Obecnie Państwowy Fundusz Ziemi to temat, który nabrał dużego znaczenia w społeczeństwie. Jej wpływ znajduje odzwierciedlenie w różnych obszarach życia codziennego, od polityki po kulturę popularną. W tym artykule zbadamy implikacje i znaczenie Państwowy Fundusz Ziemi, analizując jego ewolucję w czasie i wpływ na współczesny świat. Dodatkowo zbadamy, jak Państwowy Fundusz Ziemi ukształtował sposób, w jaki wchodzimy w interakcję z otoczeniem i innymi ludźmi, a także jego rolę w kształtowaniu naszych indywidualnych i zbiorowych doświadczeń. Państwowy Fundusz Ziemi to zjawisko, które nie ogranicza się do jednej sfery społeczeństwa, ale przekracza granice i bariery, generując dyskusje i debaty na wszystkich poziomach.
Państwowy Fundusz Ziemi (PFZ) – instytucja utworzona dekretem o reformie rolnej w 1944 roku, mająca realizować zadania tejże reformy.
W skład PFZ weszły nieruchomości, będące własnością Skarbu Państwa przed 1945 rokiem, oraz nieruchomości skonfiskowane i znacjonalizowane, m.in. na podstawie dekretu o reformie rolnej z 1944 roku, dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze miasta stołecznego Warszawy z 1945 roku, dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich z 1946 roku, dekretu o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych z 1949 roku oraz dekretu o przejęciu na własność Państwa niepozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego z 1949 roku.
Część gruntów z PFZ przekazano bezrolnym oraz rolnikom, posiadającym gospodarstwa obejmujące powierzchnię mniejszą niż 5 hektarów.
W latach 1944–1989 roku na mocy zasady jednolitego funduszu własności państwowej, wyrażonej m.in. w art. 128 k.c. z 1964 roku, Skarb Państwa był jedynym właścicielem nieruchomości z PFZ, nawet tych, które były przekazywane w zarząd państwowym osobom prawnym. Za zobowiązania związane z taką nieruchomością państwowa osoba prawna odpowiadała jedynie wtedy, gdy to ona zaciągnęła zobowiązanie związane z nieruchomością pozostającą w zarządzie. W pozostałych przypadkach odpowiedzialność ponosił Skarb Państwa.
29 września 1990 roku uchwalono ustawę o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Na jej mocy państwowe osoby prawne stały się użytkownikami wieczystymi gruntów państwowych, którymi zarządzały, oraz właścicielami obiektów, znajdujących się na tychże gruntach.
Grunty Skarbu Państwa w zarządzie państwowych osób prawnych, należące do PFZ, oraz grunty Skarbu Państwa w zarządzie państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej zostały wyłączone spod tej ustawy. Na mocy ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z 19 października 1991 roku nieruchomości należące do PFZ przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Dekret o przeprowadzeniu reformie rolnej z 1944 r. określił, że tworzy się Państwowy Fundusz Ziemi w celu przeprowadzenia reformy rolnej.
W skład Państwowego Funduszu Ziemi wchodziły:
Z Państwowego Funduszu Ziemi pokrywane były wszelkie wydatki związane z przeprowadzeniem reformy rolnej oraz udzielane były pożyczki na urządzenie gospodarstwa oraz na inwestycje.
Według danych roczników statystycznych GUS źródła pozyskiwania i kierunki rozdysponowania gruntów Państwowego Funduszu Ziemi w latach 1957–1969 przedstawiały się następująco (w tys. ha):
| Wyszczególnienie | 1957 | 1958 | 1959 | 1960 | 1961 | 1962 | 1965 | 1967 | 1969 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Stan gruntów PFZ 1 stycznia | 613,5 | 705,4 | 866,6 | 889,2 | 973,2 | 920,3 | 1016,9 | 1068,2 | 1076,9 |
| Przybyło gruntów PFZ: | 500,6 | 350,4 | 227,6 | 233,6 | 152,9 | 214,5 | 229,9 | 170,7 | 179,9 |
| od osób prywatnych zrzekających się gruntów | – | 50,2 | 44,1 | 36,2 | 41,1 | 68,3 | 68,4 | 71,1 | 106 |
| z rolniczych spółdzielni produkcyjnych | 381,1 | 16,0 | 9,7 | – | – | – | – | – | – |
| z gospodarstw państwowych | 119,5 | 91,8 | 97,6 | 39,8 | 302 | 9,5 | 4,2 | 5,5 | 10,7 |
| na skutek sprostowania pomiarów geodezyjnych | – | 192,4 | 76,2 | 157,6 | 81,6 | 136,7 | 157,3 | 94,1 | 63,2 |
| Rozdysponowano trwale grunty PFZ | 408,7 | 189,2 | 205,0 | 149,6 | 205,8 | 187,6 | 193,3 | 148,4 | 192,2 |
| w tym: | |||||||||
| nadzielono lub sprzedano nowym osadnikom | 133,7 | 57,1 | 38,3 | 37,6 | 29,5 | 25,2 | 49,9 | 40,0 | 38,9 |
| nadzielono lub sprzedano na upełnorolnienie | 219,0 | 55,0 | 27,1 | 22 | 18,5 | 13,4 | 22,8 | 15,6 | 38,5 |
| przekazano rolniczym spółdzielniom produkcyjnym | 17,2 | 43,5 | 36,9 | 28,8 | 24,8 | 7,9 | 19,8 | 12,9 | 17,4 |
| przekazano państwowym gospodarstwom rolnym | 38,8 | 11,2 | 35,2 | 26,7 | 59,7 | 79,4 | 64,9 | 59,7 | 81,7 |
| przekazano na cele nierolnicze | – | 22,4 | 67,5 | 34,5 | 73,3 | 61,7 | 35,9 | 20,2 | 15,7 |
| Stan gruntów PFZ 31 grudnia | 705,4 | 866,6 | 889,2 | 973,2 | 920,3 | 947,2 | 1053,5 | 1090,5 | 1064,6 |
| Wydzierżawiono ogółem: | 389,5 | 479,0 | 528,8 | 613,1 | 611,9 | 618,7 | 673,1 | 709,7 | 733,3 |
| w tym: | |||||||||
| bezrolnym | 95,4 | 112,6 | 106,3 | 94,9 | 73,9 | 74,5 | 65,1 | 75,5 | 80,5 |
| gospodarstwom indywidualnym | 294,1 | 343,7 | 387,3 | 429,1 | 412,0 | 407,4 | 456,6 | 492,3 | 532,9 |
| kółkom rolniczym | – | 10,3 | 18,4 | 72,2 | 105,3 | 115,8 | 124,8 | 110,8 | 97,1 |
| instytucjom państwowym i społecznym | – | 12,4 | 16,8 | 16,9 | 20,7 | 21,0 | 26,6 | 31,1 | 22,8 |
| Pozostało w bezpośredniej administracji PFZ | 315,9 | 387,6 | 360,4 | 360,1 | 308,4 | 328,5 | 380,4 | 380,8 | 331,3 |
| w tym: | |||||||||
| grunty nadające się pod zalesienie | – | 104,3 | 68,6 | 73,8 | 61,2 | 72,3 | 82,9 | 103,5 | 105,9 |
| grunty nie nadające się do użytkowania rolniczego | – | 56,5 | 82,9 | 145,9 | 139,3 | 93,9 | 75,8 | 66,3 | 52,9 |
| grunty w bezumownym użytkowaniu rolnym | – | 213,9 | 191,8 | 120,2 | 86,7 | 105,2 | 117,9 | 106,1 | 74,2 |
Według danych roczników statystycznych GUS źródła pozyskiwania i kierunki rozdysponowania gruntów Państwowego Funduszu Ziemi w latach 1980–1988 przedstawiały się następująco (w tys. ha):
| Rok | 1980 | 1985 | 1986 | 1987 | 1988 |
|---|---|---|---|---|---|
| Stan 1 stycznia | 932,0 | 806,0 | 781,0 | 763,0 | 779,0 |
| Przybyło gruntów PFZ, w tym | 205,0 | 87,0 | 107,0 | 122,0 | 120,0 |
| z gospodarki uspołecznionej | 43,0 | 26,0 | 20,0 | 14,0 | 21,0 |
| w tym z gospodarstw państwowych | 4,0 | 7,0 | 5,0 | 4,0 | 7,0 |
| z gospodarki nieuspołecznionej | 162,0 | 61,0 | 87,0 | 105,0 | 99,0 |
| w tym za emeryturę i rentę | 127,0 | 55,0 | 80,0 | 96,0 | 90,0 |
| Trwałe rozdysponowanie gruntów PFZ, w tym | 251,0 | 103,0 | 113,0 | 102,0 | 93,0 |
| na cele rolnicze | 219,0 | 71,0 | 67,0 | 77,0 | 80,0 |
| na cele nierolnicze | 32,0 | 32,0 | 46,0 | 25,0 | 13,0 |
| Stan 31 grudnia | 886,0 | 790,0 | 775,0 | 783,0 | 806,0 |
| Zagospodarowano grunty, w tym: | 693,0 | 593,0 | 580,0 | 586,0 | 597,0 |
| przekazano gospodarstwie uspołecznionej | 25,0 | 12,0 | 8,0 | 6,0 | 6,0 |
| wydzierżawiono | 505,0 | 437,0 | 427,0 | 427,0 | 434,0 |
| Pozostało w bezpośrednie administracji PFZ | 193,0 | 197,0 | 195,0 | 197,0 | 209,0 |
| w tym grunty przeznaczone do zalesienia | 156,0 | 166,0 | 155,0 | 150,0 | 103,0 |
W ustawie z 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami skarbu państwa stwierdzono, że grunty Państwowego Funduszy Ziemi wchodzą w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Przekazywanie gruntów PFZ odbywało się stopniowo, co obrazują następujące dane: