Teresa Grodzińska
W całej historii Teresa Grodzińska był tematem bardzo interesującym ludzkość. Od czasów starożytnych do współczesności Teresa Grodzińska wzbudza ciekawość, debatę i refleksję w społeczeństwie. Napisano wiele książek, nakręcono filmy, przeprowadzono badania i wygłoszono wykłady na temat Teresa Grodzińska, demonstrując znaczenie i znaczenie, jakie ma on w życiu ludzi. Teresa Grodzińska może dotyczyć różnych aspektów, od naukowych i technologicznych po kulturowe i filozoficzne, co czyni go tematem multidyscyplinarnym i szerokim. W tym artykule przyjrzymy się różnym perspektywom i podejściu do Teresa Grodzińska, aby poszerzyć naszą wiedzę i zrozumienie tego fascynującego tematu.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Narodowość | |
| Edukacja |
Gimnazjum im. Marii Gajl w Radomiu |
| Rodzice |
Feliks |
| Odznaczenia | |
  
| |
Teresa Jadwiga Grodzińska (ur. 20 grudnia 1899 w Jaszowicach, zm. 1 września 1920 w Czortowicach) – polska sanitariuszka, która odznaczyła się bohaterską postawą i zginęła zamordowana podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920. Pośmiertnie została odznaczona Orderem Virtuti Militari, jako pierwsza kobieta w II RP.
Życiorys
Pochodziła ze szlacheckiej rodziny ziemiańskiej Grodzińskich, herbu Kuszaba (Paprzyca). Była wnuczką Władysława Grodzińskiego (ur. 1823 , zm. 28 marca 1908), prezesa dyrekcji szczegółowej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, a córką Bronisławy Arkuszewskiej oraz Feliksa Grodzińskiego. Była piątym z kolei dzieckiem małżeństwa.
Jako uczennica Gimnazjum im. Marii Gajl w Radomiu działała w harcerstwie, a w 1915 wstąpiła do tajnej Organizacji Młodzieży Narodowej. Gimnazjum ukończyła w 1916(według innego źródła w 1918), a w 1918 rozpoczęła naukę w szkole ogrodniczej w Warszawie. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w czerwcu 1920 przerwała naukę i rozpoczęła praktykę w stołecznym Szpitalu Ujazdowskim mając na celu służbę na froncie jako ochotniczka. 10 lipca 1920 zgłosiła się do służby na froncie. 21 lipca 1920 została wysłana jako pielęgniarka z kompanią sanitarną Brygady Jazdy Ochotniczej nr 1 w okolice Zamościa. Następnie została przydzielona do 5. kompanii II batalionu 4 pułku piechoty Legionów. Od 19 sierpnia 1920 uczestniczyła w wojnie w rejonie Hrubieszowa. Podczas odwrotu II batalionu ze wsi Gródek na wschód od Hrubieszowa pozostała z ciężko rannymi żołnierzami, m.in. przeprowadziła wielu z nich przez płonący most na rzece Huczwie, mimo jego ostrzału przez 3 nieprzyjacielskie karabiny maszynowe[potrzebny przypis]. 1 września 1920 4 pp Legionów został otoczony przez 1 Armię Konną Siemiona Budionnego. Teresa Grodzińska nie wycofała się, chcąc kontynuować opiekę nad rannymi żołnierzami i we wsi Stepankowice podczas ich opatrywania została wzięta do niewoli. Została uprowadzona do wsi Czortowice wraz z sanitariuszką Janiną Zdziarską. Janina Zdziarska zdołała wkrótce uciec.
Grodzińska zginęła 1 września 1920 roku. Nieznane są okoliczności jej śmierci. Według relacji miejscowej ludności Grodzińska miała być zamknięta z jednej chałup. Modląc się głośno, przez kilka godzin broniła się siekierą przed gwałtem. Podczas walki zabiła dwóch Kozaków walczących po stronie bolszewików. Ostatecznie zginęła od ran zadanych szablami.
Jak informuje raport z 11 września 1920, została zamordowana w okrutny sposób. Po późniejszym zajęciu Hrubieszowa i okolic przez wojska polskie i wskazaniu miejsca jej pochówku przez lokalną ludność, z rozkazu dowódcy 35 pułku piechoty zwłoki zostały ekshumowane i sporządzono dokumentację. Oględziny wykazały okaleczenie ciała. Zwłoki Grodzińskiej zidentyfikowała jej kuzynka Janina, która spostrzegła monogram na strzępie fartucha.
Teresa Grodzińska została pochowana w Chełmie. Następnie odbył się jej oficjalny pogrzeb, zorganizowany z honorami wojskowymi, 18 września 1920 w Radomiu. W pogrzebie wzięła udział niemal cała ludność miasta, ziemianie z okolic i chłopi z Jaszowic. Spoczywa na Cmentarzu Rzymskokatolickim w Radomiu przy ulicy Bolesława Limanowskiego.
Do 1932 roku, prawdopodobnie z uwagi na zły stan zdrowia Bronisławy Arkuszewskiej, ukrywano prawdziwe okoliczności śmierci Teresy Grodzińskiej. Przez pierwsze lata podawano, że Grodzińska broniła się samotnie przed bolszewikami, a zginęła od postrzału podczas próby ucieczki. Po 10 sierpnia 1932 roku rodzina Teresy Grodzińskiej przekazała Melchiorowi Wańkowiczowi rzeczywisty opis okoliczności śmierci Grodzińskiej. Sprostowanie ukazało się w felietonie Wańkowicza z 28 sierpnia 1932 roku, opublikowanym w Kurierze Warszawskim.
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – pośmiertnie (nr 440, za czyny dokonane w okresie służby, ratowanie i prowadzenie rannych podczas odwrotu 22 sierpnia 1920. Teresa Grodzińska została nim odznaczona jako pierwsza w II RP kobieta, na wniosek złożony 11 września 1920 przez pułkowników Mieczysława Smorawińskiego i Michała Żymierskiego) – już w czasie pogrzebu 18 września 1920 w Radomiu, przedstawiciel Wojska Polskiego matce Teresy Grodzińskiej nad trumną Teresy wręczył Krzyż VM. To nadanie potwierdza „Lista odznaczonych krzyżem Virtuti Militari V-ej klasy według wykazów przysłanych do dnia 30 listopada 1920 r. do Adjutantury Generalnej Naczelnego Dowództwa” zamieszczona w „Kalendarzu żołnierskim na rok 1921”, zatwierdzone zostało dekretem z 28 lutego 1921.
- Krzyż Walecznych
- Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia – pośmiertnie (1935). Uhonorowana została nim wówczas wraz z Prezydentem Ignacym Mościckim, królową Belgów Astrid, żoną Marszałka J. Piłsudskiego Aleksandrą Piłsudską, marszałkiem Senatu Władysławem Raczkiewiczem, kilkoma wojewodami, ministrami i ambasadorami.
Upamiętnienie
Jej krótkie życie i bohaterską śmierć opisywali m.in. Maria Zaleska w książce W okopach. Pamiętnik kobiety-lekarza batalionu (1934)[potrzebny przypis] i Melchior Wańkowicz w felietonach opublikowanych 10 i 28 sierpnia 1932 roku na łamach Kuriera Warszawskiego. Okoliczności jej śmierci zostały przedstawione w filmie fabularnym Wrota Europy (1999), który powstał na motywach reportażu Melchiora Wańkowicza pt. Szpital w Cichniczach[potrzebny przypis].
W 1926 na jej cześć w Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie umieszczono tablicę pamiątkową i nazwano jej imieniem jedną z sal szpitala.
20 maja 1934[potrzebny przypis] w Zakładach Naukowych Żeńskich Marii Gajl w Radomiu (obecne III Liceum Ogólnokształcące im. płk. Dionizego Czachowskiego) odsłonięta została tablica pamiątkowa poświęcona jej i trzem innym absolwentkom szkoły, które straciły życie pracując jako sanitariuszki. Tablica ta zaginęła w czasie okupacji niemieckiej. W związku z obchodami jubileuszu 100-lecia szkoły[potrzebny przypis] tablica ta została odtworzona i uroczyście odsłonięta 17 listopada 2007. Losy Teresy Grodzińskiej przedstawił spektakl historyczno-literacki Kamienie mówić będą, wystawiony tego dnia w Resursie Obywatelskiej w Radomiu, z udziałem Adama Ferencego[potrzebny przypis].
Tabliczki poświęcone jej pamięci znajdowały się też w murze cegiełkowym na Wawelu. Po 1989 roku odsłonięto jedną zbiorczą cegiełkę poświęconą Grodzińskiej.
7 lipca 2008 jej imieniem nazwano jedną z ulic w Radomiu.
W rodzinnych Jaszowicach 13 grudnia 2009 został poświęcony krzyż upamiętniający Teresę Grodzińską, a 4 września 2010 w 90. rocznicę śmierci zorganizowano uroczystości ku jej czci.
W dniach 13-15 grudnia 2019 w Parafii Wojskowej w Radomiu odbyły się uroczystości upamiętniające 120. rocznicę urodzin Teresy Grodzińskiej. Patronat nad uroczystościami objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda.
30 sierpnia 2020 w Parafii Wojskowej w Radomiu odbyły się obchody upamiętniające 100. rocznicę śmierci Teresy Grodzińskiej. Nad obchodami Patronat Narodowy objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda w Stulecie Odzyskania Niepodległości. Patronat Honorowy objął Prezydent Radomia Radosław Witkowski i Prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Jarosław Szarek.
31 sierpnia 2020, w roku stulecia Bitwy Warszawskiej, Prezydent Miasta Radomia zwrócił się z wnioskiem do Rady Miejskiej w Radomiu o nadanie Teresie Grodzińskiej tytułu Honorowego Obywatela Miasta Radomia. Zgodnie z uchwałą Rady Miejskiej nr LIII/475/2021 tytuł ten przyznano jej 22 lutego 2021 roku.
14 października 2022 Publiczna Szkoła Podstawowa w Bielisze, w gminie Zakrzew, przyjęła imię Teresy Grodzińskiej.
Przypisy
- ↑ a b c d e Zawacka 2004 ↓, s. 229.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 5, 9.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 7.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 5.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 8.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 9.
- ↑ a b c d e Polak 1993 ↓, s. 64.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 13.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 14.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 15.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 19.
- ↑ a b c d Pietruszka 2020 ↓, s. 20.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 25.
- ↑ a b Pietruszka 2020 ↓, s. 21.
- ↑ a b c Zawacka 2004 ↓, s. 230.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 22.
- ↑ Wojciech W. Wiśniewski: Teresa Grodzińska, Pierwsza Dama Virtuti Militari. polska-zbrojna.pl, 11 grudnia 2019. .
- ↑ Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie za 1935. Warszawa: 1936, s. 11.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 24.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 30.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 34.
- ↑ a b c d Pietruszka 2020 ↓, s. 35.
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 29.
- ↑ Pamięci Teresy Grodzińskiej. radom.pl, 9 grudnia 2009. .
- ↑ Uroczystość Teresy Grodzińskiej. myfamily.com, 15 sierpnia 2010. .
- ↑ Pietruszka 2020 ↓, s. 36.
- ↑ Uroczyste Obchody upamiętniające 100. Rocznicę śmierci Teresy GRODZIŃSKIEJ, bohaterskiej sanitariuszki, Damy Orderu Virtuti Militari , Parafia Wojskowa pw. Św. Stanisława Biskupa w Radomiu, 31 sierpnia 2020 (pol.).
- ↑ Wniosek o nadanie Honorowego Obywatelstwa , radom.pl, 31 sierpnia 2020 (pol.).
- ↑ Radom – Znane osoby – Honorowi obywatele – Teresa Grodzińska. radom.pl. .
- ↑ Teresa Grodzińska patronką szkoły w Bielisze. radioplus.com.pl, 2022-10-14. . .
- ↑ Publiczna Szkoła Podstawowa im. Teresy Grodzińskiej w Bielisze. oficjalna strona
Bibliografia
- Marek Pietruszka: Teresa Jadwiga Grodzińska. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2020. ISBN 978-83-8098-231-4. .
- Bogusław Polak: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. T. T. II (1914-1921) Cz. 2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
- Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. Elżbieta Zawacka (red.). T. I: A-G. Toruń: Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Kobiet”, 2004. ISBN 83-88693-03-4.