrondissement ta' Nancy | |
Kap tal-Gvern | Mathieu Klein (en) | |
Isem uffiċjali |
Nancy Nanzig Nanzeg | |
Kodiċi postali |
54000u 54100 | |
Ġeografija | ||
Koordinati | 48°41′34″N 6°11′01″E / 48.6928°N 6.1836°EKoordinati: 48°41′34″N 6°11′01″E / 48.6928°N 6.1836°E | |
Superfiċjenti | 15.01 kilometru kwadru | |
Għoli | 212 m | |
Fruntieri ma' | Vandœuvre-lès-Nancy (en) , Jarville-la-Malgrange (en) , Laxou (en) , Malzéville (en) , Maxéville (en) , Saint-Max (en) , Tomblaine (en) u Villers-lès-Nancy (en) | |
Demografija | ||
Popolazzjoni | 104,260 abitanti (1 Jannar 2021) | |
Informazzjoni oħra | ||
Żona tal-Ħin | UTC+1u UTC+2 | |
bliet ġemellati | Vinnytsia (en) , Karlsruhe, Cincinnati, Liège, Padova, Newcastle upon Tyne, Kanazawa (en) , Kiryat Shmona (en) , Lublin (en) , Mezőtúr (en) , Shangrao (en) , Kunmingu Krasnodar (en) | |
nancy.fr |
Nancy hija l-prefettura tad-dipartiment Franċiż tal-Grigal ta' Meurthe-et-Moselle. Kienet il-belt kapitali tad-Dukat ta' Lorraine li kien ġie anness minn Franza taħt ir-Re Lwiġi XV fl-1766 u sostitwit minn provinċja fejn Nancy inżammet bħala l-belt kapitali. Fl-aħħar tas-seklu 19, wara li laħqet il-qofol tagħha fi żmien l-Illuminazzjoni, ġiet imlaqqma l-"belt kapitali tal-Lvant ta' Franza". Iż-żona metropolitana ta' Nancy kellha popolazzjoni ta' 511,257 abitant fiċ-ċensiment tal-2018, u b'hekk kienet is-16-il l-akbar żona urbana funzjonali fi Franza u l-ikbar waħda f'Lorraine. Il-popolazzjoni tal-belt ta' Nancy proprja hija 104,885 ruħ.
Il-motto tal-belt huwa Non inultus premor, li bil-Latin ifisser "Ma nindarabx mingħajr konsegwenzi" — b'referenza għall-pjanta bix-xewk, li hija simbolu ta' Lorraine. Place Stanislas, pjazza kbira li nbniet bejn l-1752 u l-1756 mill-arkitett Emmanuel Héré taħt it-tmexxija ta' Stanislaus I tal-Polonja biex tikkollega ċ-ċentru storiku tal-belt mal-belt il-ġdida li nbniet taħt Karlu III, id-Duka ta' Lorraine fis-seklu 17, hija parti minn Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, u hija l-ewwel pjazza fi Franza li ngħatat dan ir-rikonoxximent. Il-belt għandha wkoll bosta binjiet elenkati bħala monumenti storiċi u hija waħda miċ-ċentri Ewropej tal-Art Nouveau bis-saħħa tal-École de Nancy. Nancy hija wkoll belt universitarja kbira; bis-Centre Hospitalier Régional Universitaire de Brabois, Nancy tospita wieħed miċ-ċentri tas-saħħa prinċipali fl-Ewropa, rinomat għall-innovazzjonijiet tiegħu fir-robotika kirurġika.
L-iżjed traċċi bikrin ta' insedjament uman fiż-żona jmorru lura għat-800 Q.K. X'aktarx li l-insedjaturi bikrin kienu attirati mill-minerali tal-ħadid li setgħu jiġu estratti faċilment u minn fergħa tax-xmara Meurthe. Isem il-belt jidher għall-ewwel darba bħala Nanciaco, possibbilment minn isem Gauliku. Raħal iffortifikat żgħir imsemmi Nanciacum inbena minn Gérard, id-Duka ta' Lorraine għall-ħabta tal-1050.
Nancy ingħatat in-nar fl-1218 fl-aħħar tal-Gwerra tas-Suċċessjoni ta' Champagne, u nħakmet mill-Imperatur Federiku II. Matul id-deċennji ta' wara ġie rikostruwita bil-ġebel u kibret l-importanza tagħha bħala l-belt kapitali tad-Dukat ta' Lorraine. Id-Duka Karlu l-Awdaċi ta' Bourgogne, tilef u nqatel fil-Battalja ta' Nancy fl-1477; u René II, id-Duka ta' Lorraine sar il-mexxej.
Wara li kemm l-Imperatur Ġużeppi I kif ukoll l-Imperatur Karlu VI ma kellhomx iben eredi tat-tron, is-Sanzjoni Pragmatika tal-1713 għaddiet it-tron lil wild ta' wara tiegħu. Din kienet bintu, Maria Tereża tal-Awstrija. Fl-1736, l-Imperatur Karlu rranġa ż-żwieġ tagħha mad-Duka François ta' Lorraine, li għalkemm ma kienx konvint aċċetta li jpartat l-artijiet ta' missirijietu mal-Gran Dukat tat-Toskana.
Ir-Re Pollakk eżiljat Stanislaus I (bil-Pollakk: Stanisław Leszczyński), il-missier tar-rispett tar-re Franċiż Lwiġi XV, imbagħad ingħata d-dukat battal ta' Lorraine. Taħt it-tmexxija nominali tiegħu, Nancy esperjenzat tkabbir u ffjorixxiet il-kultura u l-arkitettura Barokka. Stanislaus issorvelja l-kostruzzjoni ta' Place Stanislaus, pjazza ewlenija li tikkollega l-parti Medjevali antika tal-belt mal-parti l-ġdida. Meta miet Stanislaus fi Frar 1766, Lorraine u Barrois saru gvern regolari tar-Renju ta' Franza. Parlement għal Lorraine u għal Barrois ġie stabbilit f'Nancy fl-1776.
Kif beda jinqala' l-inkwiet fi ħdan il-Forzi Armati Franċiżi matul ir-Rivoluzzjoni Franċiża, rewwixta fuq skala kbira, magħrufa bħala r-Rewwixta ta' Nancy, seħħet fil-belt fl-aħħar parti tas-sajf tal-1790. Ftit unitajiet li kienu leali għall-gvern assedjaw il-belt u qatlu jew tefgħu l-ħabs lil dawk li kienu qed iwettqu r-rewwixta.
Fl-1871, Nancy baqgħet Franċiża meta l-Ġermanja annettiet l-Alsace-Lorraine. Fl-1909 Nancy ospitat l-Exposition Internationale de l'Est de la France bejn Mejju u Novembru.
Nancy u żoni oħra ta' Franza ġew okkupati mill-forzi Ġermaniżi mill-1940, u l-belt bdiet tissejjaħ Nanzig. Matul il-Kampanja ta' Lorraine tat-Tieni Gwerra Dinjija, Nancy ġiet illiberata mill-Ġermanja Nażista mit-Tielet Armata tal-Istati Uniti f'Settembru 1944, fil-Battalja ta' Nancy.
Fl-1988, il-Papa Ġwanni Pawlu Ii żar Nancy. Fl-2005, il-President Franċiż Jacques Chirac, il-Kanċillier Ġermaniż Gerhard Schröder u l-President Pollakk Aleksander Kwaśniewski inawguraw ir-rinnovazzjonijiet ta' Place Stanislas, li ġiet rikonoxxuta bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983.
Nancy tinsab fuq ix-xatt tax-xellug tax-xmara Meurthe, madwar 10 kilometri 'il fuq mill-konfluwenza tagħha max-xmara Moselle. Il-Kanal bejn il-Marne u r-Renu jgħaddi minn ġo nofs il-belt, b'mod parallel mal-Meurthe. Nancy hija mdawra minn għoljiet li huma madwar 150 metru ogħla miċ-ċentru tal-belt, li jinsab 200 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar. Iż-żona ta' Nancy proprja hija relattivament żgħira: 15 km2. Iż-żona mibnija tagħha hija kontinwa ma' dawk tas-sobborgi ta' biswit. Il-komuni ġirien ta' Nancy huma: Jarville-la-Malgrange, Laxou, Malzéville, Maxéville, Saint-Max, Tomblaine, Vandœuvre-lès-Nancy u Villers-lès-Nancy.
L-eqdem parti ta' Nancy huwa l-kwartier Vieille Ville – Léopold, li fih il-Porte de la Craffe tas-seklu 14, il-Palazz tad-Duki ta' Lorraine, il-Porte Désilles u l-Bażilika ta' San Epvre tas-seklu 19. Biswit in-Nofsinhar tal-kwartier Charles III – Centre Ville, hemm il-parti l-ġdida tas-sekli 16-18. Dan il-kwartier fih il-pjazza famuża, Place Stanislas, il-Katidral ta' Nancy, l-Opéra national de Lorraine u l-istazzjon prinċipali tal-ferrovija.
Il-popolazzjoni tal-belt proprja esperjenzat tnaqqis żgħir fil-popolazzjoni mill-2007 'l hawn, u b'hekk ġiet wara Metz bħala t-tieni l-ikbar belt f'Lorraine. Madankollu, iż-żona urbana ta' Metz esperjenzat tnaqqis fil-popolazzjoni mill-1990 sal-2010, filwaqt li ż-żona urbana ta' Nancy kibret fl-istess perjodu, u saret l-ikbar żona urbana f'Lorraine u t-tieni l-ikbar fir-reġjun tal-Grand Est tal-Grigal ta' Franza. Fi ħdan iż-żona metropolitana ta' Nancy, il-popolazzjoni tal-belt naqset kemxejn (2009–2014) bejn wieħed u ieħor l-istess żmien bħaż-żieda żgħira fil-popolazzjoni taż-żona urbana tagħha (2006–2012).
Nancy għandha klima oċeanika (Köppen: Cfb), għalkemm kemxejn iktar estrema mill-biċċa l-kbira tal-bliet il-kbar ta' Franza. Bl-istandards ta' Franza għandha klima "kontinentali" sa ċertu punt "marittimu" (li m'għandhiex x'taqsam mal-klassifikazzjoni ta' Köppen, peress li ġeneralment il-pajjiż kollu għandu mekkaniżmu predominanti ffavorit mill-irjieħ mill-Punent).
It-temperatura għandha varjazzjoni distinta ta' żona miti, kemm binhar kif ukoll bejn l-istaġuni iżda mingħajr ma tvarja żżejjed. Ix-xtiewi jkunu kesħin u nexfin fi klimi tal-iffriżar. Is-sjuf mhux dejjem ikunu xemxin, iżda jkunu sħan biżżejjed. Spiss jagħmel iċ-ċpar fil-ħarifa u l-irjieħ ikunu ħfief u mhux vjolenti wisq. Il-preċipitazzjoni ma tantx tkun abbundanti daqs fil-Punent tal-pajjiż. Is-sigħat ta' xemx huma kważi identiċi bħal dawk ta' Pariġi u l-jiem bil-borra huma l-istess bħal dawk ta' Strasburgu (b'kundizzjonijiet tat-temp simili ħafna). Għalkemm l-iżjed temperatura baxxa li qatt ġie rreġistrata uffiċjalment hija −26.8 °C, xi sorsi jikkunsidraw ukoll li kien hemm temperaturi ta' −30 °C fl-10 ta' Diċembru 1879 qabel id-data kontinwa.
Il-wirt monumentali taċ-ċentru storiku tal-belt imur lura mill-Medju Evu sas-seklu 18. Il-Katidral ta' Nancy, l-Arkata Trijonfali u Place de la Carriere huma eżempji mill-aqwa tal-arkitettura tas-seklu 18. Il-Palazz tad-Duki ta' Lorraine huwa l-eks residenza rjali tal-mexxejja. Illum il-ġurnata l-palazz jospita l-Musée Lorrain.
Knisja storika f'Nancy hija l-Knisja ta' Notre-Dame-de-Bonsecours, fejn ġie midfun l-aħħar duka Stanislas. Knejjes notevoli oħra huma l-Knisja ta' Saint-François-des-Cordeliers u l-Bażilika ta' San Epvre, li għandhom rabtiet storiċi mad-Duki ta' Lorraine.
L-"École de Nancy", grupp ta' artisti u arkitetti stabbilit mill-produttur tal-ħġieġ u tal-għamara Émile Gallé, ħadmet bl-istil Art Nouveau fl-aħħar tas-seklu 19 u fil-bidu tas-seklu 20. Prinċipalment kien ix-xogħol tagħhom li wassal biex Nancy issir ċentru tal-arti u tal-arkitettura li jħaqqaqha ma' Pariġi u għenet biex il-belt titlaqqam bħala "Capitale de l'Est". Il-belt għad għandha bosta binjiet bl-istil tal-Art Nouveau (l-iktar banek jew djar privati). L-għamara, l-oġġetti tal-ħġieġ, u opri oħra tal-arti dekorattiva huma kkonservati fil-Musée de l'École de Nancy, li huwa ospitat fil-villa tal-1909 ta' Eugène Corbin, negozjant ta' Nancy li kien jappoġġa l-Art Nouveau hemmhekk. Il-Musée des Beaux-Arts għandu iktar kollezzjonijiet tal-moviment tal-Art Nouveau.
F'Villers-lès-Nancy hemm ġnien botaniku kbir, il-Jardin botanique du Montet. Ġonna oħra ta' interess jinkludu l-iżjed ġnien botaniku bikri tal-belt, il-Jardin Dominique Alexandre Godron, u diversi ġonna pubbliċi oħra u postijiet ta' interess, fosthom il-Pépinière u Parc Sainte-Marie (ġonna pubbliċi). Fil-belt hemm ukoll akkwarju.
L-inħawi ta' madwar l-istazzjon tal-ferrovija huma żona kummerċjali attiva ħafna.
Place Stanislas, li ssemmiet hekk għar-Re tal-Polonja u d-Duka ta' Lorraine Stanislaus I, Place de la Carrière, u Place d'Alliance ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983. Fl-2016 saret modifika minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".
Il-belt hija magħrufa l-iktar għall-binjiet monumentali tagħha f'Place Stanislas, li infetħet f'April 2005 minn Jacques Chirac wara rinnovazzjoni. Fil-bidu tas-seklu 20, Nancy kienet ċentru ewlieni tal-Art Nouveau permezz tal-École de Nancy. Il-belt fiha l-Musée de l'École de Nancy (il-Mużew tal-Iskola ta' Nancy) li huwa tassew uniku bl-opri tal-arti ta' Émile Gallé, Louis Majorelle, Daum, Caravaggio, u oħrajn.
Nancy għandha wkoll mużewijiet oħra:
Il-belt hija wkoll is-sede tad-Djoċesi ta' Nancy kif ukoll is-sede tal-Opéra national de Lorraine. Hemm network ta' libreriji, fosthom dik ċentrali msejħa Bibliothèque municipale de Nancy.
Nancy hija magħrufa għall-macarons u għall-bergamotes, ħelu b'togħma ta' żejt essenzjali tal-bergamott.
Nancy għandha għadd kbir ta' istituzzjonijiet tal-edukazzjoni għolja.
Nancy tospita tnejn mit-tliet klabbs sportivi professjonali f'Lorraine: l-AS Nancy-Lorraine fil-futbol u l-SLUC Nancy fil-basketball. Fost il-plejers famużi tal-AS Nancy-Lorraine hemm Michel Platini eks President tal-UEFA u rebbieħ ta' tliet Ballon d'Or, l-eks maniġer tal-Arsenal Arsène Wenger, iċ-Ċampjin tad-Dinja tal-1998 Aimé Jacquet, iċ-Ċampjin Ewropew tas-sena 2000 Roger Lemerre, ir-rebbieħ tal-Ballon d'Or Afrikan tal-1998 Mustapha Hadji, il-leġġenda Irlandiża Tony Cascarino, ir-rebbieħ tat-Tazza Ewropea tal-1986 Sacha Zavarov u s-semifinalista tat-Tazza tad-Dinja tal-1958 Roger Piantoni.
L-AS Nancy-Lorraine rebħu l-kampjonat Franċiż fl-1978 meta l-kaptan tat-tim kien Michel Platini li skorja l-unika gowl tal-finali (Nancy 1–0 Nizza). Iktar reċentement l-AS Nancy-Lorraine rebħu l-Coupe de la Ligue fl-2006 u ġew fir-raba' post fil-kampjonat Franċiż fl-2007/2008.
L-SLUC Nancy rebħu l-aħħar Tazza Ewropea Korac fl-2002, waslu sal-finali tal-kampjonat Franċiż tal-basketball (Pro A) erba' darbiet konsekuttivi u finalment rebħu l-ewwel trofew fl-2008. Rebħu wkoll is-"Semaine des As" fl-2005 u l-kampjonat tat-tieni diviżjoni (pro B) fl-1994. Rebħu wkoll il-kampjonat Franċiż fl-2010-2011.
F'Nancy twieldu:
L-istazzjon ferrovjarju prinċipali huwa l-Gare de Nancy-Ville, b'kollegamenti diretti ma' Pariġi (bil-linja ferrovjarja ta' veloċità għolja), ma' Metz, ma' Lyon, ma' Strasburgu u ma' diversi destinazzjonijiet reġjonali. L-awtostrada A31 tikkollega lil Nancy ma' Metz, mal-Lussemburgu u ma' Langres.
It-trasport pubbliku fi ħdan Nancy huwa pprovdut mis-Service de Transport de l'Agglomération Nancéienne (STAN), immexxi minn Veolia Transport, li jħaddem it-tramm u madwar 20 rotta konvenzjonali tal-karozzi tal-linja.
L-iżjed rotta li tintuża, it-Tram T1, hija ta' tramm fuq ir-roti jew trolleybus, ibbażat fuq it-teknoloġija GLT ta' Bombardier Transportation. Minbarra l-karozzi tal-linja li jaħdmu bid-diżil, Nancy ilha tinqeda bit-trolleybuses mill-1982, iżda fis-sena 2000 is-sistema tat-trolleybus bi tliet rotot ġiet organizzata mill-ġdid f'rotta unika itwal u b'sistema ġdida ta' GLT (bil-Franċiż: TVR). Is-sistemi GLT ikopru madwar żewġ terzi tar-rotta ta' madwar 10 kilometri, u t-trolleybuses ikunu sseparati mill-kumplament tat-traffiku f'dak il-porzjon tar-rotta, u b'hekk jgħaddu iktar malajr. Fl-ewwel sentejn is-sistema l-ġdida esperjenzat bosta inċidenti u ħsarat, iżda attwalment taħdem mingħajr problemi sinifikanti.
L-istemma ta' Nancy fiha pjanta bix-xewk, li oriġinarjament kienet titqies bħala simbolu ta' Marija Verġni, u ġiet adottata bħala simbolu personali minn René ta' Anjou u iktar 'il quddiem mid-dixxendent tiegħu René II, id-Duka ta' Lorraine. Kuntrarjament għall-pjanta bix-xewk tal-Iskozja, dik ta' Lorraine dejjem tintwera bl-għeruq tagħha. Matul il-gwerer kontra Bourgogne, il-pjanta bix-xewk saret emblema għall-popolazzjoni kollha ta' Lorraine. Saret l-istemma uffiċjali tal-belt ta' Nancy fl-1575 meta Karlu III, id-Duka ta' Lorraine ta l-istemma unika lill-belt.
Għall-ewwel, l-istemma ta' Nancy kellha s-simbolu ewlieni ta' Lorraine fin-naħa ta' fuq, jiġifieri l-arma dukali bi tliet ajkli fuq strixxa ħamra. Iktar 'il quddiem, dan is-simbolu ġie sostitwit b'wieħed iktar kumpless li jiġbor flimkien l-eks sjieda li kellhom id-Duki ta' Lorraine. Ir-ringiela ta' fuq tinkludi, mix-xellug għal-lemin, l-istemmi tar-Renju tal-Ungerija, tar-Renju ta' Napli, tar-Renju ta' Ġerusalemm u tar-Renju ta' Aragona, filwaqt li r-ringiela ta' taħt tinkludi l-istemmi tad-Dukat ta' Anjou, tad-Dukat ta' Guelders, tad-Dukat ta' Jülich u tal-Kontea ta' Bar. It-tarka ċentrali iżgħar hija l-istemma ta' Lorraine stess.
L-istemma fiha wkoll motto, li tfaċċa fl-aħħar tas-seklu 16. Inizjalment kienet "Nul ne s'y frotte" ("ħadd ma jattakkaha"), iżda nbidlet bil-Latin "Non inultus premor" fl-1616. Il-motto għandu tifsira simili għal dak tal-Iskozja, "Nemo me impune lacessit", li normalment tiġi tradotta bħala "Ħadd ma jattakkani mingħajr impunità", li wkoll jagħmel referenza għall-pjanta bix-xewk. L-istemma fiha wkoll il-Leġjun tal-Unur, li ngħata lill-belt wara l-Ewwel Gwerra Dinjija u t-Tieni Gwerra Dinjija.