Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj

W dzisiejszym świecie Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj to kwestia, która staje się coraz bardziej istotna w społeczeństwie. Od momentu pojawienia się Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj był przedmiotem debaty i zainteresowania, generując sprzeczne opinie i wzbudzając ciekawość zarówno ekspertów, jak i laików. Niezależnie od tego, czy ze względu na wpływ na życie codzienne, znaczenie historyczne czy wpływ na różne obszary, Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj stał się tematem o zasięgu globalnym. W tym artykule zbadamy różne aspekty Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj i omówimy jego znaczenie w bieżącym kontekście.

Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj
Военный аэродром Смоленск-Северный
Ilustracja
Brama wjazdowa na teren lotniska
Państwo

 Rosja

Obwód

 smoleński

Miejscowość

Smoleńsk

Właściciel

Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej (jednostka wojskowa nr 06755)

Data otwarcia

lata 20. XX wieku

Kod IATA

brak

Kod ICAO

XUBS

Strefa czasowa

UTC +4

Wysokość

255 m n.p.m.

Drogi startowe
Kierunek 08/26:

beton, 2500 m

Położenie na mapie Smoleńska
Mapa konturowa Smoleńska, u góry znajduje się punkt z opisem „Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj”
Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj”
Położenie na mapie obwodu smoleńskiego
Mapa konturowa obwodu smoleńskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj”
Ziemia54°49′29″N 32°01′34″E/54,824722 32,026111
Multimedia w Wikimedia Commons
Wejście do Smoleńskiej Fabryki Samolotów obok lotniska. Widoczny Order Czerwonego Sztandaru Pracy
Wojskowy radar typu RSP-6M, zbliżony do modelu wykorzystywanego na lotnisku Smoleńsk-Siewiernyj
Pas startowy lotniska, 2010
Lotnisko Smoleńsk-Siewiernyj w kwietniu 2010 roku. Na drugim planie wycofane z eksploatacji wojskowe samoloty transportowe
Kamień poświęcony pamięci ofiar katastrofy smoleńskiej na terenie lotniska, kwiecień 2012 roku

Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj (Smoleńsk-Północny, ros. военный аэродром Смоленск-Северный) – nieczynne lotnisko w dawnej bazie lotniczej Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej, położone na obrzeżach Smoleńska w Rosji (ok. 3 km na północ od głównego dworca kolejowego w Smoleńsku), na terytorium Moskiewskiego Okręgu Wojskowego, okazjonalnie wykorzystywane do przyjmowania samolotów. W 2010 roku lotnisko Siewiernyj nie było uwzględnione w AIP Federacji Rosyjskiej; władze obwodu smoleńskiego planowały wyremontować obiekt, który miał przyjmować samoloty wojskowe i cywilne.

Infrastruktura

Na lotnisku Siewiernyj, typowym dla Układu Warszawskiego lotnisku wojskowym o betonowym pasie startowym długim na 2500 m i szerokim na 49 m, do naprowadzania rosyjskich samolotów wojskowych wykorzystywano tzw. radiotechniczny system bliskiej nawigacji, RSBN (ros. радиотехническая система ближней навигации, РСБП), stosowany w Rosji jedynie w lotnictwie wojskowym.

W 2010 roku lotnisko nie posiadało wieży kontroli lotów i kierowanie lotami odbywało się z tzw. punktu startowego dowodzenia (SKP; ros. стартово-командный пункт, СКП). Lotnisko nie było wyposażone w Instrument Landing System (ILS), jedynie w dwie radiolatarnie bezkierunkowe (NDB) typu PAR-10S z markerami E-615.5, umożliwiające lądowanie w kierunku ze wschodu na zachód kursem 259 stopni. Dalsza radiolatarnia prowadząca, numer fabryczny 1004567, częstotliwość 310 kHz, została wyprodukowana w 1990 roku, a jej marker, numer fabryczny 59278, w 1989 roku; bliższa radiolatarnia prowadząca, numer fabryczny 7643, częstotliwość 640 kHz i jej marker, numer fabryczny 0147, zostały wyprodukowane w 1981 roku. Radiolatarnie PAR-10S, wytwarzane przez zakłady produkcyjne „Irtysz” w Omsku, znajdowały się na wschodniej stronie pasa startowego i były rozmieszczone: pierwsza w odległości 1050 m od progu pasa, druga w odległości 6280 m. Lokalizacja drugiej radiolatarni w odległości 6280 m od progu pasa była nietypowa, różna od najczęściej stosowanej 4 km (według niektórych źródeł faktyczna odległość między radiolatarniami mogła wynosić 4,5 km). Radiolatarnie PAR-10S oraz markery E-615 były certyfikowane przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy (ros. Межгосударственный авиационный комитет, MAK), organ wykonawczy Wspólnoty Niepodległych Państw.

Lotnisko posiadało radar RSP-6M2 o numerze fabrycznym 9672, wyprodukowany w 1989 roku (rosyjski radar wojskowy wykorzystywany w trudnych warunkach meteorologicznych). Radar był ustawiony ok. 200 metrów na północ od pasa startowego, w równych odległościach 1250 m od progów pasa startowego, oznaczonych liczbami 8 (próg po stronie wschodniej) i 26 (próg po stronie zachodniej).

Odbiornik na pokładzie samolotu potwierdzał przelot nad markerami radiolatarni. Ten system lądowania nazywany jest w Polsce Radiolokacyjnym Systemem Lądowania (RSL), w Rosji systemem RSP (ros. радиолокационная система посадки, РСП), a w krajach anglojęzycznych systemem naziemnej radiolokacyjnej kontroli zbliżenia i lądowania (ang. ground-controlled approach, GCA).

Oprócz tego lotnisko wyposażone było w kodowo-neonowy sygnalizator świetlny KNS (ros. кодовый неоновый светомаяк, КНС), czyli czerwoną lampę wysyłającą sygnały świetlne z zakodowaną alfabetem Morse’a literą, ustawioną obok bliższej radiolatarni prowadzącej. Do jesieni 2009 roku, gdy rozformowano pułk wojskowego lotnictwa transportowego stacjonujący w Smoleńsku, na lotnisku Siewiernyj znajdował się sprzęt nawigacyjny umożliwiający lądowanie w kierunku z zachodu na wschód; jesienią 2009 roku został on zdemontowany. W kwietniu 2010 roku w kursie lądowania 259 stopni znajdowało się oprzyrządowanie techniki świetlnej SS-1.

Na południowy wschód od lotniska znajdują się warsztaty Smoleńskiej Fabryki Samolotów SmAZ (ros. Смоленский авиационный завод, СмАЗ), która w okresie istnienia ZSRR produkowała m.in. samoloty Jak-18T, zaprojektowane przez Biura Projektowe Jakowlewa (w latach 1973–1983 przeszło 500 sztuk samolotów Jak-18T). W Smoleńskiej Fabryce Samolotów nadal remontuje się samoloty Jak-18T, Jak-40 i Jak-42. Na mocy Rozporządzenia Rządu Federacji Rosyjskiej nr 1034-r z 10 sierpnia 2007 roku lotnisko Siewiernyj uzyskało status tzw. lotniska wspólnego bazowania (ros. аэродром совместного базирования), na którym oprócz samolotów wojskowych mogły bazować również statki powietrzne lotnictwa doświadczalnego znajdujące się w gestii Ministerstwa Przemysłu i Energetyki Federacji Rosyjskiej, należące do zakładów lotniczych w Smoleńsku.

Historia

Lotnisko powstało w latach 20. XX wieku. W marcu 1943 roku, w czasie II wojny światowej, na lotnisku Siewiernyj członkowie niemieckiego antynazistowskiego ruchu oporu próbowali przeprowadzić zamach na Adolfa Hitlera; w startującym z lotniska samolocie wiozącym Hitlera umieszczono bombę, która jednak nie wybuchła w trakcie lotu. Według opisu polskiego pisarza Józefa Mackiewicza w owym okresie lotnisko Siewiernyj było „ubite z gliny” i przypominało „kort tenisowy”.

Po II wojnie światowej lotnisko Smoleńsk-Siewiernyj z biegiem czasu przekształciło się w lotnisko 1. klasy z pasem startowym długości 2500 m i szerokości 49 m, gdzie możliwe stało się przyjmowanie samolotów o masie powyżej 75 ton. W okresie zimnej wojny, w latach 1951–1991, stacjonowały tu samoloty MiG-23 i Su-27 ze 401 i 871 Pułku Myśliwskiego.

W latach 1946–2009 na lotnisku stacjonował 103 Gwardyjski Krasnosielski Pułk Lotnictwa Transportowego im. Bohatera Związku Radzieckiego W. S. Grizodubowej (ros. 103-й гвардейский Красносельский Краснознамённый военно-транспортный авиационный полк имени Героя Советского Союза В. С. Гризодубовой, tzw. jednostka wojskowa nr 15401, ros. войсковая часть № 15401), wyposażony w samoloty Ił-76M i Ił-76MD. W latach 1998–2009 wchodził on w skład 61 Armii Lotnictwa Transportowego Naczelnego Dowództwa (ros. 61-я воздушная армия Верховного главнокомандования (Военно-транспортная авиация)) ze sztabem w Moskwie. W latach 2006–2009 dowódcą pułku był płk gwardii Nikołaj Jewgienjewicz Krasnokutski, pilot wojskowy 1. klasy. Poza tym w bazie stacjonowały dwie jednostki wojskowe obsługujące pułk – jednostka wojskowa nr 06755 (ros. войсковая часть № 06755), należąca do służb tyłowych i jednostka wojskowa nr 64402 (ros. войсковая часть № 64402). Lotnisko było wykorzystywane jako miejsce składowania i demontażu wojskowych samolotów transportowych Ił-76 przeznaczonych do złomowania.

15 października 2009 roku 103 Gwardyjski Krasnosielski Pułk Lotnictwa Transportowego został rozformowany; samoloty przekazano do baz lotniczych w Orenburgu i Taganrogu (sztandar do bazy w Orenburgu). 70 proc. żołnierzy pułku przeniesiono do innych jednostek (w Twerze, Pskowie, Taganrogu i innych miastach), 30 proc. odeszło do rezerwy a odpowiedzialność za lotnisko przejęła wojskowa komendantura lotnicza (ros. авиационная комендатура) – jednostka wojskowa nr 06755, czyli tzw. batalion materiałowo-technicznego zabezpieczenia lotniska (ros. батальон материального и технического обеспечения аэродрома). W 2010 roku w batalionie tym służyło przeszło 50 oficerów i żołnierzy; monitorowali oni stan pasa startowego i prowadzili prace konserwatorskie (w listopadzie 2009 roku stan osobowy jednostki wojskowej nr 06755 znacznie zmniejszono, zwalniając z niej ok. 90 osób; liczebność jednostki wojskowej nr 064402 również ograniczono). W 2010 roku dowódcą komendantury lotniczej lotniska Siewiernyj (jednostki wojskowej nr 06755) był Siergiej Kokariew, a zastępcą dowódcy ppłk Pawieł Plusnin.

Po rozformowaniu 103 Gwardyjskiego Krasnosielskiego Pułku Lotnictwa Transportowego lotnisko Siewiernyj przyjmowało samoloty nie częściej niż raz w miesiącu, zwykle z wyższymi urzędnikami z Moskwy; z powodu braku na lotnisku własnych służb kontroli ruchu lotniczego, w celu przyjęcia samolotu każdorazowo przyjeżdżała do Smoleńska grupa kontrolerów lotniczych z Tweru (znajduje się tam baza lotnicza Twer-Migałowo, gdzie pierwotnie stacjonowały jednostki 61 Armii Lotnictwa Transportowego Naczelnego Dowództwa i sztab wchodzącej w jej skład dywizji lotniczej, a od 2010 roku znajdowała się 6955 Mginska Baza Lotnicza (ros. 6955-я Мгинская Краснознаменная авиационная база), podlegająca Dowództwu Wojskowego Lotnictwa Transportowego (ros. Командование Военно-транспортной Авиации), powstałemu z przekształcenia 61 Armii Lotnictwa Transportowego).

Do października 2009 roku lotnisko Siewiernyj przyjmowało przede wszystkim wojskowe samoloty transportowe; niekiedy lądowały na nim samoloty z delegacjami państwowymi odwiedzającymi Smoleńsk (np. 17 września 2007 roku, gdy na lotnisku wylądował polski samolot z Prezydentem RP Lechem Kaczyńskim, udającym się wraz z polską delegacją do Katynia). W grudniu 2009 roku minister obrony Rosji Anatolij Sierdiukow wyraził zgodę na zmianę statusu lotniska; sugerował, by administracja obwodu smoleńskiego opracowała odpowiednią koncepcję; obiekt planowano przekształcić w cywilne lotnisko towarowe. 5 kwietnia 2010 roku zatwierdzono akt przeglądu technicznego lotniska Siewiernyj; wynikało z niego, że jest ono gotowe do przyjmowania specjalnych rejsów samolotów Jak-40 i Tu-154 kursem 259 stopni przy minimum pogody 100 m (podstawa chmur) i 1000 m (widzialność).

Po zamknięciu cywilnego portu lotniczego Smoleńsk-Jużnyj, w którym regularne loty zakończyły się w 1991 roku, jest to jedyne lotnisko w Smoleńsku zdolne do przyjmowania większych samolotów.

Wypadki i incydenty lotnicze

Katastrofa polskiego Tu-154

 Osobny artykuł: Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

10 kwietnia 2010 roku na lotnisku Siewiernyj uległ katastrofie samolot Tu-154M nr 101 z Prezydentem RP Lechem Kaczyńskim i polską delegacją udającą się do Katynia na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Wszyscy obecni na pokładzie zginęli. W dniach 14–19 kwietnia 2010 zebrane szczątki samolotu TU-154M przetransportowano na płytę lotniska, gdzie ułożono je w skali rzeczywistej i rozpoczęto ich badania. W późniejszym okresie szczątki przeniesiono na plac w dawnej bazie remontowej w odległości kilku kilometrów od miejsca katastrofy, na terenie wojskowym i chronionym przez wojsko. 6 października 2010 roku szczątki, składowane od kwietnia 2010 roku na wolnym powietrzu, zostały przykryte brezentową płachtą i ogrodzone metalowym płotem o wysokości trzech metrów.

Po katastrofie w rejonie lotniska dokonano masowej wycinki drzew mogących stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa lotów. W grudniu 2011 roku zespół polskich biegłych zbadał na zlecenie Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Warszawie miejsce katastrofy oraz tzw. „brzozę smoleńską” rosnącą w 2010 roku w rejonie lotniska, z którą miał się zderzyć samolot Tu-154.

Inne wypadki i incydenty

Według niepotwierdzonych doniesień mediów ok. 2000 roku w rejonie lotniska miał się rozbić rosyjski wojskowy samolot transportowy Ił-76 należący do 103 Gwardyjskiego Krasnosielskiego Pułku Lotnictwa Transportowego, podchodzący do lądowania w gęstej mgle kursem 259 stopni. Katastrofa ta nie jest odnotowana w bazach danych obejmujących wypadki samolotów Ił-76.

Incydenty lotnicze w dniu 10 kwietnia 2010

Oprócz katastrofy polskiego samolotu Tu-154M nr boczny 101 w dniu 10 kwietnia 2010 roku na lotnisku Siewiernyj doszło do dwóch incydentów lotniczych, z udziałem polskiego samolotu Jak-40 i rosyjskiego samolotu Ił-76MD.

Lądowanie polskiego samolotu Jak-40

10 kwietnia 2010 roku, na kilkadziesiąt minut przed katastrofą polskiego Tu-154M, na lotnisku Siewiernyj wylądował polski samolot Jak-40 numer boczny 044 z dziennikarzami na pokładzie, należący do 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego, wykonujący lot PLF 031 z Warszawy do Smoleńska. Dowódcą maszyny był por. pil. Artur Wosztyl. Lądowanie samolotu Jak-40 nastąpiło o godz. 9:15 ówczesnego czasu moskiewskiego (godz. 7:15 czasu polskiego) przy widzialności 1000 m i dolnej podstawie zachmurzenia 150 m. O godz. 9:06 ówczesnego czasu moskiewskiego (godz. 7:06 czasu polskiego) oficjalne dane na temat widzialności określały ją na 2000 m. Według analiz przeprowadzonych w późniejszym okresie widzialność w chwili lądowania samolotu Jak-40 mogła nie przekraczać 500 m, a podstawa chmur 60 m. W czerwcu 2010 roku wojskowa komisja badająca incydent ustaliła, że warunki pogodowe w momencie lądowania samolotu Jak-40 pozwalały na lądowanie, a piloci mieli do tego uprawnienia i nie złamali żadnych minimów. Po dalszych badaniach, 25 lutego 2011 roku Naczelna Prokuratura Wojskowa poinformowała, że do prokuratury wojskowej wpłynęło zawiadomienie dowódcy Sił Powietrznych RP gen. broni pil. Lecha Majewskiego o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez załogę Jaka-40. W zawiadomieniu wskazano, iż w toku badania tego incydentu ustalono, iż załoga Jaka-40 wykonała lądowanie w warunkach atmosferycznych poniżej minimalnych, do których była wyszkolona, czym mogła naruszyć przepisy wykonywania lotów. Incydent lotniczy z udziałem samolotu Jak-40 był badany przez komisję polskich Sił Powietrznych; załoga samolotu odwołała się od ustaleń tej komisji do Inspektoratu ds. Bezpieczeństwa Lotów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, lecz odwołanie zostało odrzucone.

W 2011 roku rzecznik dyscyplinarny 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego uniewinnił por. pil. A. Wosztyla, dowódcę samolotu Jak-40, uznając, że decyzja o lądowaniu nie zapadła poniżej 100 metrów wysokości i że pilot nie złamał żadnych procedur; decyzja o uniewinnieniu w postępowaniu dyscyplinarnym uprawomocniła się.

Dwa nieudane podejścia do lądowania rosyjskiego samolotu Ił-76MD

10 kwietnia 2010 roku po godz. 9:00 ówczesnego czasu moskiewskiego (godz. 7:00 czasu polskiego) rosyjski samolot Ił-76MD nr boczny RA-78817, należący do Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej, przed 2010 rokiem na stanie 103 Gwardyjskiego Krasnosielskiego Pułku Lotnictwa Transportowego w Smoleńsku, wykonał na lotnisku Siewiernyj dwa nieudane podejścia do lądowania w warunkach pogodowych poniżej minimum lotniska (widzialność pozioma ok. 600 m przy pierwszym podejściu i ok. 300 m przy drugim podejściu, widzialność pionowa poniżej 50 m). Pierwsze podejście zostało przerwane nad samym pasem na niebezpiecznie małej wysokości (końcówka skrzydła znajdowała się według świadków na wysokości ok. 3–4 metrów w odniesieniu do płaszczyzny drogi startowej). W trakcie drugiego podejścia samolot wyszedł z lewej strony drogi startowej na wysokości kilku metrów nad obwałowaniem znajdującym się przy płycie postojowej. Dowódcą samolotu był mjr Oleg Frołow. Z zapisu rozmów na stanowisku kierowania lotami wynikało, że manewry samolotu Ił-76 wywołały przerażenie członków grupy kierowania lotami obecnych na stanowisku dowodzenia. O godz. 9:39 ówczesnego czasu moskiewskiego (godz. 7:39 czasu polskiego) samolot Ił-76 został odesłany na lotnisko Wnukowo. Według doniesień mediów samolot Ił-76MD nr 78817 nadleciał z lotniska Wnukowo i jego macierzystą jednostką był pierwotnie 708 Gwardyjski Kerczeński Pułk Lotnictwa Transportowego w bazie lotniczej w Taganrogu (ros. 708-й гвардейский Керченский военно-транспортный авиаполк) (w 2009 roku bazę w Taganrogu przekształcono w 6958 Bazę Lotniczą (ros. 6958-я авиационная база), podlegającą Dowództwu Wojskowego Lotnictwa Transportowego (ros. Командование Военно-транспортной Авиации), a w 2010 roku włączono ją do składu 6955 Mginskiej Bazy Lotniczej w Twerze).

Procedury obowiązujące na lotnisku

Według doniesień mediów, opartych na zeznaniach oficerów rosyjskich Sił Powietrznych, w 2010 roku na lotnisku Siewiernyj kierowanie lotami odbywało się zgodnie z „Federalnym Regulaminem Lotnictwa Państwowego” zatwierdzonym rozkazem Ministra Obrony Narodowej Federacji Rosyjskiej Nr 275 z 2004 roku. W przypadku przyjmowania samolotu z ważną osobistością na pokładzie (w terminologii polskiej lot o tzw. statusie HEAD, w terminologii rosyjskiej o tzw. statusie „litiernyj”, ros. литерный), zgodnie z procedurami obowiązującymi w Rosji w trakcie podchodzenia do lądowania wykonywano zdjęcia z ekranów podejścia – radiolokatorów; służyła do tego specjalna aparatura rejestrująca.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Rosyjscy kontrolerzy cywilni czy wojskowi. tvn24.pl, 2010-09-23. . . (pol.).
  2. ↑ a b Мародеры с чужими кредитками. rg.ru, 2010-06-06. . . (ros.).
  3. ↑ Smolensk North Airport (XUBS). world-airport-codes.com. . (ang.). Kod LNX odnosi się do nieczynnego portu lotniczego Smoleńsk-Jużnyj w południowej części Smoleńska, por. Аэропорт Южный .
  4. ↑ ICAO – Location Indicators by State. icao.int. . . (ang.).
  5. ↑ a b Как умирают самолёты. smolgazeta.ru, 2009-10-23. . (ros.).
  6. ↑ a b Rosja ostrzegała polskie władze: nikt nie powinien lądować w Smoleńsku. gazetaprawna.pl, 2010-08-16. . (pol.).
  7. ↑ a b Russian Air Bases. globalsecurity.org. . (ang.).
  8. ↑ a b c Полет в один конец. kommersant.ru, 2007-04-12. . (ros.).
  9. ↑ AIP Российской Федерации. Федеральное Государственное Унитарное Предприятие «Центр Аэронавигационной Информации». . (ros.).
  10. ↑ Аэропорт первой категории. vremya.ru, 2010-04-12. . (ros.).
  11. ↑ a b c d e f g h Uwagi Rzeczypospolitej Polskiej do projektu Raportu końcowego z badania wypadku samolotu Tu-154M nr boczny 101, który wydarzył się 10 kwietnia 2010, opracowanego przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy MAK. mak.ru, 2011-01-12. . . (pol.).
  12. ↑ a b c d e f g h i j Окончательный отчет Технической комиссии МАК по расследованию катастрофы самолета Ту-154М № 101 Республики Польша, произошедшей 10 апреля 2010 года в районе аэродрома Смоленск «Северный». mak.ru, 2011-01-12. . . (ros.).
  13. ↑ a b c Czy śledczy wiedzą, co wyciekło z tupolewa?. naszdziennik.pl, 2010-07-29. . (pol.).
  14. ↑ Автоматизированные приводные радиостанции ПАР-10 и ПАР-10С. rbs.ru. . . (ros.).
  15. ↑ Dziwny układ radiolatarni. rp.pl, 2010-04-26. . (pol.).
  16. ↑ Radiolatarnia była dalej, niż powinna?. rp.pl, 2010-07-06. . (pol.).
  17. ↑ Сертификаты типа на радиотехническое оборудование центров УВД, аэродромов и воздушных трасс. mak.ru. s. 1, 5. . . (ros.).
  18. ↑ Ремонт радиолокационных систем посадки: РСП-6М2, РСП-10МН1. vzrto.ru. . . (ros.).
  19. ↑ a b O katastrofie Tu-154M inaczej. samoloty.pl, 2010-04-16. . (pol.).
  20. ↑ Смоленский авиационный завод. smaz.ru, 2007-02-13. . (ros. • ang.).
  21. ↑ История Смоленского авиационного завода. smaz.ru, 2009-09-01. . . (ros.).
  22. ↑ Перечень авиационного имущества (запчасти, средства наземного обслуживания, ремонтные комплекты) и услуг (бюллетень, доработка, переоборудование, ТО), оказываемых ОАО „СмАЗ” в эксплуатации и при ремонте самолетов: ЯК-42, ЯК-40, ЯК-18Т. smaz.ru, 2010-04-23. . . (ros.).
  23. ↑ Распоряжение Правительства РФ от 10.08.2007 N 1034-р об утверждении перечня аэродромов совместного базирования Российской Федерации. lawrussia.ru, 2010-04-23. . (ros.).
  24. ↑ Siewiernyj ma status lotniska wspólnego bazowania. interia.pl, 2010-09-28. . (pol.).
  25. ↑ a b c Аэродром Смоленск-Северный. kommersant.ru, 2010-04-12. . (ros.).
  26. ↑ a b Józef Mackiewicz: „11 marca 1943 roku”, Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary, tom II, Warszawa 1997, s. 299–304. ISBN 83-86482-32-X (przedruk z czasopisma „Lwów i Wilno” nr 78 z 4 lipca 1948).
  27. ↑ a b Смоленскому военно-транспортном авиационному полку – 65 лет. tmaec.ru, 2007-05-25. . . (ros.).
  28. ↑ a b c d e Прощание со знаменем Летчики покинули аэродром „Северный”. rg.ru, 2009-10-22. . (ros.).
  29. ↑ a b c Аэродром «Смоленск-Северный» осиротел. rabochy-put.ru, 2009-10-16. . (ros.).
  30. ↑ 103й гвардейский военно-транспортный авиационный полк. scucin-avia.ru. . (ros.).
  31. ↑ 61 Воздушная армия Верховного Главного командования (Военно-транспортная авиация) – Историческая справка. mil.ru. . . (ros.).
  32. ↑ a b c 37-я и 61-я воздушные армии. kommersant.ru, 2008-08-25. . (ros.).
  33. ↑ 103 гв трап. vadimvswar.narod.ru. . (ros.).
  34. ↑ a b Три воинские части Смоленска заявили о массовом увольнении. regnum.ru, 2009-09-18. . (ros.).
  35. ↑ Мародеров ловили детектором лжи. mk.ru, 2010-06-06. . (ros.).
  36. ↑ В Смоленске военных выбрасывают на улицу. rabochy-put.ru, 2009-09-18. . (ros.).
  37. ↑ Военнопленный российской армии. gorodnews.ru, 2011-01-11. . (ros.).
  38. ↑ Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. komisja.smolensk.gov.pl, 2011-07-27. s. 27. . . (pol.).
  39. ↑ 6955-я Мгинская Краснознаменная авиационная база (1 разряда). warfare.ru. . (ros.).
  40. ↑ Спишут 1000 самолетов. avia.ru. . . (ros.).
  41. ↑ Первый визит Леха Качиньского в Катынь состоялся накануне премьеры фильма Анджея Вайды. rg.ru, 2010-04-12. . (ros.).
  42. ↑ Военный аэродром „Северный” в Смоленске будет принимать гражданские грузы. rg.ru, 2010-01-28. . (ros.).
  43. ↑ Tу-154М № 101 – 19 мая 2010. mak.ru, 2010-05-19. . . (ros.).
  44. ↑ Rosjanie zwożą szczątki rozbitego Tu-154M na lotnisko w Smoleńsku. wprost.pl, 2010-04-14. . (pol.). oraz Polska prosi Rosję o zapisy czarnych skrzynek. interia.pl, 2010-04-19. . . (pol.).
  45. ↑ Śledczy: chronić wrak Tu-154. rp.pl, 2010-08-15. . (pol.).
  46. ↑ Polscy dziennikarze zatrzymani w Smoleńsku już wolni. gazetaprawna.pl, 2010-10-01. . (pol.).
  47. ↑ Rosjanie wreszcie przykryli wrak Tu-154. interia.pl, 2010-10-06. . (pol.).
  48. ↑ Oględziny brzozy. naszdziennik.pl, 2011-06-15. . (pol.).
  49. ↑ Pytajcie Krasnokutskiego o katastrofę iła. naszdziennik.pl, 2011-02-02. . (pol.). oraz Kurs 259 stopni zabroniony we mgle. naszdziennik.pl, 2011-02-02. . (pol.).
  50. ↑ Aviation Safety Network, Accidents, Ilyushin 76. aviation-safety.net. . (ang.).
  51. ↑ a b Wojskowi zmieniają zdanie. rp.pl, 2011-02-01. . . (pol.).
  52. ↑ Gen. Majewski: Jak-40 wylądował, mimo polecenia odejścia na drugi krąg. polskieradio.pl, 2011-03-02. . (pol.).
  53. ↑ a b c Załoga Jaka-40 lądując 10 kwietnia w Smoleńsku złamała prawo?. polskieradio.pl, 2011-02-25. . (pol.).
  54. ↑ Wosztyl nie lądował brawurowo. naszdziennik.pl, 2011-06-08. . (pol.).
  55. ↑ Russia – Air Force Ilyushin Il-76MD, RA-78817. airliners.net. . (ang.). oraz Ильюшин Ил-76МД, Регистрация: RA-78817. russianplanes.net. . (ros.).
  56. ↑ Авиабаза „Россия”, Подробная информация о летательном аппарате, Ил-76МД, RA-78817. abaza.ilisso.ru. . (ros.).
  57. ↑ Z kim rozmawiali kontrolerzy. rp.pl. . . (pol.).
  58. ↑ Kłopoty zaczęły się w Moskwie. naszdziennik.pl. . (pol.).
  59. ↑ Ił-76 nadleciał z Taganrogu. naszdziennik.pl, 2010-11-12. . (pol.).
  60. ↑ Новая армия России, под ред. М. С. Барабанова, Центр анализа стратегий и технологий, Москва 2010, s. 64.
  61. ↑ АВГР 6955 АВБ, ТАГАНРОГ, ВВС. warfare.ru. . (ros.).
  62. ↑ Приказ Министра обороны Российской Федерации от 24 сентября 2004 г. N 275 „Об утверждении федеральных авиационных правил производства полетов государственной авиации”. voenprav.ru. . (ros.).
  63. ↑ Biuletyn nr 4283/VI – Komisja Infrastruktury (nr 329), Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka (nr 235). sejm.gov.pl, 2010-10-21. . (pol.).

Linki zewnętrzne

Enciclo
Wikious
Sapientia
Scientia
Boobota
Anandapedia
Sagapedia
Wikithot