Polacy na Litwie

Z tej okazji zagłębimy się w fascynujący świat Polacy na Litwie, czyli tematu będącego od lat przedmiotem zainteresowań i badań. Polacy na Litwie przykuł uwagę naukowców, artystów i entuzjastów ze względu na jego wpływ na różne obszary społeczeństwa. W tym artykule zbadamy różne aspekty związane z Polacy na Litwie, od jego pochodzenia i ewolucji, aż po jego dzisiejsze znaczenie. Ponadto przeanalizujemy różne perspektywy i opinie istniejące na ten temat, aby zapewnić naszym czytelnikom kompleksową i wzbogacającą wizję. Przygotuj się na zanurzenie się w ekscytującym wszechświecie Polacy na Litwie!

Szary: terytoria, na których Polacy stanowią większość. Czerwony: przedwojenna granica polsko-litewska

Polacy na Litwie – najliczniejsza mniejszość narodowa na Litwie, według statystyk oficjalnych liczy 183 421 osoby, czyli 6,52% ludności tego kraju (2021). Mieszkają głównie w Wilnie i w zwartym osadnictwie w rejonach wileńskim, solecznickim, święciańskim i trockim (w rejonach solecznickim i wileńskim stanowią większość mieszkańców). Zamieszkują też w rozproszeniu resztę kraju, w przeszłości na Kowieńszczyźnie stanowili większość ludności. Zrzesza ich Związek Polaków na Litwie.

Statystyki

W Republice Litewskiej mieszka 183 421 osób (według spisu ludności z 2021 r.) narodowości polskiej. Według oficjalnego spisu ludności Polacy stanowią na Litwie ok. 6,52% wszystkich mieszkańców, więc stanowią oni największą mniejszość narodową Republiki. Drugą mniejszością narodową pod względem liczebności jest mniejszość rosyjska.

Zadeklarowana w spisie ludności narodowość polska Procentowy udział Polaków w poszczególnych rejonach Liczebność Polaków w poszczególnych rejonach.
Źródło: Spis powszechny z 2001 r.
Liczba Polaków na Litwie w obecnych granicach kraju
Rok 1897
spis 		1923
szac. 		1959
spis 		1970
spis 		1979
spis 		1989
spis 		2001
spis 		2007
szac. 		2008
szac. 		2009
szac. 		2010
szac. 		2011
spis. 		2021
spis.
Populacja 260 000 415 000 230 000 240 200 247 000 258 000 235 000 212 100 208 300 205 500 201 500 200 317 183 421
Odsetek 9,7% 15,3% 8,5% 7,7% 7,3% 7,0% 6,7% 6,3% 6,2% 6,1% 6,0% 6,6% 6,52%
Polacy na Litwie, którzy uważają polski za swój język ojczysty (dane spisów)
Rok 1959 1970 1979 1989 2001 2011
Odsetek 96,8% 92,4% 88,3% 85,0% 80,0% 79,0%

W latach 1959–1989 mimo wzrostu liczebności Polaków na Litwie, liczba bezwzględna tych z nich, którzy uważają polski za swój język ojczysty, utrzymywała się na poziomie ok. 220 000, ale już pierwszy spis na niepodległej Litwie (2001 r.) zanotował spadek do 188 000, spis 2011 odnotował dalszy spadek do poziomu 154 000.

Głównym skupiskiem Polaków na Litwie jest okręg wileński, gdzie Polacy stanowią 23%. W samym Wilnie mieszka 88 408 osób (ok. 16,5%) narodowości polskiej. Najwięcej procentowo Polaków mieszka w rejonie solecznickim (78% ludności), w tym najwięcej w gminach Ejszyszki i Miedniki (odpowiednio 93,5% i 93,2% ludności), rejonie wileńskim (52% ludności), w rejonie trockim (30% ludności) i rejonie święciańskim (26%). Polacy zamieszkują także rejon elektreński (7%), a także w rozproszeniu w okręgu kowieńskim. Zamieszkują ściśle, choć w niewielkiej ilości też okręg olicki (2%) oraz okręg uciański (4%).

Ludność polska na Litwie według okręgów (spis 2011 r.)
Okręg kłajpedzki kowieński mariampolski olicki poniewieski
Polacy 748 – 0,22% 2812 – 0,46% 277 – 0,17% 3029 – 1,92% 513 – 0,20%
Okręg szawelski tauroski telszański uciański wileński
Polacy 429 – 0,14% 69 – 0,06% 122 – 0,06% 6126 – 4,03% 186 192 – 22,98%
Rozmieszczenie Polaków w okręgu wileńskim
Rejon Spis 2001 Spis 2011
Liczba
Polaków		 % całej
populacji		 Liczba
Polaków		 % całej
populacji
elektreński 2175 7,52% 1769 7,08%
solecznicki 31 223 80% 26 858 77,75%
szyrwincki 2019 10% 1628 9,27%
święciański 9100 28% 7239 25,98%
trocki 12 403 33,2% 10 362 30,11%
wileński 56 197 63,5% 49 648 52,07%
wiłkomierski 335 0,7% 280 0,70%
Wilno (rejon miejski) 104 446 19,40% 88 408 16,51%
Suma 217 898 26,11% 186 192 22,98%
Rozmieszczenie Polaków w okręgu kowieńskim
Rejon Spis 2001 Spis 2011
Liczba
Polaków		 % całej
populacji		 Liczba
Polaków		 % całej
populacji
birsztański 21 0,1% 16 0,35%
janowski 714 1,7% 542 1,17%
kiejdański 504 0,8% 329 0,61%
koszedarski 374 1,0% 351 1,04%
kowieński 720 1,0% 340 0,40%
Kowno (rejon miejski) 2500 0,6% 1 136 0,36%
preński 102 0,3% 67 0,22%
rosieński 43 0,1% 31 0,08%
Suma 4978 0,74% 2 812 0,46%
Rozmieszczenie Polaków w okręgu uciańskim
Rejon Spis 2001 Spis 2011
Liczba
Polaków		 % całej
populacji		 Liczba
Polaków		 % całej
populacji
ignaliński wraz z wisagińskim 4449 8,5% 3 405 8,31%
jezioroski 1518 6,7% 1 082 5,88%
malacki 2053 8,1% 1 313 6,34%
oniksztyński 121 0,4% 97 0,34%
uciański 287 0,6% 229 0,53%
Suma 8428 4,7% 6 126 4,03%
Rozmieszczenie Polaków w okręgu olickim
Rejon Spis 2001 Spis 2011
Liczba
Polaków		 % całej
populacji		 Liczba
Polaków		 % całej
populacji
druskienicki 995 4% 755 3,46%
łoździejski 106 0,4% 77 0,34%
olicki wraz z rejonem miejskim 768 0,7% 585 0,37%
orański 2067 6,6% 1612 6,35%
Suma 3936 2,2% 3029 1,92%
Lista miast Litwy, w których populacja Polaków wynosi 100 i więcej osób
Miasto Liczba
Polaków		 % całej
populacji
Wilno 85816 16,36%
Kowno 1136 0,36%
Kłajpeda 540 0,33%
Szawle 160 0,15%
Poniewież 180 0,18%
Olita 384 0,64%
Mariampol 117 0,29%
Janów 373 1,22%
Uciana 145 0,50%
Kiejdany 185 0,69%
Wiłkomierz 138 0,58%
Wisaginia 2084 9,32%
Druskieniki 612 4,15%
Elektreny 416 3,46%
Landwarów 2859 25,75%
Grzegorzewo 2518 23,17%
Orany 478 5,17%
Jeziorosy 340 4,75%
Malaty 131 2,04%
Szyrwinty 285 4,44%
Soleczniki 4538 71,37%
Ignalino 178 2,96%
Podbrodzie 2681 44,73%
Nowe Święciany 844 14,62%
Niemenczyn 2858 56,55%
Święciany 860 17,33%
Troki 938 19,01%
Jewie 536 10,91%
Ejszyszki 2844 83,26%
Rudziszki 832 36,17%
Biała Waka 640 58,13%
Dukszty 101 11,37%

Historia

 Osobny artykuł: historia Polaków na Litwie.

Szkolnictwo polskie na Litwie

Już w latach 40. XX wieku, a więc wkrótce po aneksji Wileńszczyzny przez ZSRR, Polacy uzyskali prawo do własnego szkolnictwa, tworzenia organizacji społecznych i kulturalnych, a nawet własnej gazety Czerwony Sztandar. W chwili obecnej Litwa jest jedynym poza Polską krajem, w którym istnieje pełny system oświaty w języku polskim. Polskie szkoły w liczbie blisko 100 istnieją w rejonach solecznickim, wileńskim, święciańskim, trockim i orańskim. Działa tu również kilkadziesiąt polskich przedszkoli. W 2007 roku uruchomiono polskojęzyczną filię Uniwersytetu w Białymstoku w Wilnie (Wydział Informatyki i Ekonomii). Ponadto wyższe wykształcenie w języku polskim można zdobyć na wydziałach polonistyki uniwersytetów Wileńskiego oraz Edukacyjnego.

W roku szkolnym 2009–2010 na Litwie było 14 170 uczniów z językiem nauczania polskim, w 2010–2011 – 13 393, w 2011–2012 – 12 895 co stanowiło 3,3% od ogółu uczniów Litwy, choć jeszcze w latach 90. XX wieku do polskich szkół uczęszczało ponad 20 tys. uczniów. Spis narodowy Litwy podaje skład ludności według wieku w poszczególnych narodowościach, tak Polacy stanowią 5,2% ogółu ludności Litwy w wieku do 9 lat oraz 5,6% w wieku 10–19 lat. Z tego wynika, że ok. 40% Polaków w wieku szkolnym nie otrzymuje nauki w języku polskim.

Dostęp do polskich nabożeństw i mszy

W okręgu wileńskim msze i nabożeństwa są odprawiane w języku polskim w większości kościołów wileńskich, rejonu solecznickiego, trockiego oraz po części święciańskiego i szyrwinckiego. Msze polskie są odprawiane w okręgu kowieńskim w Wędziagole oraz Kownie w kościele pw. Krzyża Świętego, a w okręgu uciańskim m.in. w Turmoncie i Wisagini. W okręgu olickim tylko w Druskiennikach. W języku polskim odbywają się również spotkania religijne innych wyznań (m.in. Świadków Jehowy w Wilnie).

Media

Przemarsz Polaków w Wilnie 2 maja 2008

W okresie międzywojennym Polacy wydawali na Litwie Chatę Rodzinną i Dzień Kowieński. W Wilnie znajdują się redakcje takich gazet jak: Nasz Czas, Kurier Wileński, Tygodnik Wileńszczyzny czy Magazyn Wileński oraz katolickie „Spotkania”, które wydawane są w języku polskim.

W każdą sobotę w Telewizji Litewskiej (LRT) na kanale LTV 2 nadawany jest piętnastominutowy program dla mniejszości polskiej Album Wileński (litewskim „Vilniaus albumas”). Codziennie w Litewskim Radiu jest nadawana 30-minutowa audycja w języku polskim. Od 1992 roku swoją siedzibę w stolicy ma Radio „Znad Wilii”, które codzienne audycje nadaje w języku polskim. Od 2016 roku działa też Radio Wilno.

W latach 2007–2017 istniało w Wilnie Polskie Centrum Prasowe i Konferencyjne – wydawca jedynego na Litwie niezależnego serwisu informacyjnego w języku polskim INFOPOL.LT. Dużym polskim portalem na Litwie jest Wilnoteka, a także L24.lt. Swoją stronę internetową posiadają również Radio „Znad Wilii”, Nasz Czas, Tygodnik Wileńszczyzny i Magazyn Wileński, od 2002 roku działa witryna internetowa polskiego dziennika „Kurier Wileński”. Polskie serwisy informacyjne w internecie mają też Dom Kultury Polskiej w Wilnie oraz Instytut Polski w Wilnie. Od marca 2012 roku działa także polska wersja językowa największego litewskiego portalu informacyjnego DELFI.

Od 17 września 2019 na Litwie działa TVP Wilno, nadawane w języku polskim. 10 września 2021 roku kanał zaczął nadawać w HD w multipleksie regionalnym naziemnej telewizji cyfrowej na Litwie.

Język polski na Litwie

Dialekt północnokresowy

 Osobny artykuł: dialekt północnokresowy.

Jak wynika z artykułu polskiego profesora Jana Otrębskiego opublikowanego w 1931 r., gwara polska na Wileńszczyźnie i w ogóle na terenach północno-wschodnich stanowi bardzo interesującą odmianę polskości, gdyż rozwinęła się ona na obcym terytorium, zamieszkanym w większości przez Litwinów którzy byli białoruscy (w większości) lub spolonizowani, a na dowód tego Otrębski podał przykłady litwinizmów w języku Tutejszego.

W dwudziestoleciu międzywojennym dialekt północnokresowy mieszkańców Wileńszczyzny badała m.in. Halina Turska. Po 1945 badania prowadziła m.in. Barbara Dwilewicz, która w 1997 opisała dialekt północnokresowy mieszkańców wsi Bujwidze. W 2008 pracę poświęconą językowi wileńskich internautów wydała Kinga Geben. Gwarę polskiej młodzieży w Wilnie omówił doc. dr Mirosław Dawlewicz w „Magazynie Wileńskim”.

W 2015 roku polski językoznawca Mirosław Jankowiak zaświadczył, że wielu mieszkańców Wileńszczyzny deklarujących narodowość polską posługuje się dialektem białoruskim, który nazywają „mową prosta”.

Język polski jako język mniejszości

Polacy zarzucają władzom litewskim naruszanie konwencji ramowej EU w związku z żądaniem usunięcia polskich nazw ulic. Akcją kieruje przedstawiciel rządu na okręg wileński Jurgis Jurkevičius. Sąd Administracyjny Litwy nakazał usunięcie tabliczek do 14 października 2009, jednak w kilku miejscowościach nie wykonano tego nakazu. Michalas Klečkovskis żąda, aby władze litewskie pozwoliły mu zmienić nazwisko na Kleczkowski. Przegrał w Europejskim Trybunale Praw Człowieka i zwrócił się do Komisji Praw Człowieka ONZ, która odrzuciła wniosek ze względów formalnych.

Sport

Polacy są aktywni także na polu sportowym. Od sezonu 2012 w piłkarskiej I lidze litewskiej (II poziom ligowy) gra Polonia Wilno. Przed wojną na Litwie kowieńskiej działał Polski Klub Sportowy Sparta Kowno. Piłkarska Sparta kilka sezonów grała w najwyższej klasie rozgrywkowej.

Sławni Polacy na Litwie

Przed wojną

Obecnie

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Polacy wciąż trzymają się mocno na Litwie. Ujawniono pierwsze wyniki spisu ludności. Media Narodowe
  2. ↑ Atłas Litowskoj SSR, Moskwa, 1981.
  3. ↑ Litewski Urząd Statystyczny. db1.stat.gov.lt. ..
  4. ↑ Mercator – Education information, documentation, research. The Polish language education in Lithuania see: graph on p.12 (PDF file, 2.2 MB) Accessed 2008-01-16.
  5. ↑ Lithuanian 2011 Population Census in Brief
  6. ↑ Population by ethnicity and mother tongue | Statistics Lithuania.
  7. ↑ a b Spis narodowy Litwy 2011.
  8. ↑ a b c d e Skład narodowościowy Litwy według okręgów, rejonów oraz dużych miast. Spis Narodowy 2011.. . .
  9. ↑ Skład narodowościowy miast Litwy według Narodowego Spisu 2011.. . .
  10. ↑ Rocznik statystyczny Litwy 2012 (lit.), (ang.)
  11. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org .
  12. ↑ Radio Wilno - Wszystko co nas łączy! Bóg, Honor i Ojczyzna! (www.radiowilno.lt)
  13. ↑ INFOPOL.LT kończy swoją działalność, 2018-11-04,
  14. ↑ TVP Wilno nadaje w HD , SATKurier.pl .
  15. ↑ Otrębski, Jan. Język Polski. 1931, nr 3 (maj/czerwiec). Polska Akademia Umiejętności, Komisja Języka Polskiego. Strona 80–85.
  16. ↑ Halina Turska: Język Jana Chodźki : przyczynek do historji języka polskiego na obszarze północno-wschodnim Rzeczypospolitej. Wilno: Koło Polonistów Słuchaczów Uniwersytetu Stefana Batorego, 1930.
  17. ↑ Halina Turska: O powstaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie. Wilno: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie, 1940.
  18. ↑ Barbara Dwilewicz: Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1997. ISBN 83-7181-048-2.
  19. ↑ Kinga Geben: Świadomość i kompetencja językowa a warstwy leksykalne w idiolektach młodzieży polskiego pochodzenia na Wileńszczyźnie. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, 2003. ISBN 83-7151-585-5.
  20. ↑ Raz jeszcze o gwarze uczniowskiej. magwil.lt. ..
  21. ↑ Jankowiak, Mirosław. "Mowa prosta" jest dla mnie synonimem gwary białoruskiej. 2015-08-26.
  22. ↑ Zarchiwizowana kopia. . .
  23. ↑ Mieszkańcy Wileńszczyzny nie chcą lituanizacji nazw ulic – Netbird.pl Wiadomości.
  24. ↑ Mickiewicz czy Mickevičius? .
  25. ↑ CCPR Case : 1285/2004 Author : Michal Kleckovski.
  26. ↑ "Krewieństwo i miłość". tygodnikpowszechny.pl, 2003-08-17. . .

Linki zewnętrzne

Bibliografia

  • A. Bobryk, Odrodzenie narodowe Polaków w Republice Litewskiej 1987-1997, Toruń 2006
  • K. Buchowski, Polacy w niepodległym państwie litewskim 1918-1940, Białystok 1999
  • K. Buchowski, Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku, Białystok 2006
  • Zbigniew Kurcz, Mniejszość polska na Wileńszczyźnie. Studium socjologiczne, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, ISBN 83-229-2601-4, OCLC 69483881.
  • M. Jackiewicz, Polacy na Litwie 1918-2000. Słownik biograficzny, Warszawa 2002
  • M. Jackiewicz, Polskie życie kulturalne w Republice Litewskiej 1919-1940, Olsztyn 1997
  • A. Srebrakowski, Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989, Toruń 2001 Fragment książki
Polacy na świecie
Autochtoniczni Polacy poza RP
Polonia w Europie
Polonia poza Europą

Polska

Enciclo
Wikious
Sapientia
Scientia
Boobota
Anandapedia
Sagapedia
Wikithot