W świecie Aleksander Wolszczan istnieje szeroki zakres informacji, opinii i perspektyw, które przeplatają się, kształtując zrozumienie i wiedzę na ten temat. Od historii po współczesność, Aleksander Wolszczan odegrał znaczącą rolę w różnych dziedzinach, wzbudzając zainteresowanie zarówno ekspertów, entuzjastów, jak i ciekawskich. Z biegiem czasu był on przedmiotem dyskusji, badań i analiz na różne sposoby, co pozwoliło uzyskać pełniejszy i bardziej szczegółowy obraz Aleksander Wolszczan. W tym artykule zbadamy wiele aspektów Aleksander Wolszczan, badając jego pochodzenie, wpływ i znaczenie w teraźniejszości, mając na celu zapewnienie wszechstronnego spojrzenia na ten fascynujący temat.
Aleksander Wolszczan (2007) | |
Państwo działania | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
29 kwietnia 1946 |
profesor nauk fizycznych | |
Specjalność: astrofizyka, radioastronomia | |
Alma Mater | |
Doktorat |
1975 – fizyka |
Habilitacja |
30 października 1995 – astronomia |
Profesura |
13 marca 1998 |
Polska Akademia Nauk | |
Status |
Członek krajowy korespondent Wydziału III Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi |
Nauczyciel akademicki | |
Uczelnia | |
Okres zatrudn. |
od 1992 |
Uczelnia |
UMK |
Okres zatrudn. |
1994–2008 |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
Aleksander Wolszczan (ur. 29 kwietnia 1946 w Szczecinku) – polski radioastronom, profesor nauk fizycznych, nauczyciel akademicki, współodkrywca (wraz z Kanadyjczykiem Dale’em Frailem) pierwszych planet pozasłonecznych, profesor Pennsylvania State University, związany także z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu. Laureat wielu nagród, w tym Nagrody FNP zwanej „polskim noblem” (1992) oraz Medalu Mariana Smoluchowskiego (2001) – najwyższego wyróżnienia przyznawanego przez Polskie Towarzystwo Fizyczne. W 2021 roku pozostaje jednym z tylko sześciu laureatów obu wyróżnień.
Urodził się w Szczecinku jako syn Jerzego Wolszczana, w czasie II wojny światowej uczestnika kampanii wrześniowej i żołnierza AK (Kedyw). Rodzina przeniosła się wkrótce do Szczecina, gdzie ojciec skończył studia ekonomiczne, a od 1950 pracował w szczecińskich wyższych uczelniach. Syn od dzieciństwa interesował się gwiazdami; twierdził, że został zainspirowany przez ojca, który opowiadał mu różne historie o gwiezdnych konstelacjach, np. legendy greckie, rzymskie i chińskie. Już w wieku 6–7 lat poznał podstawy astronomii; ze strychu rodzinnego domu obserwował galileuszowe księżyce Jowisza z użyciem lunetki, samodzielnie zbudowanej z soczewek okularowych.
Po zakończeniu edukacji w VI Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Czarnieckiego w Szczecinie i maturze wyjechał do Torunia na studia astronomiczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika; już w czasie studiów pracował jako stażysta techniczny. Studia skończył w 1969, po czym został zatrudniony na etacie asystenta. Jako starszy asystent (1973) wyjechał na staż do Max-Planck-Institut für Radioastronomie w Bonn, instytutu dysponującego radioteleskopem Effelsberg. W 1975 uzyskał na UMK doktorat w dziedzinie fizyki.
Na początku stanu wojennego w Polsce ponownie wyjechał do Bonn; tam otrzymał wiele propozycji pracy naukowej w placówkach amerykańskich. Zdecydował się na wyjazd do Cornell University – uniwersytetu dysponującego największym wówczas na świecie radioteleskopem (średnica ponad 300 m), znajdującym się w pobliżu Arecibo (wyspa Portoryko). W 1990 uzyskał możliwość skorzystania z tego radioteleskopu do realizacji własnego programu badawczego. W Obserwatorium Arecibo współpracował też z Josephem H. Taylorem Jr, który w 1993 otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za odkrycie nowego typu pulsarów, otwierające nowe możliwości badania grawitacji (fale grawitacyjne); o współpracy z Wolszczanem J.H. Taylor wspomniał w czasie swojego noblowskiego wykładu Binary Pulsars and Reletivistic Gravity – zacytował jego publikację z 1991 na temat pulsarów milisekundowych i wspomniał o wspólnych badaniach, których wyników jeszcze nie opublikowano. W autorskiej części badań Wolszczan zaobserwował i zinterpretował sygnały radiowe z milisekundowego pulsara PSR 1257+12 (gwiazdozbiór Panny), odkrywając pierwsze 3 planety nienależące do Układu Słonecznego. Odkrycie zostało oficjalnie zaprezentowane na zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego w Atlancie w styczniu 1992 i opublikowane w naukowym czasopiśmie – Nature 9 stycznia 1992. W 1995 habilitował się z astronomii na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie pracy Dryf subpulsów i modulacja radiowej emisji pulsarów: porównanie teorii z obserwacjami. W 2008 otrzymał tytuł naukowy profesora.
W lutym 2005 ogłosił na konferencji w Aspen w Kolorado, że – wraz z Maciejem Konackim – odkrył czwartą planetę w tym układzie. W maju 2007 – wraz z grupą polskich astronomów, kierowaną przez Andrzeja Niedzielskiego – odkrył planetę HD 17092 b, krążącą wokół gwiazdy HD 17092. Do tego celu użyto teleskopu Hobby-Eberly w Teksasie (zob. objaśnienie istoty odkrycia i ilustracje).
Od 1992 Aleksander Wolszczan prowadzi badania i wykłada (jako profesor astronomii i astrofizyki) na Uniwersytecie Stanowym w Pensylwanii (Penn State); od 1994 do 2008 wykładał też na swej macierzystej uczelni. Był również inicjatorem utworzenia w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Szczecińskiego Zakładu Astronomii i Astrofizyki i objął honorowe kierownictwo tego zakładu. Wypromował co najmniej dwóch doktorów: Macieja Konackiego i Wojciecha Lewandowskiego.
Wyniki badań, które doprowadziły do odkrycia pierwszych planet pozasłonecznych wokół PSR 1257+12, Wolszczan publikował w latach 1992–1994 w najbardziej znanych czasopismach naukowych, Nature (wspólnie z Dale’em A. Frailem) i Science. Kolejne prace publikował wspólnie ze 136 współautorami (dane z lat 1986–2010). Były cytowane przez ponad 1170 autorów innych publikacji. Wykaz prac, sporządzony zgodnie z wynikami rankingu, otwierają pozycje:
W wielu publikacjach współautorami byli polscy współpracownicy z Instytutu Fizyki UMK.
Aleksander Wolszczan jest członkiem wielu stowarzyszeń naukowych, m.in.:
W 1977 otrzymał Nagrodę Młodych Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. W 1995 odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Został uznany w 1999 przez „Nature” za autora jednego z 15 fundamentalnych odkryć z dziedziny fizyki. W 1998 znalazł się też na liście 25 odkrywców wszech czasów, opublikowanej przez pismo „Astronomy”. Media wielokrotnie informowały o nominowaniu do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, jednak wyrażało to tylko stosunkowo powszechne oczekiwania, ponieważ Komitet Noblowski nie ujawnia list osób nominowanych przez 50 lat od roku nominacji.
W 1996 rotrzymał nagrodę Beatrice M. Tinsley Prize od American Astronomical Society.
W Polsce postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 11 listopada 1997, za wybitne zasługi dla nauki polskiej, został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski; za odkrycie pierwszego pozasłonecznego układu planetarnego otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (1992) i Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1993).
W 2006 jego nazwisko znalazło się na liście Honorowych Obywateli Miasta Szczecina, którą otwierają Jan Paweł II, Lech Wałęsa, Kazimierz Majdański, Władysław Bartoszewski oraz w grupie „Szczecinianie Stulecia”, wyłonionej w 1999 w plebiscycie, ogłoszonym przez szczeciński oddział Gazety Wyborczej, Polskie Radio Szczecin i TVP Szczecin. Został uhonorowany tytułem Ambasador Szczecina 2005.
W Toruniu został uhonorowany pierwszą z „katarzynek” w Piernikowej Alei Gwiazd (Rynek Staromiejski) z podpisami słynnych torunian; został wyróżniony jako Torunianin XX wieku.
W 2007 powstał film dokumentalny w reżyserii Jana Sosińskiego pod tytułem „Gwiazdor – Aleksander Wolszczan”. Obraz przybliża sylwetkę naukowca oraz przedstawia jego zainteresowania i opowieści dotyczące wcześniejszego życia w Polsce.
W 2017 został laureatem Medalu Bohdana Paczyńskiego.
Na przełomie września i października 2008 ujawniono w polskich mediach, że w latach 1973–1986 Wolszczan współpracował ze Służbą Bezpieczeństwa; sam potwierdził ten fakt, jednak podkreślił, że we wszystkich rozmowach z urzędem przekazywał informacje nieistotne – zwykle ogólnie znane – i nikomu nie zaszkodził. Na początku października zrezygnował z etatu na Uniwersytecie w Toruniu. Rezygnacja została przyjęta przez rektora, lecz równocześnie obie strony wyraziły chęć dalszej współpracy naukowej. W 2012 opublikowano informację, że jeden z dwóch kandydatów na rektora UMK, prof. Andrzej Tretyn, zwycięzca nadchodzących wyborów, zaproponował przekazanie Wolszczanowi oficjalnego zaproszenia do pracy na uczelni. Opinie były podzielone.