Synagoga w Kłodzku
W dzisiejszym świecie Synagoga w Kłodzku to temat, który zyskał duże znaczenie i uwagę w różnych obszarach, czy to w sferze osobistej, społecznej, ekonomicznej czy politycznej. Jego wpływ wywołał różnorodne opinie i stanowiska, co czyni go przedmiotem ciągłej debaty. Co więcej, Synagoga w Kłodzku wzbudził zainteresowanie ekspertów i specjalistów, którzy poświęcili czas i wysiłek na jego badania i analizy. W tym artykule przyjrzymy się różnym aspektom prezentowanym przez Synagoga w Kłodzku, aby zrozumieć jego znaczenie i znaczenie dzisiaj.
 Synagoga w Kłodzku. Rekonstrukcja Gerharda Roesego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Budulec |
murowana |
| Architekt | |
| Data budowy |
1884–1885 |
| Data likwidacji |
9 na 10 listopada 1938 |
| Tradycja | |
Położenie na mapie Kłodzka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |
 50°26′13″N 16°39′04″E/50,437000 16,651000
| |
Synagoga w Kłodzku – nieistniejąca synagoga znajdująca się w Kłodzku, przy dawnej Grüne Straße, obecnie ul. Wojska Polskiego.
Historia
Synagoga (Tempel) została zbudowana w latach 1884–1885 z inicjatywy postępowych żydów, według projektu Alberta Graua. Budowę prowadził mistrz Krause z Ząbkowic Śląskich. Poświęcono ją 2 września 1885 roku.
Podczas nocy pogromu, nazywanej też „nocą kryształową” z 9 na 10 listopada 1938 roku bojówki hitlerowskie spaliły synagogę. Po zakończeniu II wojny światowej nie została odbudowana.
Architektura
Murowany budynek synagogi wzniesiono w stylu neomauretańskim, na planie prostokąta. Budowla kształtem nawiązywała do kopułowych synagog we Wrocławiu i Hanowerze, łączących motywy architektoniczne zaczerpnięte ze sztuki niemieckiej doby romanizmu i wczesnego gotyku ceglanego oraz sztuki mauretańskiej. Na jej fasadzie umieszczono tablicę zawierającą deklarację lojalności kłodzkich żydów wobec ówcześnie panującego rządu, a po I wojnie światowej także tablicę z nazwiskami żydowskich bohaterów wojennych z ziemi kłodzkiej. Budynek zwrócony był ku wschodowi – w stronę zniszczonej Świątyni Jerozolimskiej, która dla żydów po dziś dzień ma wielkie znaczenie.
Dawniej synagoga była jednym z najbardziej charakterystycznych i najbardziej oryginalnych budynków w mieście. Jej wyróżniającym elementem była wieża zwieńczona kopułą, znajdująca się bezpośrednio nad przedsionkiem.
Najważniejszym miejscem w świątyni była Święta Szafa (aron ha-kodesz), umieszczona na tej ścianie budynku, która wskazywała kierunek Jerozolimy. W niej przechowywano zwoje Tory, czyli Pięcioksięgu Mojżesza. Innym niezbędnym elementem wyposażenia synagogi była bima, czyli podium otoczone balustradką, na którą prowadziły schodki. Z bimy odczytywano Torę i prowadzono modły.
Kłodzką synagogę należy uznać za wyraz kompromisu pomiędzy nurtem reformowanym i konserwatywnym, gdyż zachowała galerię dla kobiet. Owa galeria miała bardzo praktyczne zastosowanie – kobiety mogły modlić się na niej w swoim gronie, a ich widok nie rozpraszał pogrążonych w modlitewnej refleksji mężczyzn.
Upamiętnienie
W 1995 roku z inicjatywy Reinharda Schindlera i Peretza Maya i innych dawnych niemieckich mieszkańców miasta i Edwarda Ossowskiego upamiętniono tę budowlę, odsłaniając w miejscu, gdzie stała, kamień pamiątkowy z jej wizerunkiem. Dokonała tego dawna żydowska mieszkanka Kłodzka Ruth Prager-Lewin. Treść w trzech językach: polskim, niemieckim i hebrajskim brzmiała:
Tu znajdowała się kłodzka synagoga
zbezczeszczona i spalona przez
nazistów nocą 9 listopada 1938 podczas
wielkiego pogromu Żydów w Niemczech.
- Byli niemieccy i dzisiejsi polscy mieszkańcy
1995 – 50 lat po zakończeniu wojny
Od kilku lat osoby zainteresowane dziedzictwem kulturowym i historią Kłodzka, chcąc budować postawy tolerancji, zrozumienia dla odmiennej kultury, tradycji i religii, organizują upamiętnienia rocznicy „nocy kryształowej”. W listopadzie 2013 program wydarzenia obejmował m.in.: wykład Tamary Włodarczyk Żydzi niemieccy na Dolnym Śląsku do Nocy Kryształowej, pokaz fotografii Piotra Piluka pt. Ślady obecności i panel dyskusyjny Przeszłość i teraźniejszość Żydów na Dolnym Śląsku z udziałem Artura Hofmana. W lipcu 2015 odbyło się spotkanie z potomkami osób nagrodzonych Medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W Muzeum Ziemi Kłodzkiej był przystanek na szlaku „Muzeum na kółkach”, projektu Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Równolegle w Centrum Kultury Chrześcijańskiej w ramach projektu Biblijne Kłodzko przeprowadzono wykład i przedstawiono reprinty i faksymile najważniejszej Księgi dwóch religii – żydów i chrześcijan.
W listopadzie 2015 Klub Otwartej Kultury zaprosił kłodzczan na chwilę pamięci i zadumy w 77. rocznicę „nocy kryształowej”. O synagodze mówił Mieczysław Kowalcze, który kilka lat temu zainicjował to wydarzenie. Henryk Grzybowski przedstawił historię gminy żydowskiej i samej synagogi, mówił też o kontakcie z rzeźbiarzem z Darmstadt, Gerhardem Roesem, który podjął zamiar budowy modelu synagogi. W czasie 25. edycji Europejskich Dni Dziedzictwa we wrześniu 2017 pt. Krajobraz dziedzictwa – dziedzictwo krajobrazu przeprowadzono różnorodne działania: grę miejską „Śladami kłodzkich Żydów” przygotowaną przez Grzegorza Sadowskiego i Mieczysława Kowalcze, na cmentarzu żydowskim w Kłodzku Michał Cyprys opowiedział o symbolice i elementach architektury cmentarnej, wykład multimedialny Henryka Grzybowskiego z prezentacją unikalnych zdjęć kłodzkiej synagogi w momencie pogromu. Za te działania Muzeum Ziemi Kłodzkiej zdobyło wyróżnienie. Dla upamiętnienia nocy pogromu w listopadzie 2017 odbył się koncert Od dramatu do nadziei zespołu Awoda.
26 stycznia 2019 z kamienia została skradziona tablica pamiątkowa z treścią w trzech językach. 22 marca 2019 odsłonięto nową kamienną tablicę z poprawionym tekstem.
Rzeźba-model
W latach 2015–2016 niemiecki artysta rzeźbiarz Gerhard Roese wykonał model synagogi z odlewu aluminium. Zebrane materiały, plany i szkice, wraz z opisem i zdjęciami z dnia spalenia obiektu opublikował w albumie Decalogue on Fire. Zostały one także eksponowane w 2018 na wystawie w muzeum Topografia Terroru w Berlinie oraz opublikowane w katalogu wystawy „Kristallnacht”. Artysta założył na Facebooku grupę Glatz – Der Dekalog in Flammen, mającą polski odpowiednik Kłodzka synagoga. Dekalog w płomieniach.
Synagoga reviva
W maju 2018 artysta przekazał rzeźbę w darze miastu Kłodzku. Jest ona eksponowana w Muzeum Ziemi Kłodzkiej. W przeddzień 80. rocznicy „nocy pogromu” 8 listopada 2018 w MZK odbyło się upamiętnienie synagogi pod nazwą Synagoga reviva. Gerhard Roese opowiadał o odkryciu przedwojennych negatywów dokumentujących pożar budynku oraz o pracy nad modelem, Henryk Grzybowski zaprezentował po raz pierwszy zdjęcia wnętrza synagogi i opowiedział o losach kobiet pamiętających jej działalność, Shoshany Efrati i Ruth Prager-Lewin, odbył się także koncert pieśni hebrajskich i żydowskich w wykonaniu Sylwii Grzybowskiej.
Galeria
-
Synagoga (po lewej) -
Synagoga (po lewej) -
Rzut poziomy fasady zachodniej -
Widok od północnego zachodu -
Synagoga nazajutrz po nocy kryształowej -
Synagoga nazajutrz po nocy kryształowej -
Kamień w miejscu synagogi -
Kamień pamiątkowy po synagodze bez tablicy
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Pisownia zgodna z hasłem: żyd (wyznawca judaizmu). Słownik ortograficzny . Wydawnictwo Naukowe PWN. . (pol.).
Przypisy
- ↑ Romuald Mariusz Łuczyński: Chronologia dziejów Dolnego Śląska. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, 2006, s. 448. ISBN 83-7432-095-8.
- ↑ a b c d e f g Grzybowski Henryk. Nieoczekiwane wskrzeszenie kłodzkiej synagogi. „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2016 (02), s. 25, 2016-02-02. OW Brama. . (pol.).
- ↑ a b Maciej Borkowski, Andrzej Kirmiel, Tamara Włodarczyk: Śladami Żydów. Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska. Warszawa: Muzeum Historii Żydów Polskich, 2008, s. 34. ISBN 978-83-928380-0-5.
- ↑ a b Romuald Piela: Historia na kółkach (Kłodzko, Kamienna Góra). Nasze Sudety, 2015-07-17. . (pol.).
- ↑ a b 75. rocznica Nocy Kryształowej. Muzeum Ziemi Kłodzkiej. . (pol.).
- ↑ 3500 lat historii Biblii, księgi żydów i chrześcijan. doba.pl, 2015-07-15. . (pol.).
- ↑ a b c d e Grzybowski Henryk. Synagoga reviva. Upamiętnienie synagogi kłodzkiej. „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2018 (11 (1116)), s. 25, 2018-11-12. OW Brama. (pol.).
- ↑ a b inf. MZK, Muzeum Ziemi Kłodzkiej wyróżnione, „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”, OW Brama, 5 grudnia 2017 (pol.).
- ↑ Przyznano wyróżnienia Europejskich Dni Dziedzictwa 2017. Narodowy Instytut Dziedzictwa. . (pol.).
- ↑ Koncert zespołu Awoda. Muzeum Ziemi Kłodzkiej, 2017-11-18. . (pol.).
- ↑ Damian Bednarz: Skandal w Kłodzku! Zginęła tablica upamiętniającą spaloną synagogę. Nasze miasto, 2019-01-30. .
- ↑ Gerhard Roese, Decalogue on Fire, Darmstadt: Justus von Liebig Verlag, 2017, ISBN 978-3-87390-390-6.
- ↑ „Kristallnacht” – Antijüdischer Terror 1938. Ereignisse und Erinnerung; 7. November 2018 bis 3. März 2019. Stiftung Topographie des Terrors, 2018-11-07. . (niem.).
- ↑ Johannes Breckner: Darmstädter Bildhauer Gerhard Roese verschenkt Kunstwerk an die Stadt Klodzko. Echo Online / 4 Kulturnachrichten4. . (niem.).
- ↑ a b Model kłodzkiej synagogi podarowany miastu (relacja TV). Telewizja Kłodzka, 2018-11-21. . (pol.).
- ↑ Tomasz Gmerek: Synagoga reviva. Zdjęcia. Muzeum Ziemi Kłodzkiej. . (pol.).
Bibliografia
- Przewodnik po świecie kłodzkich Żydów, praca zbiorowa: Tamara Włodarczyk, Anna Juraschek, Sonia Kierzkowska, Warszawa 2009, ISBN 978-83-926273-0-2.
- Tamara Włodarczyk, Przyczynek do dziejów kłodzkiej synagogi, w: „Zeszyty Muzeum Ziemi Kłodzkiej” nr 13. Kłodzko 2015, s. 3–30.
- Katalog Kristallnacht, Wyd. Stiftung Denkmal für die ermordeten Juden Europas, Berlin 2018. ISBN 978-3-941772-39-7.
Linki zewnętrzne
- Synagoga w Kłodzku na portalu Wirtualny Sztetl