Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji

Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji

Evanjelická cirkev augsburského vyznania na Slovensku

Klasyfikacja systematyczna wyznania
Chrześcijaństwo  └ Protestantyzm    └ Luteranizm
Zwierzchnik • tytuł zwierzchnika	bp. Miloš Klátik Biskup Generalny
Zasięg geograficzny	Słowacja
Dane statystyczne  (2013) Wierni 226 402
Strona internetowa

Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji (słow. Evanjelická cirkev augsburského vyznania na Slovensku, ECAV) – największy Kościół luterański na Słowacji. Jest drugim co do wielkości w kraju kościołem po Kościele rzymskokatolickim.

Historia

Nauki Marcina Lutra dotarły na Słowację w pierwszej połowie XVI wieku. Już w drugiej połowie tego stulecia 2/3 ludności była wyznania ewangelickiego. W 1610 roku na Synodzie w Żylinie utworzono fundamenty pod organizację Kościoła luterańskiego Węgier. Dla zachodniej i środkowej części Słowacji utworzono trzy superintendentury (diecezje) oraz wybrano trzech biskupów. Kolejne dwie superintendentury dla wschodniej części kraju powstały w 1614 roku na synodzie w Spiskim Podgrodziu. Kościół funkcjonował ze znacznymi ograniczeniami od 1681 roku na mocy Artykułów Soprońskich. Jego oficjalne działanie rozpoczęło się na mocy Patentu tolerancyjnego z 1781 roku, wydanego przez cesarza Józefa II. Wtedy powstało, z wieloma ograniczeniami budowlanymi, 2/3 kościołów ewangelickich na Węgrzech, jednak pełna równość kościołów wobec prawa została określona dopiero w 1848 roku. W wyniku powstania Czechosłowacji w 1918 utworzony został samodzielny Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji, wyłączony z Kościoła Ewangelickiego Węgier.

Współczesność

Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji w 2001 roku liczył 372 858 członków, co stanowiło 6,9% populacji kraju. Według danych z 2004 roku miał 326 zborów, 357 duchownych oraz 651 kościołów oraz kaplic. W roku 2013 liczba wiernych wynosiła 226 402.

Jest jednym z założycieli Światowej Federacji Luterańskiej, członkiem Konferencji Kościołów Europejskich i Światowej Rady Kościołów.

Zwierzchnikiem Kościoła jest biskup generalny dr Miloš Klátik.

Wiara

W odróżnieniu od niektórych innych Kościołów, na określenie duchownego nie używa się słowa „ojciec”, gdyż według słów Jezusa zawartych w Ewangelii, należy się ono tylko Ojcu Niebieskiemu. Dlatego biskupa, seniora, czy księdza nazywa się „bratem”.

Nabożeństwo

Główne części nabożeństwa przedstawiają się według następującej kolejności:

• Muzyka wprowadzająca (Preludium) – może być formą śpiewu chóralnego, jak również muzyki odtwarzanej lub wykonywanej na organach. Służy ona podkreśleniu nastroju dostojności wchodzenia do budynku kościoła.
• Pozdrowienie – jest to jedna z nowszych części nabożeństwa. W tym czasie kapłan wita zgromadzonych i błogosławi ich.
• Introit lub Przedśpiew – przygotowuje duchownego do kazania i przyjęcia Ducha Świętego.
• Kyrie, wczesna albo wstępna pieśń – jest to pieśń na chwałę Boga, podkreślająca pewność wiary i łaski dla grzesznych.
• Gloria – śpiewana przez zgromadzonych na chwałę Boga.
• Salutacja – jest błogosławieństwem, którym ksiądz pozdrawia zgromadzonych, podkreślając Boską obecność.
• Kolekta – to modlitwa, w której wierni proszą o błogosławieństwo spotkania z Bogiem.
• Epistoła – tekst Biblii, przez który przemawia do zgromadzonych Bóg za pośrednictwem kaznodziei. Do czytania tekstu mogą być zaangażowani również członkowie zboru.
• Druga pieśń (Graduał) – pieśń zależna od czasu i kolejności niedzieli bądź święta, związana z przedmiotem kazania.
• Ewangelia – po niej następuje kolejny tekst na nabożeństwie, którym duchowny "zwiastuje dobrą nowinę" i zwraca w ten sposób uwagę na Bożą obecność. Zbór odpowiada: "Chwała Tobie, Panie, Alleluja", co jest dziękczynieniem Bogu za daną miłość.
• Credo – pieśń wyznania wiary i potwierdzenia faktu, że zbór przyjmuje słowa Ewangelii i do niej się przyznaje. Aby pieśni wyznania wiary nie powtarzały się za często, można je wypowiadać za pomocą apostolskiego wyznania wiary, a potem śpiewana jest pieśń przed kazaniem lub w inny odpowiedni sposób.
• Kazanie – centrum nabożeństwa.
• Liturgia końcowa składa się z następujących części: antyfony, kolekty i błogosławieństwa Aaronowego. Po nim następuje ostatnia pieśń, po której ksiądz wzywa zbór do podania sobie rąk i opuszczenia kościoła w pokoju, czemu towarzyszy zamykająca nabożeństwo muzyka organowa - Postludium.

Struktura organizacyjna

Podstawową jednostką organizacyjną Kościoła jest zbór. Zbory zrzeszone są w senioraty, a senioraty - w dystrykty. Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego na Słowacji podzielony jest na dwa dystrykty: zachodni i wschodni oraz na 14 senioratów, z czego osiem przynależy do dystryktu zachodniego, a sześć - do wschodniego.

Dystrykt zachodni (Západný dištrikt):

• Seniorat myjavski (Myjavský seniorát)
• Seniorat bratysławski (Bratislavský seniorát)
• Seniorat powaski (Považský seniorát)
• Seniorat novohradzki (Novohradský seniorát)
• Seniorat rymawski (Rimavský seniorát)
• Seniorat dunajsko-nitrzański (Dunajsko-nitriansky seniorát)
• Seniorat hontianski (Hontiansky seniorát)
• Seniorat zwoleński (Zvolenský seniorát)

Dystrykt wschodni (Východný dištrikt):

• Seniorat turczański (Turčiansky seniorát)
• Seniorat liptowsko-orawski (Liptovsko-oravský seniorát)
• Seniorat koszycki (Košický seniorát)
• Seniorat szarysko-zempliński (Šarišsko-zemplínsky seniorát)
• Seniorat tatrzański (Tatranský seniorát)
• Seniorat gemerski (Gemerský seniorát)

Organy wykonawcze Kościoła na wszystkich poziomach złożone są z konwentu, najwyższego organu zboru, prezbiterstwa i prezydentury. Legislacyjnym i najwyższym administracyjnym organem słowackich ewangelików pozostaje Synod. Według konstytucji Kościoła ewangelickiego przedstawiciele wszystkich organów wybierani są raz na sześć lat, a księży zbór wybiera co 10 lat.

Diakonia ewangelicka

Diakonia na poziomie zborów uformowała się już pod koniec XIX wieku. W Bratysławie, na Palisadach początkiem XX wieku powstało największe centrum instytucjonalne pod nazwą Szpital Ewangelicki (szpital, dom dziecka, dom starców, dom diakonis i diakonów). W okresie panowania komunizmu, w 1951 roku centrum zostało rozwiązane, wszyscy jego mieszkańcy usunięci, a majątek odebrany Kościołowi bez odszkodowania. W części szpitalnej mogły pracować jako pielęgniarki tylko te diakonisy, które wyrzekły się wiary. Stare i schorowane diakonisy zostały umieszczone w zrujnowanym domu starców przy ulicy Józefińskiej w Bratysławie, gdzie umierały w następstwie chorób, niedożywienia i zimna. Tu jako ostatni duchowny administrator instytucji diakonijnej, szpitalu, domu starców i sierocińca od 1947 roku mieszkał ksiądz Ondrej Bartko z małżonką Anną i dziećmi, który pracował w bratysławskiej parafii i senioracie aż do początku lat 90. XX wieku. Został on również razem z rodziną bez dachu nad głową. Na niecały rok przyjął go profesor Ján Jamnický w swoim domu przy ulicy Stefanikovej w Bratysławie, ale nieruchomość została mu odebrana przez władze, a on sam wraz z rodziną wysiedlony z miasta.

Poza szpitalem ewangelickim w Bratysławie, reżim komunistyczny zlikwidował też inne instytucje charytatywne diakonii na Słowacji, jak dom opieki Betania w Liptowskim Mikułaszu, Starej Turej i innych miastach.

Nowa historia diakonii ewangelickiej na Słowacji rozpoczyna się w roku 1991. Posiada ona 19 ośrodków we wszystkich regionach Słowacji. Zapewnia pomoc socjalną, duszpasterską i medyczną ludziom, którzy ze względu na swoją sytuację zdrowotną, chorobę lub samotność znaleźli się w trudnym położeniu. Diakonia dysponuje 10 domami starców, żłobkami, domami dziecka, ośrodkami dla młodzieży i szkołami z internatem dla dzieci niepełnosprawnych.

Edukacja

Od początku istnienia protestantyzm kładzie duży nacisk na edukację. Pierwsze szkoły ewangelickie zaczęły powstawać od czasu ogłoszenia patentu tolerancyjnego. Najważniejszą instytucją edukacyjną pozostaje wydział teologii ewangelickiej Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie. Kościół posiada również sześć przedszkoli (w Bratysławie, Spiskiej Nowej Wsi, Rożniawie, Svätým Jure, Koszycach i Martinie), pięć szkół podstawowych i dziewięć szkół średnich.

Szkoły podstawowe:

• Ewangelicka Szkoła Podstawowa Bratysława (Evanjelická základná škola Bratislava)
• Ewangelicka Szkoła Podstawowa biskupa Jura Janoški w Liptowskim Mikułaszu (Evanjelická základná škola biskupa Jura Janošku Liptovský Mikuláš)
• Kościelna Szkoła Podstawowa doktora Marcina Lutra w Bratysławie (Cirkevná základná škola Dr. Martina Luthera Bratislava)
• Ewangelicka Szkoła Podstawowa w Rymawskiej Sobocie (Evanjelická základná škola Rimavská Sobota)
• Ewangelicka Szkoła Podstawowa w Martinie (Evanjelická základná škola v Martine)

Szkolnictwo średnie obejmuje gimnazja i szkoły zawodowe:

• Liceum Ewangelickie w Bratysławie (Evanjelické lýceum v Bratislave)
• Gimnazjum Ewangelickie w Bańskiej Bystrzycy (Evanjelické gymnázium v Banskej Bystrici)
• Gimnazjum Ewangelickie w Tisovcu (Evanjelické gymnázium Tisovec)
• Zespół Szkół Ewangelickich w Liptowskim Mikułaszu (Evanjelická spojená škola Liptovský Mikuláš)
• Zespół Szkół Ewangelickich Preszowie (Evanjelická spojená škola Prešov)
• Szkoła Biblijna w Martinie (Biblická škola v Martine)
• Gimnazjum Ewangelickie w Martinie (Evanjelické gymnázium v Martine)
• Gimnazjum Ewangelickie J.A. Komenskégo w Koszycach (Evanjelické gymnázium J.A. Komenského v Košiciach)
• Gimnazjum Ewangelickie doktora Marcina Lutra w Bratysławie (Evanjelické gymnázium Dr. Martina Luthera Bratislava)

Media

• Wydawnictwo Tranoscius
• Wydawnictwo ViViT
• Wydawnictwo Polárka
• Cestou svetla
• Cirkevné listy
• Diakonia.sk
• Czasopismo dla dzieci Dúha
• Evanjelické Sitno
• Evanjelický posol spod Tatier
• Evanjelický teológ
• Evanjelický východ
• Melanchton
• Rozmer
• Služba slova
• Tvorba

Władze kościelne

Najwyższym przedstawicielem kościoła jest prezydium generalne, którego członkami są dr Miloš Klátik - biskup generalny oraz dr Imrich Lukáč - superintendent generalny.

Generalni biskupi od roku 1919:

• Jur Janoška (1919-1930)
• Dušan Fajnor (1930-1934)
• Vladimír Pavel Čobrda (1934-1951)
• Ján Chabada (1951-1970)
• Ján Michalko (1970-1990)
• Pavel Uhorskai (1990-1994)
• Július Filo (1994-2006)
• Miloš Klátik (2006- )

Słowaccy ewangelicy

Do Kościoła Ewangelickiego należało wielu intelektualistów oraz innych osób zasłużonych dla Słowacji, między innymi:

• Matej Bel (kaznodzieja, filozof, polihistor)
• Ján Kollár (duchowny, poeta)
• Ján Chalupka (dramatopisarz)
• Ľudovít Štúr (polityk, językoznawca, publicysta)
• Jozef Miloslav Hurban (duchowny, pisarz, polityk)
• Samo Chalupka (duchowny, poeta)
• Andrej Sládkovič (poeta)
• Ján Botto (poeta)
• Janko Kráľ (poeta, działacz narodowy)
• Janko Matúška (autor słowackiego hymnu)
• Pavol Országh Hviezdoslav (poeta, dramatopisarz)
• Karol Kuzmány (duchowny, poeta, publicysta)
• Svetozár Hurban-Vajanský (poeta, pisarz, publicysta)
• Martin Rázus (bajkopisarz, dramaturg)
• Štefan Krčméry (duchowny, poeta, krytyk literacki)
• Milan Rastislav Štefánik (astronom, polityk, generał)
• Alexander Dubček (polityk)
• Milan Rúfus (poeta)
• Kristína Royová (pisarka)
• Milan Hodža (polityk, dziennikarz)
• Hana Ponická (pisarka, tłumaczka)
• Ján Levoslav Bella (kompozytor, dyrygent)
• Ladislav Medňanský (malarz)
• Dušan Čaplovič (polityk, naukowiec)
• Július Barč-Ivan (dramaturg, prozaik)
• Viliam Žingor (dowódca partyzancki)
• Peter Jaroš (pisarz, scenarzysta)

Przypisy