Luzjady
W tym artykule zagłębimy się w świat Luzjady, aby zbadać jego wiele aspektów i odkryć jego znaczenie w różnych kontekstach. Na przestrzeni dziejów Luzjady odgrywał fundamentalną rolę w życiu ludzi, wpływając na sposób, w jaki się komunikujemy, pracujemy i funkcjonujemy w społeczeństwie. Od swoich początków do dzisiejszego znaczenia, Luzjady był przedmiotem badań i debat, generując niekończące się interpretacje i opinie. W tym artykule proponujemy analizę i refleksję na temat Luzjady, odkrywając jego najważniejsze aspekty i oferując krytyczne i wszechstronne spojrzenie, które pozwala nam zrozumieć jego prawdziwy zakres.
 Pierwsze wydanie Luzjad | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
1572 |
Luzjady (port. Os Lusíadas) – portugalski epos narodowy, autorstwa Luísa Vaz de Camõesa, opublikowany w 1572 roku. Utwór opowiada o wyprawie Vasco da Gamy, która odbyła się w latach 1497–1499 i przyniosła odkrycie drogi morskiej do Indii. Tytuł utworu (Os Lusĭadas) odnosi się do antycznego plemienia Luzytan, którego nazwa była ówcześnie traktowana jako synonim Portugalczyków i wskazuje na to, że właściwym bohaterem eposu był cały naród.
Okoliczności powstania i publikacji
Większość poematu mogła powstać przypuszczalnie w czasie pobytu Luísa de Camõesa w Chinach w latach 1558-1560. Rękopis nieomal zatonął w czasie podróży autora do Goi w 1560 roku – jego statek zatonął podczas przeprawy przez Morze Południowochińskie, z katastrofy ocaleli nieliczni, w tym Camões. Według legendy pisarz miał ocalić rękopis Luzjad dzięki temu, że przez całą drogę do brzegu utrzymywał go nad wodą w jednej ręce (ta legenda stała się podstawą licznych przedstawień rysunkowych i malarskich). Starania o wydanie utworu pisarz rozpoczął w 1569 roku, kiedy powrócił do Lizbony. W zamiarze tym pomagał mu znacznie jego mecenas Diogo do Couto. Pozwolenie na druk poeta otrzymał w 1572 roku, po wcześniejszych rozmowach z przedstawicielem inkwizycji, domagającym się wprowadzenia pewnych zmian do eposu. W nagrodę za Luzjady król Sebastian I przyznał poecie roczną pensję.
Utwór został opublikowany w 1572 roku w dwóch wydaniach. Jedno z nich miało na okładce rysunek przedstawiający pelikana, którego dziób skierowany jest w prawą stronę, drugie, będące prawdopodobnie wydaniem nielegalnym lub legalnym, ale poszerzonym, ozdobione było rysunkiem pelikana z dziobem zwróconym w lewo.
Zarys treści
Epos opowiada o ekspedycji Vasco da Gamy i poszukiwaniu drogi morskiej do Indii. Rozpoczyna się prologiem i inwokacją do nimf oraz dedykacją dla Sebastiana I.
Bogowie zbierają się, aby porozmawiać o losach prowadzonej przez Vasco da Gamę ekspedycji. Popierają ją Wenus i Mars, sprzeciwia się jej natomiast Bachus, który obawia się, że powodzenie wyprawy zagrozi jego władzy nad Indiami. Bachus stawia więc na drodze portugalskich podróżników liczne niebezpieczeństwa, których udaje im się uniknąć dzięki pomocy i opiece Wenus i Opatrzności. Wyprawa dociera do Mombasy, gdzie miejscowy władca próbuje ich zwabić w zasadzkę, z której ponownie ratuje ich przychylna bogini. Następnie żeglarze docierają do Malindi, gdzie Vasco da Gama opowiada tamtejszemu królowi historię Portugalii. Wyprawa wyrusza dalej do Kalikutu, po drodze unikając burzy zesłanej przez Bachusa. W Kalikucie spotykają się z królem Samorionem i zarządcą Katualem. Temu ostatniemu Vasco da Gama opowiada o bohaterskich czynach ważnych Portugalczyków, których portrety ozdabiają portugalski statek. Katual, dowiedziawszy się, że miejscowi wróżbici przepowiedzieli, że Portugalczycy staną się władcami Indii, więzi Vasco da Gamę i uwalnia go dopiero otrzymawszy okup. Następnie Wenus zabiera Portugalczyków na Wyspę Miłości, gdzie poddają się oni czułej opiece nimf. Jeden z żeglarzy żeni się tam z Tetydą, a Vasco da Gama poznaje przepowiednię dotyczącą świetności swojego kraju. Bogowie przyznają bohaterskim żeglarzom prawo do nieśmiertelności. Tak odznaczeni, Portugalczycy wracają do ojczyzny.
Utwór kończy się wezwaniem do króla o odzyskanie Maroka.
Forma utworu
Luzjady składają się z dziesięciu pieśni, pisanych 10-zgłoskowcem, ujętym w oktawy (abababcc). Autor posługiwał się wyszukanymi porównaniami i licznymi onomatopejami. Epos jest też silnie muzykalny; efekt ten poeta osiągnął poprzez nasilanie i osłabianie samogłosek. Reprezentatywna dla wersyfikacji utworu jest jego pierwsza zwrotka, zawierająca typową dla eposów formułę:
Dwa plany świata przedstawionego
Akcja utworu rozgrywa się na dwóch planach, mitologicznym i historycznym:
- plan mitologiczny – obejmuje działania antycznych bogów, wpływające na losy wyprawy. Został wpleciony w akcję, aby zaznaczyć, że dokonania portugalskich bohaterów przewyższają te, które były dziełem herosów starożytnych – Eneasza czy Odyseusza. Bogowie antyczni zostali przedstawieni nie jako istoty nadprzyrodzone, ale jako ludzie, którzy bohaterstwem zdobyli nieśmiertelną sławę i zyskali ubóstwienie; również portugalscy żeglarze mają dzięki swej wyprawie stać się równi bogom. Ponadto wątki mitologiczne splatają się w Luzjadach z cudownością chrześcijańską. Tworząc plan mitologiczny poeta inspirował się Enneadą Sabellicusa.
- plan historyczny – obejmuje opowieść o pochodzeniu, historii i czynach narodu portugalskiego. Na opowieść składa się kilka warstw – historia dawna (m.in. morderstwo Inês de Castro), wyprawa Vasco da Gamy, wydarzenia po 1499 (m.in. umacnianie władzy portugalskiej w Indiach) oraz przepowiednia Wenus, dotycząca przyszłej wielkości Portugalii.
Luzjady zawierają liczne szczegóły geograficzne i dotyczące podróży morskich. Wiedzę autor czerpał częściowo z własnego doświadczenia (był żeglarzem i podróżnikiem), a częściowo z bogatej literatury portugalskiej, dotyczącej tematów podróżniczych, m.in. z Dziennika żeglugi Vasco da Gamy, dzieł Fernão Lopesa i Gaspara Correia.
Wpływ
Luzjady zapoczątkowały bogatą tradycję portugalskiej i brazylijskiej epiki bohaterskiej. Liczni poeci próbowali dorównać Camõesowi na polu eposu. Większość autorów posługiwała się formą przyjętą przez poetę – oktawą (oitava rima), choć jest ona trudna w praktycznej realizacji i wymaga dużej dyscypliny. Na Luzjadach były częściowo wzorowane Konetabl Portugalii, Dom Nuno Álvares Pereira Francisca Rodriguesa Loba (1610), Afonso Africano Vasca Mouzinho de Quevedo (1611), Zdobycie Malakki Francisca de Sá de Meneses (1634), Ulisseja, czyli założenie Lizbony Gabriela Pereiry de Castry (1636), Ulissipo Antónia de Sousa de Macedo (1640), Wiriatus Tragiczny Brása Garcii de Mascarenhasa (wyd. 1699) i Caramuru brazylijczyka Santa Rita Durão (1781). Żadne z tych dzieł nie zostało jednak przełożone na język polski.
Przekłady na język polski
Pierwszy przekład Luzjad na język polski powstał w 1790 roku; jego autorem był Jacek Idzi Przybylski, który opatrzył utwór ponadto przypisami i informacjami o życiorysie autora. Drugi przekład powstał w 1875 w Paryżu, jego twórcą był Dionizy Piotrowski. Tłumaczenie trzecie ukazało się w 1890 roku w Warszawie, sygnowane pseudonimem Adam M-ski, pod którym kryła się Zofia Trzeszczkowska. W roku 1995 epos, pod tytułem Luzytanie, przełożył Ireneusz Kania.
Przypisy
- ↑ Bednarek 2001 ↓, s. 291.
- ↑ Bednarek 2001 ↓, s. 292.
- ↑ Klave 1985 ↓, s. 77.
- ↑ a b c Klave 1985 ↓, s. 72.
- ↑ a b Strzałkowa i Klave 1979 ↓, s. 1059.
- ↑ The Lusiads. World Digital Library . Library of Congress. . (ang.).
- ↑ a b c The Lusiads, Encyclopædia Britannica (ang.).
- ↑ a b c The Lusiads Summary. enotes.com. . (ang.).
- ↑ Luís Vaz de Camões: Os Lusíadas. Canto primeiro. pt.wikisource.org. . (port.).
- ↑ Luís Vaz de Camões: Luzyady, Pieśń dziesiąta. Zofia Trzeszczkowska (tłum.). Warszawa: 1890, s. 267.
- ↑ Strzałkowa i Klave 1979 ↓, s. 1060.
- ↑ a b Klave 1985 ↓, s. 82.
- ↑ Luís Vaz de Camões: Os Lusíadas. Canto décimo. pt.wikisource.org. . (port.).
- ↑ Luís Vaz de Camões: Luzyady, Pieśń pierwsza. Zofia Trzeszczkowska (tłum.). Warszawa: 1890, s. 19.
- ↑ Klave 1985 ↓, s. 81–82.
- ↑ Bednarek 2001 ↓, s. 295.
- ↑ Bednarek 2001 ↓, s. 294.
- ↑ Fernão Lopes, Encyclopædia Britannica (ang.).
- ↑ Ferdinand Magellan, Encyclopædia Britannica (ang.).
- ↑ a b c d e Klave 1985 ↓, s. 138-140.
- ↑ Oitava-rima. dicionarioinformal.com.br. . (port.).
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 150-151. ISBN 83-9008296-9.
- ↑ Francisco Rodrigues Lobo. Projecto Vercial. . (port.).
- ↑ Vasco Mouzinho de Quevedo e Castelo Branco. Projecto Vercial. . (port.).
- ↑ Francisco de Sá Meneses. Projecto Vercial. . (port.).
- ↑ Gabriel Pereira de Castro. Projecto Vercial. .
- ↑ António de Sousa Macedo. Projecto Vercial. . (port.).
- ↑ Brás Garcia Mascarenhas. Projecto Vercial. . (port.).
- ↑ José de Santa Rita Durão, w: Encyclopaedia Britannica 11 Ed. Vol. 8. myheritage.pl. . (ang.).
- ↑ Luzyada Kamoensa, czyli odkrycie Indyy Wschodnich. Poema w pieśniach dziesięciu przekładania Jacka Przybylskiego. jbc.bj.uj.edu.pl. . (pol.).
- ↑ Strzałkowa i Klave 1979 ↓, s. 1062.
- ↑ Aleksander Madyda: "Epos europejski", Bogusław Bednarek, Wrocław 2001 : . bazhum.muzhp.pl. s. 265. . (pol.).
Bibliografia
- Janina Z. Klave: Historia literatury portugalskiej. Zarys. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985. ISBN 83-04-00931-5.
- Bogusław Bednarek: Epos europejski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2001. ISBN 83-229-2182-9.
- Maria Strzałkowa, Janina Z. Klave: Literatura portugalska. W: (red.) Władysław Floryan: Dzieje literatur europejskich T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979. ISBN 83-01-00180-1.