Memûn dünyasında, bu konuyu daha iyi anlamak isteyenler için bunaltıcı olabilecek çok sayıda bilgi ve görüş bulunmaktadır. Farklı bakış açıları ve yaklaşımlarla Memûn, tarih boyunca tartışma ve tartışmalara konu olmuş ve günümüz toplumundaki önemi büyük ilgi gören bir konu olmaya devam etmektedir. Bu makalede, bu çok alakalı konuya ilişkin eksiksiz ve zenginleştirici bir vizyon sunmak amacıyla Memûn'in çeşitli yönlerini keşfedeceğiz. Memûn'i ve onun etrafımızdaki dünyayla ilişkisini daha iyi anlamak için, kökeninden bugünkü etkisine kadar bir keşif yolculuğuna çıkacağız.
Bu maddede hilafet dönemi konusunun eksik olduğu düşünülmektedir.Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) ( |
Memun Ebu'l-Abbas Abdullah | |||||
---|---|---|---|---|---|
Abbâsî Halifesi | |||||
Hüküm süresi | 813 - 833 | ||||
Önce gelen | Emîn | ||||
Sonra gelen | Mutasım | ||||
Doğum | 14 Eylül 786 | ||||
Ölüm | 9 Ağustos 833 | ||||
| |||||
Hanedan | Abbâsî Hanedanı | ||||
Babası | Harun Reşid | ||||
Annesi | Marajil (Badgis yöresinden bir cariye) | ||||
Dini | İslam |
Memun veya Abdullâh Memûn, Tam Adı: Ebû 'Abbâs el-Memûn Abdullâh bin Hârûn Reşîd (d. 14 Eylül 786, Bağdat - ö. 9 Ağustos 833, Tarsus yakınları), 813-833 arasında 7. Abbasi halifesi.
809'da babaları Hârûn Reşîd'den sonra Abbâsî Hâlifesi ilan edilen kardeşi Emin'e karşı yaptığı bir iç savaştan sonra 813'te onu halifelik tahtından indirerek idam edilmesinden sonra 7. Abbâsî halifesi oldu. Memun'un Halifelik döneminde en önemli olaylar devam eden mütezile itikadi mezhep tartışmaları ve Bizans İmparatorluğu ile büyük çapta çatışmalar içeren savaşın 25 yıl süren bir sükunet döneminden sonra tekrar başlamasıdır.
14 Eylül 786 (Hicri:15 Rebîülevvel 170) gecesinin ilk saatlerinde Bağdat yakınlarındaki Yaşıriye'de babası Harun Reşit'in 11 erkek oğlundan birincisi olarak muhtemelen Bağdiş (modern Afganistan) yöresinden Soğd asıllı bir cariyesi olan Marajil'den doğdu. 13 Eylül 786'yi 14 Eylül'e bağlayan gece sonradan "üç halifeler gecesi" olarak bilinmektedir çünkü o gece Abbasiler halifesi olan Hadi veya Mûsâ el-Hâdî ölmüştü ve yerine halife olarak o akşam yeni doğan Memun'un babası ve Hadi'nin yeğeni olan Harun Reşit 5. Abbasiler halifesi olmuştur.
Annesi Marajil çocuğunun doğumunda öldüğü için Memun 2. Abbasiler halifesi Mansur'un torunu ve halife Harun Reşit'in karısı olan Zübeyde tarafından, Zübeyde'nin Harun Reşit'ten olan ikinci oğlu olan (sonra Emin adı ile Abbasiler halifesi olan) Muhammed ile birlikte, yetiştirildi.
Me'mun eğitimini babası halife iken Bağdat'ta sarayında özel hocalardan aldı. Arapça dili ve edebiyatının inceliklerini Ali bin Hamza el-Kisâî’den; hadis kural ve bilgilerini Hüşeym bin Beşîr, Abbâd bin Avvâm, Yûsuf bin Atiyye gibi hocalardan ve, fıkıh derslerini bazı diğer hocalardan okudu. Babası onu özel olarak yetiştirmek üzere İran asıllı Fazl bin Sehl'i saraya tayin etti. Eğitilip yetişmesinden Ca‘fer b. Yahyâ el-Bermekî ve babası önemli rol oynadılar. Me’mûn’un sarayında bulunmuş olan Mu‘tezile âlimlerinden Sumâme bin Eşres de hocası olarak kabul edilmektedir.
Taberî tarihinde etraflı olarak anlatıldığı gibi, Halife Harun Reşit yaşamakta iken öldükten sonra ilk iki oğlu arasında muhtemel olan taht kavgalarını önlemek için devamlı tedbirler aldı. Memun'un annesi bir cariye olduğu için ve Harun'un ikinci oğlu Emin'in annesi Zübeyde hem bir eski halife torunu hem de İran'da asiller sınıfından olduğu için Harun Reşit ikinci oğlu olan Emin'i birinci veliaht olarak seçti ve Memun'u Emin'den öldüğünden sonra onun yerine halife olmak üzere ikinci veliaht olarak ilan etti. Memun'u devlet merkezi olan Bağdat'tan uzaklaştırmak için de doğu İran'da Horasan'dan Hemedan'a kadar uzanan arazilere "Horasan Valisi" olarak tayin etti. Memun bu valiliği altında olarak gayet otonom bir şekilde eyalet idareciliğine başladı. Harun Reşit iki oğlunun birbirlerine daha yakın ve babaları Harun Reşit'in veraset için kararlarına ikinci oğlu uygun hareketlerde bulunmalarını ve aralarında ihtilaf çıkmamasını sağlamak için onlara devamlı olarak telkin ve nasihatlerde bulundu. Hatta 802 (hicri:186) yılında her iki oğluna bunu açıkça gösteren ahitnameler imzalattı. Harun Reşit o yıl her iki oğlu ile birlikte Hicaz'a hac için gittiği zaman bu ahitnamelerin metinlerini Mekke'de Kabe duvarına astırdı.
3 Cemâziyelâhir 193’te (24 Mart 809) Tûs’ta ölünce vasiyeti gereği birinci veliaht Emîn halife oldu.
Me’mûn döneminin tercüme faaliyetleri onemli bir yer almıştır. Yunanca eserlerin Süryânîce tercümelerinden Arapça’ya çevrilmesi işi Me’mûn döneminde oldukça hızlanmış ve doğrudan doğruya Yunanca’dan da Arapça’ya çeviriler hızlanmıştır. Bu faaliyetlerde İslam tarihinde felsefe ve bilim konusunda yeni atılımlara ve akımların doğmasına neden olmuştur.
830 yılında Me’mûn’un Bağdat’ta kurduğu veya geliştirdiği Beytülhikme (Dârülhikme) bir tercüme ve araştırma enstitüsü, aynı zamanda bir rasathâne ve kütüphane fonksiyonu icra ediyordu. Bu dönemde felsefe, hendese, mûsiki ve tıp alanlarında yazılmış eserleri getirmeleri için İstanbul’a heyetler gönderilmiş, getirilen bu eserler Arapça’ya çevrilmiştir.
Mihne olaylari olmuş bir çok alim Kur'anın mahluk olduğunu kabul etmek zorunda kalmıştır. Bunu kabul etmeyen Ahmed Bin Hanbelde aylarca işkenceye maruz kalmıştır.
Me'mun Bizanslılarla savaşmış bir çok zafer elde etmiştir.
Ayrıca orduda Türk askerler istihdam edilmiş ve gün geçtikçe sayıları artmış Türk komutanlar etkili hale gelmiştir.
Memun 5 yıl doğuda Merv'de bağımsız olarak ve 20 yıl tek Abbâsî halifesi olarak hüküm sürdükten sonra 833de Tarsus'ta 48 yaşındayken 9 Ağustos 833'te öldü. İlk Abbâsî halifelerinin mezar yerleri saklanmakla beraber Memun'un Tarsus'ta gömüldüğü çok muhtemeldir. Ölümü sıcak bir yaz gününde bir dere kenarında kardeşi Ebu İshak'la birlikte otururken oraya gelen bir hayvan yükünden aldığı hurmayı yemesinden sonra çok ateşlenip hastalandıktan sonra olduğu bildirilir. Ölüm yatağında yatarken Memun bir buyruk hazırlatarak yerine kardeşi olan Ebu İshak'ın Mutasım adıyla halife olmasını istemiş ve ölünce yerine halifeliğe Mutasım geçmiştir.
<ref>
etiketi; muir
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)Memûn Doğumu: 786 Ölümü: 833
| ||
Sünni İslam unvanları | ||
---|---|---|
Önce gelen Emin |
Abbâsî Halifesi 813 - 833 |
Sonra gelen Mutasım |