Prawo cytatu
W dzisiejszym świecie Prawo cytatu stał się tematem o wielkim znaczeniu i zainteresowaniu wszystkich typów ludzi. Niezależnie od tego, czy ze względu na swój wpływ na społeczeństwo, kulturę, politykę czy gospodarkę, Prawo cytatu zajmuje ważne miejsce w globalnej dyskusji. W całej historii Prawo cytatu był przedmiotem badań, debat i kontrowersji, co doprowadziło do wygenerowania szerokiego zakresu opinii i perspektyw w tej kwestii. W tym artykule zbadamy wpływ i znaczenie Prawo cytatu w różnych obszarach, a także różne sposoby, w jakie ukształtował on nasze życie i otaczający nas świat.
Prawo cytatu – potoczne określenie wyjątku w prawie autorskim zezwalającego na wykorzystanie niewielkich fragmentów cudzej twórczości we własnych utworach bez konieczności uzyskania zgody twórcy.
Podobne rozwiązania prawne wprowadzono w wielu krajach świata, jednak ich zakres jest różny w zależności od jurysdykcji. Przykładowo prawo niemieckie wymaga, by cytat służył krytyce, recenzji i podobnym celom, holenderskie zezwala dodatkowo na szeroko rozumiane „obwieszczanie”, a polska ustawa nie zawiera ograniczonego katalogu celów cytatu.
Funkcja
Przytaczanie cudzej twórczości ma długą historię i odgrywa istotną rolę w kulturze, m.in. w obiegu informacji, nauce i oświacie, dziedzinach artystycznych. Pozwala ono na zachowanie ciągłości kultury i jest „jednym z ważniejszych w praktyce ograniczeń prawnego monopolu twórcy”. „Ta postać dozwolonego użytku (…) jest chyba jedną z «najmocniejszych», najbardziej usprawiedliwionych”.
Historia
Zanim prawo cytatu pojawiło się w aktach normatywnych, było stosowane w praktyce. W tekstach cytowano od ok. XVI – XVII wieku, gdy zaczęto przywiązywać wagę do rzetelnego powoływania się na autorytety. Świadome, celowe powtarzanie wcześniejszych struktur muzycznych w nowych utworach praktykowano od czasu, gdy pojawiła się polifonia, a cytaty w plastyce stosowano w przynajmniej od średniowiecza, gdy malowano filakterie. Słowo „cytat” jako określenie dopuszczalnego przytoczenia wcześniejszego tekstu upowszechniło się w językach europejskich na początku Oświecenia. W 1812, w okresie powstawania pierwszych ustaw autorskoprawnych, Charles Nodier napisał, że „nie można usprawiedliwiać żadnych zapożyczeń z wcześniejszych dzieł, z wyjątkiem cytatów”.
Ustawy XIX-wieczne znały już prawo cytatu. Przykładowo w krajach niemieckich, ustawa Związku Niemieckiego z 1837 zakazywała kopiowania utworów i wymieniała wyjątki od tej reguły. Wśród nich znalazł się przepis zezwalający na „dosłowne przytaczanie pojedynczych fragmentów wydrukowanego dzieła”. Następna ustawa z 1870 legalizowała cytowanie obszerniejszych fragmentów i określała cel cytatu jako dydaktyczno-naukowy. Wprowadziła też obowiązek podania autora lub źródła cytatu. Ustawa z 1876 zezwalała na cytowanie całych utworów plastycznych do zilustrowania tekstu.
Prawo międzynarodowe i unijne
W pierwszej wersji konwencji berneńskiej z 1886 w art. 10 wspomniano o „zapożyczaniu” z utworów w celach edukacyjnych i naukowych oraz w celu tworzenia edukacyjnych zbiorów cytatów (chrestomatii). W myśl tego przepisu obowiązujące regulacje miały zostać ustalone w innych umowach międzynarodowych. W 1948, w redakcji brukselskiej, ustanowiono konwencyjne minimum prawa cytatu. Jednak użyte wtedy sformułowania były ogólne, a jednocześnie zbyt wąskie w stosunku do społecznych realiów. W art. 10-bis dopuszczono zamieszczanie „krótkich” cytatów z okazji sprawozdań o aktualnych wydarzeniach jedynie w gazetach i czasopismach; pominięto cytat objaśniający i dydaktyczny. W 1967, w redakcji sztokholmskiej, ustalono obecnie (2017 r.) obowiązujący standard. Usunięto wymóg „krótkości” cytatu i ograniczenie miejsca cytowania do gazet oraz czasopism, a wprowadzono: wymóg uprzedniego rozpowszechnienia utworu, zgodności z przyjętymi zwyczajami (co ocenia się w świetle testu trójstopniowego) i cytowania w stopniu uzasadnionym przez zamierzony cel.
W Unii Europejskiej przepisy regulujące prawo cytatu znalazły się w art. 6 ust. 2 lit b) i art. 9 dyrektywy 96/9/WE o ochronie baz danych i art. 5 ust. 3 lit d) dyrektywy 2001/29/WE, tzw. „internetowej”. Druga z nich uwzględnia wymogi z konwencji berneńskiej (uprzednie rozpowszechnienie utworu źródłowego, zgodność cytatu z uczciwymi praktykami, rozmiar cytatu usprawiedliwiony przez cel cytatu), określa, że dozwolony cytat ma służyć celom takim jak krytyka lub recenzja i zobowiązuje do podania źródła, łącznie z nazwiskiem autora, poza przypadkami, w których okaże się to niemożliwe. Wskazywano także dwie inne postacie dozwolonego użytku zawarte w dyrektywie 29/2001/WE zbliżone do prawa cytatu: art. 5 ust. 3 lit. a), f) oraz k).
Prawo cytatu w Polsce
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Senftleben 2010 ↓, s. 536.
- ↑ Mania 2017 ↓, s. 66.
- ↑ Wachowska 2009 ↓, s. 23, 26.
- ↑ Szczotka 2007 ↓, s. 103.
- ↑ Stanisławska-Kloc 2015 ↓.
- ↑ a b Ros 2009 ↓, s. 15.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 78.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 101.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 137.
- ↑ Ferenc-Szydełko 2000 ↓, s. 87.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 172.
- ↑ Ferenc-Szydełko 2000 ↓, s. 88.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 173.
- ↑ Ferenc-Szydełko 2000 ↓, s. 177.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 142.
- ↑ Barta i Markiewicz 2009 ↓, s. 5.
- ↑ Dozwolone jest przetaczanie cytatów z dzieła już legalnie udostępnionego odbiorcom, pod warunkiem że jest to zgodne z przyjętymi zwyczajami i w stopniu uzasadnionym przez zamierzony cel, a także cytatów z artykułów, zamieszczonych w dziennikach i czasopismach, w formie przeglądów prasy. (...) W razie cytowania i korzystania z dzieł w jeden ze sposobów, o którym mowa w poprzednich ustępach tego artykułu, należy podać źródło i nazwisko autora, jeżeli to nazwisko jest zamieszczone w źródle.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 144.
- ↑ Błeszyński 1979 ↓, s. 270.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 143.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 146.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 145.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 153.
- ↑ Małek 2011 ↓, s. 154.
- ↑ Stanisławska-Kloc 2015 ↓; Małek 2011 ↓, s. 154.
Bibliografia
- Janusz Barta, Ryszard Markiewicz, Dozwolony użytek: antologie i wypisy, „Prace z Prawa Własności Intelektualnej”, 104, 2009, ISSN 0137-236X.
- Jan Błeszyński, Konwencja berneńska a polskie prawo autorskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, ISBN 83-01-01550-0, OCLC 9034113.
- Ewa Ferenc-Szydełko, Prawo autorskie na ziemiach do 1926 roku, „Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ”, Kraków: Zakamycze, 2000, ISSN 0137-236X.
- Grzegorz Mania, Cytat w muzyce – o potrzebie reinterpretacji przesłanek, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 1, 2017.
- Leszek Małek, Cytat w świetle prawa autorskiego, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011, ISBN 978-83-264-1276-9, OCLC 802115740.
- Viorel Ros, The Right of Quoting, „Romanian Journal of Intellectual Property Law”, 3, 2009.
- Martin Senftleben, Bridging The Differences Between Copyright’s Legal Traditions – The Emerging EC Fair Use Doctrine, „Journal of the Copyright Society of the U.S.A.”, 57 (3), 2010.
- Sybilla Stanisławska-Kloc, Komentarz do art. 29, Marek Bukowski i inni, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Damian Flisak (red.), Warszawa: LEX a Wolters Kluwer business, 2015, ISBN 978-83-264-3326-9, OCLC 903322376.
- Jerzy Szczotka, Dozwolony użytek chronionych utworów, Maria Poźniak-Niedzielska, Jerzy Szczotka, Marek Mozgawa, Prawo autorskie i prawa pokrewne: zarys wykładu, Bydgoszcz – Warszawa – Lublin: Oficyna Wydawnicza Branta, 2007, ISBN 978-83-60186-34-3, OCLC 163595613.
- Agnieszka Wachowska, Cytat utworu audiowizualnego w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, „Prace z Prawa Własności Intelektualnej UJ”, z. 104, Kraków 2009, ISSN 0137-236X.
Linki zewnętrzne
- Agnieszka Wachowska, Prawo cytatu w Internecie. itlaw.computerworld.pl. . (dostęp: 20.02.2009, strona zarchiwizowana)
- Jakub Kralka, Prawo cytatu w pytaniach i odpowiedziach (dostęp: 25.09.2021)
| Pojęcia prawne |
| ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Licencje |
| ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Akty prawne |
