Ortografia
W dzisiejszym świecie Ortografia to temat, który stale ewoluuje i budzi ogromne zainteresowanie w różnych obszarach. Niezależnie od tego, czy chodzi o dziedzinę naukową, kulturalną, technologiczną czy społeczną, Ortografia stał się punktem odniesienia i ciągłą debatą. Z biegiem czasu stał się jednym z najaktualniejszych tematów w porządku publicznym, budząc zainteresowanie i ciekawość milionów ludzi na całym świecie. Bez wątpienia Ortografia to temat, który nie pozostawia nikogo obojętnym, a jego wpływ jest coraz bardziej widoczny w naszym społeczeństwie. W tym artykule zbadamy niektóre z najważniejszych aspektów Ortografia i omówimy jego znaczenie w bieżącym kontekście.
Ortografia (z gr. ορθο-, ortho- „poprawny”, γραφος, grafos „piszący”), inaczej pisownia (dawniej prawopis) – zbiór przepisów regulujących sposób zapisu słów danego języka za pomocą liter alfabetu lub innych symboli. Sposobem reprezentacji języka w postaci pisemnej rządzą pewne ustalone zasady oraz reguła mniejszej lub większej zgodności między dźwiękami a znakami. Pisownia może odzwierciedlać kwestie morfologiczne lub fonologiczne – w toku ewolucji języka ortografie bywają bardziej zachowawcze od mowy i przybierają charakter morfologiczny, prowadząc do rozdziału między wymową a zapisem. Do rozstrzygania wątpliwości związanych z pisownią służą słowniki ortograficzne.
W szerszym rozumieniu pojęcie ortografii pokrywa się z systemem pisma, w węższym ujęciu ortografia to natomiast ustalony sposób posługiwania się systemem pisma, powiązany z koncepcją kultury językowej. Niekiedy rozróżnia się grafikę jako sposób pisania (obejmującą nie tylko sposób reprezentacji fonemów, ale także zasady stosowania dużych liter i znaków interpunkcyjnych) oraz ortografię jako przyjęte normy zapisu, poddawane autorytatywnej kodyfikacji. Grafika tworzy bezpośredni obraz fonetyki języka, ortografia właściwa natomiast bierze pod uwagę inne czynniki, dostosowując zapis do pewnych przyjętych konwencji (np. etymologicznych). Interpunkcja bywa traktowana jako zagadnienie odrębne od ortografii.
Popularnie ortografia bywa włączana w ramy gramatyki lub wręcz z nią utożsamiana. Lingwiści czynią jednak fundamentalne rozróżnienie między umowną pisownią a gramatyką, czyli naturalnymi zasadami rządzącymi systemem językowym. W odróżnieniu od gramatyki ortografia nie jest częścią ściśle rozumianego języka, lecz elementem zewnętrznym, który określa jego reprezentację na piśmie. Pismo i ortografia powstają w wyniku celowych działań człowieka, jako dopełnienie prymarnego języka ustnego, i nie stanowią nieodzownych składników języka. Zdarza się jednak, że ortografia jest traktowana jako kluczowe zagadnienie lingwistyczne, dlatego też jej reformy mogą skutkować reakcjami purystycznymi.
Norma ortograficzna jest przeważnie normą najlepiej skodyfikowaną i ustabilizowaną, choć czasami jest oparta na uzusie (np. w wypadku pisowni angielskiej) i tolerancyjna dla wyjątków. Niekiedy dąży się do wyraźniejszej kodyfikacji, np. w wypadku języka polskiego. Powstawanie ortografii jest powiązane z rozwojem piśmiennictwa i kształtowaniem się języków standardowych oraz uwarunkowane szeregiem rozstrzygnięć pozajęzykowych: czynnikami historycznymi, politycznymi, religijnymi itp. Jej istnienie pozwala na ściślejszą standaryzację języka pisanego i piśmienniczą niwelację różnic fonetycznych między odmianami języka mówionego (por. wymowa krakowsko-poznańska i wymowa warszawska jako sposoby wymowy polszczyzny standardowej). Odstępstwa od oficjalnej ortografii mogą służyć różnym celom: zaprezentowaniu rzeczywistej formy wymowy, wyrażeniu własnej tożsamości czy też stworzeniu atmosfery nieformalności (np. w mediach społecznościowych). Nieprzestrzeganie norm pisowni jest obarczone konsekwencjami społecznymi: bywa bowiem podstawą negatywnych sądów nt. danej osoby, na gruncie użycia ortografii formułuje się wnioski dot. poziomu wykształcenia czy inteligencji.
Ortografia w poszczególnych językach
Reguły pisowni w języku portugalskim nie są ściśle fonematyczne. Związane to jest z rozprzestrzenieniem się tego języka po świecie i z pojawieniem się licznych regionalnych odmian i dialektów. W 2009 roku rozpoczęto światową reformę języka portugalskiego w celu zlikwidowania 98% niezgodności w pisowni w poszczególnych krajach.
W języku angielskim pisownia jest mocno ustandaryzowana. Niemniej, istnieje kilka sposobów zapisu niemal każdego dźwięku, a większość liter można wymówić na kilka sposobów w zależności od ich pozycji w słowie, a nawet w zależności od kontekstu. Dlatego niektóre błędy ortograficzne są często spotykane również wśród rodzimych użytkowników tego języka. Przyczyn należy szukać w dużej ilości zapożyczeń z innych języków i równoczesnym braku fundamentalnych reform pisowni, które zakończyłyby się sukcesem. Większość reguł nie odzwierciedla zmian w wymowie, które zaszły od końca XV wieku (jak np. Wielka przesuwka samogłoskowa).
Podstawą ortografii języka islandzkiego jest zasada etymologiczna, stąd sami Islandczycy mają trudności z poprawną pisownią. Współczesny alfabet islandzki swoje korzenie ma w standardzie opracowanym przez duńskiego filologa Rasmusa Raska.
Głównymi zasadami hiszpańskiej ortografii są fonologiczna i etymologiczna, dlatego istnieje kilka liter wykorzystywanych do zapisu tego samego fonemu. Już od XVII wieku pojawiały się rozmaite warianty reformy ortografii, które miały wprowadzić jednoznaczne powiązanie pomiędzy grafemem a fonemem, jednak wszystkie te propozycje zostały odrzucone. Większość współczesnych propozycji dotyczących reformy pisowni sprowadzają się głównie do usuwania liter-homofonów, które wciąż istnieją z przyczyn etymologicznych.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ prawopis, Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego , PWN .
- ↑ a b c Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 409, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
- ↑ a b Šimon Ondruš, Ján Sabol: Úvod do štúdia jazykov. Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1987, s. 152. OCLC 28427817. (słow.).
- ↑ A. Neijt, Spelling Reform, Keith Brown (red.), Encyclopedia of language & linguistics, wyd. 2, t. 12: Spe-Top, Elsevier, 2006, s. 68–71, DOI: 10.1016/B0-08-044854-2/04574-0, ISBN 978-0-08-044299-0, ISBN 978-0-08-044854-1, OCLC 771916896 (ang.).
- ↑ Jozef Mistrík, Moderná slovenčina, Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1984, s. 95, OCLC 1015127563 (słow.).
- ↑ Ondřej Šefčík: Ortografie. W: Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová: Nový encyklopedický slovník češtiny. 2017. (cz.).
- ↑ Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 337, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
- ↑ Roman Zawiliński, Ortografia a grafika, „Poradnik Językowy”, IV (3), 1904, s. 33–34.
- ↑ Neil Bermel, Linguistic Authority, Language Ideology, and Metaphor: The Czech Orthography Wars, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2008 (Language, Power and Social Process 17), s. 6, DOI: 10.1515/9783110197662, ISBN 978-3-11-019766-2, OCLC 290492567 (ang.).
- ↑ Karel Sýkora, Jaký je vlastně rozdíl mezi gramatikou a pravopisem? , Blog iDNES.cz, 26 stycznia 2016 (cz.).
- ↑ a b c Nils Langer, The Rechtschreibreform – A Lesson in Linguistic Purism, „German as a foreign language”, 3/2000, University of Bristol, 2000, s. 17–18 (ang.).
- ↑ Andrzej Markowski: Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN. Warszawa: 2004, s. 1636.
- ↑ Asya Pereltsvaig, On the primacy of the spoken language, Language Acquisition , Languages Of The World, 30 sierpnia 2011 (ang.).
- ↑ a b Barbara Oczkowa, Język chorwacki – w poszukiwaniu własnej normy, Maria Dąbrowska-Partyka (red.), W poszukiwaniu nowego kanonu: reinterpretacje tradycji kulturalnej w krajach postjugosłowiańskich po 1995 roku, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 59–84, ISBN 978-83-233-2010-4, OCLC 69500250, vide s. 71.
- ↑ Ulrich Ammon, Standard variety, Ulrich Ammon i inni red., Sociolinguistics, wyd. 2, t. 1, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2004 (Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft / Handbooks of Linguistics and Communication Science 3/1), s. 273–283, DOI: 10.1515/9783110141894.1.2.273, ISBN 978-3-11-014189-4, OCLC 614922494 (ang.), vide s. 275.
- ↑ František Trávníček, Nástroj myšlení a dorozumělní: hrst úvah o spisovné češtině, Praha: F. Borový, 1940, s. 206, OCLC 5150772 (cz.).
- ↑ Ádám Nádasdy, Nyelv és írás, Ferenc Kiefer (red.), Magyar nyelv, Budapest: Akadémiai Kiadó, 2006, s. 668–673, ISBN 963-05-8324-0 (węg.).
- ↑ Edward Carney, English Spelling is Kattastroffik, Peter Trudgill, Laurie Bauer (red.), Language Myths, London: Penguin UK, 1998, s. 32–40, ISBN 978-0-14-193910-0, OCLC 40539606 (ang.), vide s. 39–40.
- ↑ Marcin Wągiel, Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego, Ołomuniec: Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu, 2016, s. 32, ISBN 978-80-244-4930-2, OCLC 971434074.
- ↑ Anđel Starčević, Mate Kapović, Daliborka Sarić, Jeziku je svejedno, Zagreb: Sandorf, 2019, s. 81–82, ISBN 978-953-351-115-3, OCLC 1126555222 (chorw.).
- ↑ James M. McCrimmon, Writing with a Purpose: A First Course in College Composition, wyd. 4, Boston: Houghton-Mifflin, 1967, s. 452, OCLC 2571453 (ang.).
- ↑ Then and now: the Brazilian Portuguese spelling reform , unitedlanguagegroup.com (ang.).
- ↑ Second Grade Spelling Words , primarylearning.org (ang.).
- ↑ The Relationship between Spelling and Pronunciation in English Language , languageinindia.com (ang.).
- ↑ English language, Encyclopædia Britannica (ang.).
- ↑ Baráttan gegn málvillum , skemman.is (isl.).
- ↑ Skólamálfræði Hver er hún og hver ætti hún að vera? , opinvisindi.is (isl.).
- ↑ Spanish alphabet , donquijote.org (ang.).
- ↑ Spanish Homophones and Homographs , thoughtco.com (ang.).