Bydgoskie Przedmieście
W tym artykule będziemy dalej badać temat Bydgoskie Przedmieście, który w ostatnich latach przyciągnął uwagę naukowców, profesjonalistów i entuzjastów. Od momentu powstania Bydgoskie Przedmieście wzbudził duże zainteresowanie w różnych dziedzinach, wywołując debaty i refleksje, które znacząco przyczyniły się do rozwoju wiedzy w takich obszarach, jak nauka, technologia, kultura i społeczeństwo w ogóle. Na tych stronach zanurzymy się w fascynujący świat Bydgoskie Przedmieście, analizując jego różne aspekty, wpływ i znaczenie w bieżącym kontekście. Od jego początków po możliwy przyszły rozwój – wyruszymy w podróż pełną odkryć i zrozumienia, która pozwoli nam docenić znaczenie i potencjał Bydgoskie Przedmieście we współczesnym świecie.
| Część urzędowa Torunia | |
 Skrzyżowanie ulic: Krasińskiego z Konopnickiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Data założenia |
1829 |
| Populacja (2016) • liczba ludności |
|
| Strefa numeracyjna |
(+48) 56 |
| Kod pocztowy |
87-100 |
Położenie na mapie Torunia
| |
Bydgoskie Przedmieście (niem. Bromberger Vorstadt) – część urzędowa Torunia zlokalizowana na prawobrzeżu.
Przy podziale miasta dla potrzeb rad okręgów (jednostek pomocniczych gminy), teren Bydgoskiego Przedmieścia współtworzy okręg „Bydgoskie”[potrzebny przypis].
Bydgoskie Przedmieście zlokalizowane jest w zachodniej części miasta, od północy graniczy z Bielanami, od wschodu ze Starym Miastem i Rybakami, od południa z rzeką Wisłą, zaś od zachodu ze Starotoruńskim Przedmieściem[potrzebny przypis].
Charakterystyka
W przeważającej części są tu budynki secesyjne i modernistyczne. Znajdują się tu również budynki wybudowane w technice szkieletowej. W przeciwieństwie do Chełmińskiego i Jakubskiego Przedmieścia oraz Mokrego, gdzie lokowano zakłady przemysłowe, na Bydgoskim Przedmieściu lokowano wille, pensjonaty oraz budynki użyteczności publicznej. Ożywiony rozwój Bydgoskiego Przedmieścia przypada na lata 1890–1910 i 1920–1939.
Pierwotnie budowano tu domy o wysokości do trzech kondygnacji w stylu historyzującym. Ograniczoną wysokość narzucały ówczesne przepisy budowlane. W 1889 roku opracowano plan urbanistyczny dla przedmieścia: wytyczono linie zabudowy, wysokość budynków, linie komunikacyjne (obok istniejącej ul. Bydgoskiej zaplanowano również ul. Mickiewicza i Broniewskiego). Po 1900 roku architektura nabrała cech wielkomiejskich. W 1909 roku zniesiono ograniczenia budowlane. Rozpoczęto budowę nowych budynków, starsze i mniej wartościowe sukcesywnie burzono. W 1912 roku rozpoczęto brukowanie ulic. W tym samym czasie berliński architekt Bruno Möhring opracowano nowy plan urbanistyczny. Wyznaczył sześć stref, zaproponował preferowane tam rodzaje zabudowy.
Po powrocie Torunia do Polski w 1920 roku Bydgoskie Przedmieście zachowało swój elitarny charakter. Władze miasta oraz województwa pomorskiego ulokowały na Bydgoskim Przedmieściu wiele budynków urzędniczych, miasto ponadto zachęcało do budowy tu mieszkań na wynajem (np. dom Vesty przy ul. Mickiewicza 7). Po 1945 roku wiele zabytkowych domów, użytkowanych wówczas jako lokale komunalne, zostało zdewastowanych. Po 1989 roku rozpoczęto systematyczną rewitalizację budynków na Bydgoskim Przedmieściu. Pomimo prób część zabudowy została zburzona (np. kamienica przy ul. Bydgoskiej 56) lub zniszczona w wyniku pożarów (m.in. Zofiówka przy ul. Bydgoskiej 26, Dom Uebricka przy ul. Bydgoskiej 35).
Historia
Najwcześniejsze ślady bytności człowieka na tym obszarze sięgają neolitu – przy ul. Mickiewicza odkryto ślady kultury pucharów lejkowatych. W średniowieczu część dzisiejszego Bydgoskiego Przedmieścia położoną najbliżej Wisły – tzn. Rybaki, zamieszkiwali rybacy i flisacy. Na terenie przedmieścia była także wydobywana glina służąca za surowiec toruńskim cegielniom. W tamtym okresie osiedle miało charakter podmiejskich rezydencji oraz rozległych ogrodów bogatszej części mieszkańców. W 1797 powstał tu bardzo efektowny, najstarszy w Polsce ogród zoobotaniczny, który zgodnie z wolą zmarłego 27 czerwca 1827 roku założyciela, Johanna Gottlieba Schultza, stał się własnością Gimnazjum Toruńskiego[potrzebny przypis].
W XIX wieku Bydgoskie Przedmieście stało się placem intensywnej zabudowy, dla przeżywającego duży rozkwit Torunia, któremu brakowało terenów pod inwestycje w ciasnej zabudowie średniowiecznej Starówki[potrzebny przypis]. W roku 1817 powstał Park Miejski, który z racji tego, iż swym zasięgiem obejmował tereny użytkowane wcześniej przez cegielnię, nazwany został „Parkiem Cegielnia” („Ziegelei-Park”). Jest to jeden z najstarszych parków w Polsce.
W 1884 roku na zachodnim skraju dzielnicy powstały koszary ułanów. Na przełom XIX i XX w. przypada gwałtowny rozwój budownictwa mieszkaniowego – powstała m.in.: zabudowa ulicy Mickiewicza (ówczesnej Mellienstrasse), przełom wieków to także okres powstania kompleksu koszar oraz budynków szkolnych przy dzisiejszej ul. Sienkiewicza (ówczesnej Schulstrasse i Pestalozzistrasse – pn. część ulicy)[potrzebny przypis].
16 maja 1891 roku Bydgoskie Przedmieście zostało połączone linią tramwajową z centrum Torunia – tu też ulokowano zajezdnię tramwajową. W okresie międzywojennym na terenie dzielnicy ulokowane zostały dwie z pięciu placówek dyplomatycznych Torunia (niemiecka i belgijska), natomiast w okresie okupacji niemieckiej w jednej z kamienic przy ul. Bydgoskiej mieściła się placówka Gestapo[potrzebny przypis].
Bydgoskie Przedmieście należało do eleganckiej, prestiżowej dzielnicy zamieszkiwanej przez elity miejskie, przedstawicieli wolnych zawodów, artystów i wojskowych. Pomieszkiwali tu Witkacy i Przybyszewski[potrzebny przypis], w okresie międzywojennym prezydent Torunia Stefan Michałek (przy ul. Mickiewicza 18), wiceprezydent Torunia Franciszek Bala (przy ul. Mickiewicza 81a), redaktor „Słowa Pomorskiego” Marian Sydow (przy ul. Mickiewicza 30), poseł na Sejm i naczelnik „Słowa Pomorskiego” Stefan Sacha (przy ul. Mickiewicza 28) oraz starosta krajowy Wincenty Łącki (przy ul. Mickiewicza 24).
3 września 1932 roku przy ul. Adama Mickiewicza rozpoczęto budowę Osiedla Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych. Pracę ukończono we wrześniu 1933 roku. Osiedle składało się z sześciu modernistycznych bloków liczących 168 mieszkań: 28 trzypokojowych, 88 dwupokojowych i 52 jednopokojowych. W mieszkaniu znajdowała się instalacja artystyczna i gazowa, w każdym mieszkaniu zainstalowano kuchenkę gazową. Część mieszkań trzypokojowych miało balkony. Część mieszkań miała łazienki. Dla lokatorów nieposiadających łazienek przygotowano wspólne łazienki umieszczone na poddaszu. Sąsiadowały one ze wspólnymi pralniami.
W 2011 roku zespół zabytkowy na Bydgoskim Przedmieściu oraz Rybakach wpisano do rejestru zabytków.
Nazwa
Osiedle stanowiło kiedyś tereny podmiejskie Torunia, skierowane w stronę Bydgoszczy. Było pierwszym osiedlem kompleksowo zabudowanym na taką skalę poza granicami Starego Miasta (murów miejskich). Było także usytuowane za średniowieczną „Bramą Starotoruńską”[potrzebny przypis].
Obecnie jest dzielnicą położoną w bezpośrednim sąsiedztwie centrum, jednak ze względów historycznych zachowano w nazwie słowo przedmieście.[potrzebny przypis]
Dzielnica leży nad Wisłą, w zachodniej części miasta i zajmuje 18,1% powierzchni gminy, zaś w 2011 r. mieszkało tam 17,2% torunian[potrzebny przypis].
Infrastruktura
Osiedle posiada szkoły, przedszkola, liczne placówki handlowe. Bardzo dobra infrastruktura rekreacyjna (elegancki Park Miejski w stylu angielskim). Dwa kościoły, trzy stacje benzynowe. Kilkanaście mniejszych placówek handlowych, na terenie po Polsporcie powstał Pasaż Zieleniec wraz z supermarketem Piotr i Paweł. Jest to pierwsza z większych placówek handlowych w tej dzielnicy[potrzebny przypis].
Komunikacja:
- autobusowa: komunikacja MZK wzdłuż północnych granic osiedla.[potrzebny przypis]
- tramwajowa: komunikacja MZK wzdłuż północnych i południowych granic osiedla.[potrzebny przypis]
- samochodowa: osiedle ma dobre połączenia drogowe we wszystkich kierunkach m.in. drogami:[potrzebny przypis]
- 80 droga krajowa nr 80 w kier. Bydgoszczy[potrzebny przypis]
- 257 droga wojewódzka nr 257 (Toruń Przybyszewskiego – Toruń Wisła – Mała Nieszawka)[potrzebny przypis]
- Od wschodu dotyka także do dróg krajowych:
- 15 droga krajowa nr 15 z kier. Inowrocławia, Poznania, Wrocławia do Olsztyna[potrzebny przypis]
- 91 droga krajowa nr 91 w kier. Gdańska i Łodzi[potrzebny przypis]
Na terenie osiedla znajduje się także Miejskie schronisko dla zwierząt, Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, stadnina koni, Toruńskie Centrum Caritas, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, oddział ZUS, Książnica Kopernikańska w Toruniu, Urząd Dozoru Technicznego, Biuro Pomorskie PAH, Urząd Statystyczny i wiele innych. W dzielnicy siedzibę ma Wydział Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Wydział Sztuk Pięknych oraz niektóre instytuty i zakłady UMK. Istnieją tu także trzy wojewódzkie szpitale: Wojewódzki Szpital Obserwacyjno-Zakaźny, Szpital Psychiatryczny i Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnienia w Toruniu[potrzebny przypis].
Zabytki i atrakcje turystyczne
Na Bydgoskim Przedmieściu znajduje się ponad 500 zabytkowych budowli. Ważniejsze to:
- Park Miejski, jeden z najstarszych publicznych parków miejskich w Polsce, założony w 1817 roku. Obejmuje 25 ha, znajdująca się tu niegdyś restauracja (4 000 miejsc) uchodziła za największe miejsce wycieczkowe w Prusach Zachodnich. Wśród elementów architektury parkowej znajduje się:
- ławka Schillera, upamiętniająca niemieckiego pisarza epoki romantyzmu;
- staw z łabędziami[potrzebny przypis];
- rzadkie założenia parkowe o bogatej florystyce i charakterze parków angielskich[potrzebny przypis];
- elementy małej architektury, rzeźby[potrzebny przypis];
- tor saneczkowy[potrzebny przypis]
- Ogród Zoobotaniczny, najstarszy obiekt tego typu w Polsce[potrzebny przypis], założony w 1797 roku. Ogród jest sukcesywnie rozbudowywany, posiada bardzo bogaty zbiór roślin, zwierzynę krajową i zagraniczną, herpetarium i ptaszarnię. Jego powierzchnia wynosi prawie 4 ha, zgromadzono na niej 55 gatunków drzew, 24 gatunki krzewów i około 50 gatunków zwierząt. W ogrodzie działa Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Ekologicznej. Organizowane są imprezy dla dzieci i młodzieży m.in. festyny z okazji Dnia Dziecka oraz wystawy, w tym Wystawa Fotografii Przyrodniczej „Toruń w obiektywie”. Znajduje się tu[potrzebny przypis]:
- zabytkowy dworek z XVIII wieku, zbudowany na średniowiecznych fundamentach (prawdopodobnie krzyżackiej wieży obserwacyjnej). Według jednej z legend w miejscu dworku miała się niegdyś znajdować świątynia Wenery, postawiona przez rzymskiego legionistę Thorundusa – legendarnego założyciela Torunia[potrzebny przypis]
- Zabytkowa drewniana willa Laegnera z unikalną polichromowaną boazerią z 1900, przeniesiona w 2002 z dzielnicy Mokre z ul. Kościuszki 73 i odrestaurowana[potrzebny przypis]
- obelisk-pomnik ku czci twórcy ogrodu J. Schultza w 1797 roku, z charakterystyczną figurką ptaka[potrzebny przypis]
- grobowiec założyciela Ogrodu Johanna Gottlieba Schultza[potrzebny przypis]
- zajezdnia tramwajowa powstała w 1891 roku
- Koszary Wrangla między ulicami: Fałata, Żeromskiego i Sienkiewicza
- Pozostałości po Koszarach Pionierów między ulicami: Broniewskiego, Sienkiewicza, Fałata
- Koszary Ułanów między ulicami: Mickiewicza, Reja, Broniewskiego
- obiekty związane z fortową Twierdzą Toruń, m.in.: Fort IX (fort artyleryjski pośredni powst. w l. 1882–1885 noszący imię Bolesława Chrobrego – do r. 1920 Heinricha von Plauen)[potrzebny przypis]
- kompleks budynków szkolnych wzdłuż ul. Sienkiewicza, na odcinku ul. Broniewskiego – ul. Gagarina, wybudowany na przełomie XIX i XX wieku. W jej skład wchodzi m.in. gmach szkoły podstawowej przy Sienkiewicza 6, dawne katolickie seminarium nauczycielskie przy ul. Henryka Sienkiewicza 30/32 zbudowane w 1909 roku (obecnie siedziba Wydziału Sztuk Pięknych UMK) oraz dawne ewangelickie seminarium nauczycielskie przy placu Stefana Wincentego Frelichowskiego 1 zbudowane w 1910 roku (obecnie siedziba Wyższego Seminarium Duchownego).
- budynek dawnego szpitala obywatelskiego przy ul. Słowackiego 47/49
- szachulcowy budynek (ul. Bydgoska 26), w którym od roku 1921 działał pensjonat „Zofiówka” – mieszkali tu m.in.: Stanisław Przybyszewski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Juliusz Osterwa
- „Grzybek” – obiekt architektury parkowej powstały w 1843 roku, później użytkowany jako przystanek tramwajowy
- gmach Dyrekcji Okręgowej Lasów Państwowych przy ul. Mickiewicza, projektu Kazimierza Ulatowskiego
- dawna modernistyczna Miejska Hala Wystawowa według projektu Kazimierza Ulatowskiego, zbudowana w latach 20. XX wieku
- kamienica przy ul. Mickiewicza 20 – wybudowana w 1912 roku dla przedsiębiorcy budowlanego Juliusa Grossera. W okresie międzywojennym znajdował się tu Konsulat Królestwa Belgii.
- siedziby konsulatów innych państw w Toruniu[potrzebny przypis]:
- Konsulatu Generalnego Niemiec i III Rzeszy – przy ul. Bydgoskiej 34/36 oraz jego Wydziału Paszportowego przy Bydgoskiej 60[potrzebny przypis]
- sala gimnastyczna przy ul. Mickiewicza 15/17, wybudowana w 1898 roku
- Budynek mieszkalny w stylu okrętowym na rogu ul. Słowackiego 38/40 i Matejki, zbudowana w 1936 roku według projektu Bronisława Jeziorskiego
- Wille przy ul. Słowackiego, zbudowane w latach 1923–1932
- Kamienice przy ul. Mickiewicza pod nr. 81, 90
- Kamienice secesyjne przy ul. Słowackiego pod nr. 51, 53/55 i 61
- Kamienice przy ul. Sienkiewicza: „Młody Las” pod nr. 12, z atlantami pod nr. 19/21, z glazurowanym szczytem pod nr.
- Apteka św. Anny przy ul. Mickiewicza 98
- Dawny budynek kina Bałtyk przy ul. Mickiewicza 77, obecnie mieści się tu sklep sieci Biedronka
- Kamienice przy ul. Bydgoskiej pod nr. 60, 100 i 118
- Domy szkieletowe przy ul. Bydgoskiej pod nr. 40, 50/52
- Zespół zabytkowych budynków o konstrukcji szkieletowej (tzw. Zagłębie pruskiego muru) przy ul. Konopnickiej (pod nr. 12, 14, 16 i 18) i Bydgoskiej (pod nr. 34/36)
- Dom sierot przy ul. Szosa Bydgoska 1
- Kamienica przy ul. Konopnickiej 15, gdzie mieszkał muzyk Zygmunt Moczyński
- Dom rodziny Weese przy ul. Danielewskiego 6
- Dom szkieletowy przy ul. Stromej 5
- Kamienica przy ul. Kujota 7
- Budynek Wydziału Matematyki i Informatyki UMK w Toruniu
- Budynek przy ulicy Fredry 2/4, dawny budynek mieszkalny, obecnie użyteczności publicznej
- Dom wojewody pomorskiego przy ul. Fredry 6/8
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Liczba osób zameldowanych na pobyt stały i czasowy w poszczególnych jednostkach urbanistycznych z podziałem na płeć. Urząd Miasta Torunia, 2016-12-31. . (pol.).
- ↑ a b c Kluczwajd 2015 ↓, s. 1.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 1, 3.
- ↑ a b c Kluczwajd 2015 ↓, s. 3.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 3, 5.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 3, 37.
- ↑ Zabytkowy Toruń zburzony po 1989 r.. turystyka.torun.pl. .
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 26.
- ↑ Park Miejski na Bydgoskim Przedmieściu. torun.pl. .
- ↑ Filipski 2016 ↓, s. 121–122.
- ↑ Szymon Spandowski: Lata 30. Tak powstawało osiedle ZUS przy ul. Mickiewicza . nowosci.com.pl, 2019-09-15. .
- ↑ a b Kluczwajd 2015 ↓, s. 4.
- ↑ Procenty osiedlowe. „Nowości”, s. 4, 2011-04-14.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 26, 28.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 28.
- ↑ a b Kluczwajd 2015 ↓, s. 10.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 14.
- ↑ a b Kluczwajd 2015 ↓, s. 15.
- ↑ a b Kluczwajd 2015 ↓, s. 20.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 13, 17.
- ↑ Kucharzewska 2004 ↓, s. 297.
- ↑ Wydział Sztuk Pięknych UMK. toruntour.pl. .
- ↑ Kucharzewska 2004 ↓, s. 300.
- ↑ Wyższe Seminarium Duchowne. toruntour.pl. .
- ↑ a b Kluczwajd 2015 ↓, s. 9.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 37.
- ↑ a b Kluczwajd 2015 ↓, s. 42.
- ↑ a b c Kluczwajd 2015 ↓, s. 6.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 8.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 15, 17.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 17.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 19.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 25, 29.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 30, 32.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 32–33, 35.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 25.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 33.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 34.
- ↑ a b Kluczwajd 2015 ↓, s. 35.
- ↑ Kluczwajd 2015 ↓, s. 40.
- ↑ Gmina Miasta Toruń: Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Torunia na lata 2022–2025. 2021, s. 103.
Bibliografia
- Łukasz Filipski. Socjotopografia Torunia w okresie międzywojennym w świetle analizy ksiąg adresowych z 1923 i 1932 roku. „Rocznik Toruński”. 43, 2016.
- Katarzyna Kluczwajd (tekst), Dariusz Lipiński (redakcja): Bydgoskie Przedmieście: przewodnik: 51 obiektów, plan Przedmieścia + Ogród Zoobotaniczny. Toruń: 2015. ISBN 978-83-940157-4-9.
- Joanna Kucharzewska: Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871-1920. Warszawa: Neriton, 2004. ISBN 838897369X.
| Części |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Osiedla (wybrane) |
|
