Hantıca
Günümüzde Hantıca toplumumuzda büyük önem taşıyan bir konu haline geldi. Hantıca kurulduğu günden bu yana uzmanların, akademisyenlerin ve kamuoyunun dikkatini çekerek sürekli ve zenginleştirici bir tartışma yarattı. Yıllar geçtikçe Hantıca önemli değişiklikler geçirerek gelişerek teknolojik, kültürel ve sosyal gelişmelere uyum sağladı. Bu makalede, Hantıca'in farklı alanlardaki etkisine derinlemesine bakacağız, katkılarını, zorluklarını ve geleceğe yönelik perspektifleri inceleyeceğiz. Hantıca günlük hayatımızı nasıl etkiledi? Mevcut bağlamda Hantıca'in etkileri nelerdir? Bu keşifte bize katılın ve Hantıca'in çağdaş dünyadaki önemini ve geçerliliğini birlikte keşfedelim.
| Hantıca | |
|---|---|
| ханты ясанг | |
| Ana dili olanlar | Rusya |
| Konuşan sayısı | 12,000 (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | yok |
| ISO 639-2 | fiu |
| ISO 639-3 | – |
Hantıca ya da Hantı dili veya Ostyak dili, Rusya'nın Hanti-Mansi ve Yamalo-Nenets özerk bölgelerinde yaşayan ve Hantılar tarafından konuşulan bir Ural dildir. 1994 yılında Salminen ve Janhunen tarafından yapılan araştırmalara göre Rusya'da 12,000 adet Hantıy dili konuşan nüfus bulunmaktadır. Ural dillerinin Ugor koluna mensup Hantı dili, Mansi dili ile beraber Ob-Ugor dillerini oluşturmaktadır. Dil ayrıca Macarca ile akrabadır.
Lehçeler
Hantı dili genellikle Batı, Güney ve Kuzey olmak üzere 3 ana lehçe grubuna ayrılır. Batı grubu lehçeleri Salekhard, Ob, İrtiş lehçeleri olarak ayrılır. Doğu grubu lehçeleri ise Surgut ve Vah-Vasyugan lehçelerini barındırır. Bu lehçelerin arasında on üç adet daha alt lehçe bulunmaktadır. Her bir lehçenin arasında okunuş, biçim, sözcük dağarcığı farklılıkları bulunmakta olup, düşük oranda karşılıklı anlaşılabilirlik gösterirler. Bu yüzden bu lehçelerin ayrı birer dil olabileceği de ortaya konmuştur. Glottolog Doğu ve Batı Hantıcayı "Hantı dilleri" grubunda sınıflandırmakta, Kuzey ve Güney Hantıcayı Batı koluna koymaktadır. Güney Hantıcanın tükenmiş olabileceği düşünülmektedir.
Dilbilgisi
Adlar
Adlara özgü ekler arasında ikilik eki , çoğul eki , yönelme eki , bulunma ve yardımcı ek bulunmaktadır.
Örnekle:
Tekil, ikilik ve çoğul iyelik ekleri; tekil, ikilik ve çoğul isimlere üç farklı şekilde eklenir. Buradan 33 = 27 farklı form bulunur.
Örnekle:
- məsem "benim ineğim"
- məsemən "benim iki ineğim"
- məsew "benim ineklerim"
- məstatən "ineklerimden ikisi"
- məsŋətuw "iki ineğimiz"
Adıllar
Yalın haldeki adıllar aşağıdaki gibidir:
| Tekil | İkilik | Çoğul | |
| 1. kişi | ma | min | muŋ |
| 2. kişi | naŋ | nən | naŋ |
| 3. kişi | tuw | tən | təw |
Ma'nın yazımı belirtme durumunda manət ve yönelme durumunda manəm şeklindedir.
Adıl ve sıfatların açıklaması aşağıdaki gibidir:
- tamə "bu", tomə "o", sit "şuradaki": tam xot "bu ev".
Temel soru adılları aşağıdaki gibidir:
- xoy "kim?", muy "ne?"
Sayılar
Hantıy dili ve Macarca arasındaki sayı benzerlikleri aşağıdaki gibidir:
| # | Hantıy | Macarca |
| 1 | yit, yiy | egy |
| 2 | katn, kat | kettő, két |
| 3 | xutəm | három |
| 4 | nyatə | négy |
| 5 | wet | öt |
| 6 | xut | hat |
| 7 | tapət | hét |
| 8 | nəvət | nyolc |
| 9 | yaryaŋ | kilenc |
| 10 | yaŋ | tíz |
| 20 | xus | húsz |
| 30 | xutəmyaŋ | harminc |
| 100 | sot | száz |
Alfabe
Hantı yazı dili, Ekim Devrimi'nin ardından üretildi. Başta Latin alfabesiyle yazılan dil, 1937'deki düzenlemelerin ardından Kiril alfabesiyle yazılmaya başladı. Bu yeni sürüme /ŋ/) fonemini belirtmek üzere <ң> harfi eklendi. Her bir lehçe yazı dilinde baz alınmış olsa da, yazı dilinde, gazetelerde, televizyonlarda ve radyolarda Kazım lehçesi esas alınır.
Kiril (2000 sürümü)
| А а | Ӓ ӓ | Ӑ ӑ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е |
| Ё ё | Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
| Қ қ | Л л | Ӆ ӆ | Ԓ ԓ | М м | Н н | Ң ң | Ӈ ӈ |
| О о | Ӧ ӧ | Ө ө | Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ӱ ӱ | Ў ў | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ | Ц ц | Ч ч |
| Ҷ ҷ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Є є |
| Є̈ є̈ | Ю ю | Ю̆ ю̆ | Я я | Я̆ я̆ |
Kiril (1958 sürümü)
| А а | Ӓ ӓ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Ӄ ӄ |
| Л л | Л’ л’ | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | Ӧ ӧ | Ө ө |
| Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ | Ф ф |
| Х х | Ц ц | Ч ч | Ч’ ч’ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы |
| Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Latin (1931-1937)
| A a | B в | D d | E e | Ә ә | F f | H h | Һ һ |
| I i | J j | K k | L l | Ļ ļ | Ł ł | M m | N n |
| Ņ ņ | Ŋ ŋ | O o | P p | R r | S s | Ş ş | S̷ s̷ |
| T t | U u | V v | Z z | Ƶ ƶ | Ƅ ƅ |
Kaynakça
- Hantıy dili27 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Omniglot16 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Doğu Hantıy lehçeleri2 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Ethnologue22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Hantıy dili ve Hantılar25 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Hantıy Tarihi, nüfusu ve sosyoekonomisi
- Hantıy kaynakça dizini
- ^ Gulya, János (1966). Eastern Ostyak chrestomathy. Indiana University Publications, Uralic and Altaic series. 51. s 5-6
- ^ Abondolo, Daniel (1998). "Khanty". Abondolo, Daniel (Ed.). The Uralic Languages.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020.