Podkomisja do ponownego zbadania katastrofy smoleńskiej

Podkomisja do ponownego zbadania katastrofy smoleńskiej – ciało w randze podkomisji powołane 4 lutego 2016 przez ministra obrony narodowej Antoniego Macierewicza do badania okoliczności katastrofy w Smoleńsku, utworzone przy Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego. Pierwszym przewodniczącym został Wacław Berczyński. W roku 2018 został opublikowany tzw. raport techniczny. 30 listopada 2020 r. podkomisja oficjalnie zakończyła prace. W kwietniu 2022 podkomisja opublikowała tzw. cząstkowy raport z jej prac, stwierdzając, że smoleńska katastrofa była zamachem dokonanym przez Rosję. Podkomisja została zlikwidowana 15 grudnia 2023 przez ministra obrony narodowej Władysława Kosiniak-Kamysza.

Podstawy działania

Podkomisja działała na podstawie rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 4 lutego 2016 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie organizacji oraz działania Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego. Pierwsza siedziba podkomisji znajdowała się przy ulicy Klonowej w budynku MON, w roku 2018 została przeniesiona na ulicę Kolską 13, do budynku Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych.

Przed objęciem władzy przez Zjednoczoną Prawicę Antoni Macierewicz kierował parlamentarnym zespołem do sprawy katastrofy samolotu Tu-154M pod Smoleńskiem. Z tego stanowiska ustąpił w roku 2018 i został przewodniczącym podkomisji. Powołane ciało nie mogło nosić nazwy komisji, gdyż ta wymagałaby w swym składzie osób mających kwalifikacje do badania wypadków lotniczych.

Skład

W roku 2022 podkomisja liczyła 18 członków, z czego 10 pracowało w niej od samego początku. Pierwszy skład podkomisji był jawny, stanowili ją: Wacław Berczyński (przewodniczący), Wiesław Binienda, Janusz Bujnowski, Wiesław Chrzanowski, Szczepan Cierniak, Marek Dąbrowski, Bogdan Gajewski (sekretarz), Zdzisław Gosiewski, Kazimierz Grono, Ewa Anna Gruszczyńska-Ziółkowska, Marcin Gugulski, Jacek Kołota, Beata Majczyna, Bogdan Nienałtowski, Kazimierz Nowaczyk (zastępca przewodniczącego), Jan Obrębski, Grzegorz Szuladziński, Janusz Więckowski, Krystyna Zieniuk i Andrzej Ziółkowski.

Zmiany w obsadzie podkomisji nie były ogłaszane, a od roku 2018 nie były publikowane na stronie internetowej podkomisji. Obsadę próbował ustalić m.in. senator KO Krzysztof Brejza, ale od sekretarza podkomisji Marty Palonek otrzymał tylko listę członków prezydium i brak odpowiedzi na prośbę o kompletny skład podkomisji. Dalsza obsada podkomisji podawana w prasie opiera się wyłącznie na spekulacjach mediów.

W kwietniu 2017 z udziału w podkomisji zrezygnował Wacław Berczyński, zastąpiony przez Kazimiera Nowaczyka. Berczyński zrezygnował wskutek tzw. afery Caracali, gdy przyznał się, że to on spowodował zrezygnowanie z zakupu francuskich helikopterów. W tym samym roku z podkomisji odszedł Frank Taylor, brytyjski badacz wypadków lotniczych, który odmówił podania powodów rezygnacji. Odeszli również Wiesław Chrzanowski, Marek Dąbrowski i Kazimierz Grono, którzy w oświadczeniu podali, że nie zgadzają się z treściami podanymi w materiałach. Miesiąc później opublikowali „List otwarty do rodzin smoleńskich” z krytyką działań podkomisji, stwierdzając: Niestety, zarówno raport końcowy, jak i film – załącznik do niego, w wielu kluczowych miejscach zawierają przekaz daleko wykraczający poza dostępny materiał dowodowy, i cechują się zbyt dowolną interpretacją tegoż materiału, aby mogły być traktowane jako rzetelne dokumenty wagi państwowej.

Raporty podkomisji

Raporty techniczny

11 kwietnia 2018 Podkomisja KBWLLP zaprezentowała Raport Techniczny stwierdzający wg. niej wiele nieprawidłowości, które złożyły się na katastrofę. Należały do nich; nie poddany kontroli, przez polskich kontrolerów i służby specjalne, remont samolotu w zakładach w Samarze w Rosji, sposób przygotowania oficjalnej delegacji rządowej do Katynia, świadome i fałszywe naprowadzanie samolotu przez rosyjskich kontrolerów lotu oraz eksplozje materiału wybuchowego umieszczone w elementach samolotu, które ostatecznie zniszczyły samolot. We wstępie raportu podkomisja zwróciła uwagę na zasadnicze wg. niej, błędy raportów; rosyjskiego Anodiny oraz raportu komisji Jerzego Millera z 2011 i unieważniła kwalifikację przyczyny katastrofy, jako błąd pilota (CFIT).

Według podkomisji główną przyczyną katastrofy był wybuch niszczący fragment lewej części centropłata, wraz z przednim dźwigarem i żebrami. Rozsadził on trzecią salonkę zabijając wszystkich jej pasażerów. Ich szczątki zostały rozrzucone na całej długości wrakowiska. Równocześnie fala detonacyjna wysadziła lewe drzwi pasażerskie, które wbiły się na metr w ziemię, a tysiące fragmentów kuchni zostały rozproszone na ⅛ obszaru katastrofy. Fala detonacyjna idąca w kierunku ogona rozerwała fragment kadłuba, a wywinięcie lewej i prawej burty wraz z dachem na zewnątrz konstrukcji wskazuje na to, że wybuch nastąpił od wewnątrz. Śladem przemieszczania się w kierunku ogona fali wybuchowej wyrwany został na zewnątrz, wzdłuż lewej burty, panel przypodłogowy.

Według Podkomisji, Raport Techniczny jest raportem cząstkowym i po anulowaniu przez podkomisję ustaleń Raportu Millera z 2011 brak jest oficjalnego stanowiska państwa polskiego w sprawie katastrofy smoleńskiej do czasu podania raportu końcowego Podkomisji KBWLLP.

Raport „końcowy”

Podkomisja przedstawiła kolejny raport w kwietniu 2022, pod tytułem „Raport z badania zdarzenia lotniczego z udziałem samolotu Tu-154M nr 101 z dnia 10 kwietnia 2010 r.”. Raport jest nazwany przez Antoniego Macierewicza „ostatecznym”, choć politycy Prawa i Sprawiedliwości nazywają go raportem cząstkowym. Podkomisja zakwestionowała w nim ustalenia komisji Millera. Według niej główną przyczyną katastrofy była ingerencja strony rosyjskiej, a dowodem na tę ingerencję miał być wybuch w lewym skrzydle samolotu w odległości 100 metrów przed minięciem brzozy. Raport zdejmował winę z załogi Tupolewa, stwierdzając, że załoga prawidłowo przygotowała samolot do lądowania i wykonała inne niezbędne czynności. Piloci mieli zostać poddani akcji dezinformacyjnej przez Rosjan, o czym świadczyć miała, jak podaje podkomisja m.in. zmiana lotniska zapasowego dokonana w ostatniej chwili oraz błędne informacje podawane przez kontrolerów lotniska w Smoleńsku o ścieżce podejścia samolotu, na oś pasa startowego. Podkomisja, powołując się na badania przeprowadzone w polskich, brytyjskich i amerykańskich laboratoriach, poinformowała o obecności śladów materiałów wybuchowych na szczątkach Tupolewa, a materiały wybuchowe umieszczone miały być w przedniej lub tylnej części skrzydła i w lewej części kesonu balastowego w centropłacie. Podkomisja nie ustaliła sposobu, w jaki materiały wybuchowe miały się znaleźć w samolocie; zapytany o to Antoni Macierewicz zasugerował, iż mogły być wprowadzone podczas remontu samolotu w Rosji. Rzecznik Rządu w grudniu 2022 oświadczył, że raport podkomisji Macierewicza został przyjęty jako oficjalne stanowisko ówczesnego rządu.

Likwidacja

Decyzją ministra obrony Władysława Kosiniak-Kamysza 15 grudnia 2023 podkomisja została zlikwidowana, a jej przewodniczący Antoni Macierewicz został zobowiązany do zakończenia prac podkomisji, a także przekazania materiałów z jej prac, w tym również niejawnych, do Komisji Badania Wypadków Lotniczych Lotnictwa Państwowego. Wiceminister MON Cezary Tomczyk stwierdził, że to jest koniec kłamstw w imieniu państwa polskiego. To koniec wydatkowania setek milionów złotych na działalność, która nie ma nic wspólnego z wyjaśnianiem przyczyn katastrofy, ale wiele ma wspólnego z polityką. Z decyzją nie zgodził się Antoni Macierewicz, stwierdzając, że likwidacja jest bezprawna i że żaden urzędnik polski nie może unieważnić działania podkomisji jako organu niezależnego. Postępowanie MON nazwał czystym bezprawiem i zapowiedział dalsze działanie podkomisji. twierdząc, że zgodnie z prawem podkomisji nie można zlikwidować do momentu zakończenia jej prac, czyli sierpnia 2024.

Kontrowersje

Jednym z eksperymentów podkomisji miało być przywiązanie do trabanta brzozy, a następnie miano z nią jeździć po lotnisku. Z eksperymentu ostatecznie zrezygnowano ze względu na koszty. Sprawę tę poruszył poseł Michał Kamiński na posiedzeniu Sejmu 24 maja 2017.

W marcu 2021 poseł Grzegorz Rusiecki złożył interpelację poselską nr 21718, w której pytał o raport z prac podkomisji, a także o koszt funkcjonowania tego ciała, skład osobowy, kwalifikacje i wynagrodzenia członków podkomisji.

W raporcie podkomisji smoleńskiej opublikowano drastyczne zdjęcia ofiar katastrofy pod Smoleńskiem. Częścią raportu były „Informacje o ciałach ze śladami wysokiej temperatury i oparzeń” ilustrowane zdjęciami ofiar. Strona internetowa z raportem została zablokowana wkrótce po publikacjach prasowych. Macierewicz przeprosił za niedopuszczalny błąd publikacji tych zdjęć wywołujących ból i traumatyczne przeżycia. Wicemarszałek Sejmu Małgorzata Kidawa-Błońska stwierdziła w wywiadzie radiowym, że zdjęcia nie zostały opublikowane przypadkowo.

Według opublikowanego przez Wojciecha Czuchnowskiego we wrześniu 2022 na łamach „Gazety Wyborczej” artykułu, podkomisja prezentując swój raport potraktowała wybiórczo i zmanipulowała ustalenia raportu instytutu NIAR, prezentowanego jako kluczowy dowód, podczas gdy w rzeczywistości symulacje tego raportu potwierdzają zderzenia samolotu z drzewami i urwanie końcówki skrzydła na skutek zderzenia z brzozą, a nie wybuchu, jak zaprezentowała podkomisja. W audycji TVN24 wypowiadali się eksperci, biorący udział w pracach podkomisji, twierdzący, że niewygodne dowody w raporcie zostały przemilczane albo zinterpretowane niezgodnie z treścią.

Były szef Państwowej Komisji Badania Wypadków Lotniczych Maciej Lasek skrytykował w grudniu 2022 raport mówiąc, że po ponad 6 latach, wydaniu 30 milionów publicznych środków, zniszczeniu drugiego Tupolewa, wartego około 70 milionów złotych Antoni Macierewicz opublikował pseudoraport (...) z którym nie zgadza się nawet część członków podkomisji.

Telewizyjna stacja TVN24 wyemitowała 12 września 2022 reportaż Piotra Świerczka Siła kłamstwa, w którym dowodziła, że Antoni Macierewicz ukrywał dowody i dokumenty, które nie potwierdzały tezy o zamachu i wybuchu. Podkomisja dysponowała przy tym materiałami i raportami, które wskazują na to, iż w Smoleńsku miała miejsce katastrofa, a także wykluczają zamach jako przyczynę tragedii. Jednym z nich był raport amerykańskiego instytutu NIAR, który wykonano za 8 milionów złotych. W raporcie Macierewicza ukryto wszystkie badania przeprowadzone przez NIAR, cytując jedynie fragmenty z załączników. Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Maciej Świrski wszczął 30 grudnia 2022 postępowanie, które miało doprowadzić do ukarania stacji za wyemitowanie tego materiału, argumentując, iż był on „niezgodny z polską racją stanu”, łamiąc tym samym artykuł 18 ust. 1 i 3 ustawy o radiofonii i telewizji. Świrski rozpoczął postępowanie na wniosek przewodniczącego podkomisji Antoniego Macierewicza.

W dniu 19 stycznia 2024, Minister Obrony Narodowej, powołał zespół ds. oceny funkcjonowania podkomisji Macierewicza. Zespół nie będzie się zajmował badaniem samej katastrofy; ma ocenić działania podkomisji i zasadność poniesionych na nią wydatków – powiedział wicepremier, minister obrony Władysław Kosiniak-Kamysz.

Przypisy