Aşağıdaki yazımızda Sos Höyük'in büyüleyici dünyasını keşfedeceğiz. Kökeninden bugünkü etkisine kadar Sos Höyük ile ilgili çok çeşitli yönleri inceleyeceğiz. Derin ve detaylı bir analizle bunun toplumdan popüler kültüre kadar çeşitli alanlardaki yansımalarını inceleyeceğiz. Bu sayfalarda Sos Höyük'in çağdaş dünyada önemini daha iyi anlamamızı sağlayacak yeni bakış açıları ve düşünceler keşfedeceğiz. Eleştirel ve zenginleştirici bir bakış açısıyla bu makale, Sos Höyük'in daha iyi anlaşılmasına ve takdir edilmesine yönelik yolları açmayı amaçlamaktadır.
| Arkeolojik Höyük | |
| Adı: | Sos Höyük |
| il: | Erzurum |
| İlçe: | Pasinler |
| Köy: | Yiğittaşı |
| Türü: | Höyük |
| Tahribat: | Yoğun yapılaşma |
| Tescil durumu: | Tescilli |
| Tescil No ve derece: | 3173 / 1 |
| Tescil tarihi: | 14.05.1987 |
| Araştırma yöntemi | Kazı |
Sos Höyük, Erzurum il merkezinin 24 km kuzeydoğusunda, Pasinler ilçesinin 13 km batısında yer alan bir höyüktür. Yakınındaki Yiğittaşı Köyü'nün eski adının Sos olmasından, arkeoloji literatüründe bu adla geçmektedir. Aras Nehri'nin bir kolu olan Çökender Deresi'nin hemen güney kıyısındadır. Tepe olarak 270 x 150 metre boyutlarında 1,2 hektarlık bir alanı kaplamakta olup 20 metre yüksekliktedir.
Höyük, Erzurum Ovası'ndaki Karaz Höyük, Güzelova Höyük ve Pulur Höyük kazıları sırasında, kazı ekibinin dikkatini çekmiştir. Daha sonra 1987 yılında Erzurum Üniversitesi ve Atatürk Üniversitesi tarafından ortak bir projeyle bir mevsimlik kazı yapılmıştır. Ancak bu konuda bir yayın yoktur. Esas kazılar Antonio Sagona başkanlığında 1994 – 2000 yıllarında kazılar yapılmıştır.
Antonio Sagona'nın çalışmalarında ortaya çıkan tabakalanma yeniden eskiye şu şekilde ifade edilmektedir.
En alt tabakada dört yapı katı belirlenmiştir. Bunlar, Vb – Vd yapı katları Erken Tunç Çağı'na (MÖ 3.000 – 2.000) ve Va Geç Kalkolitik Çağ'a (MÖ 3.500 – 3.000) tarihlenmektedir.
Höyüğün kuzey kesimi dışında çevresi köy evleriyle kaplıdır. Buralardan toprak çekilmesi ve bunun yol açtığı erozyon sonucu bu kesimlerde tahribat vardır.
Erzurum çevresinde Geç Kalkolitik Çağ'dan beri iskan edilen önemli merkezlerden biridir. Diğerleri Karaz Höyük, Pulur Höyük ve Güzelova Höyük'tür. Geç Kalkolitik Çağ'dan Tunç Çağı'na uzanan kesintisiz süregiden bir kültürü temsil eden bu yerleşimlerde, bölgenin iklim yapısının bir gereği olarak ağırlıklı olarak hayvancılık yapıldığı, uygun mevsimde de tarımsal faaliyetlere yönelindiği anlaşılmaktadır.
Sos Höyük ve Büyüktepe Höyük kazılarından elde edilen buluntular, Erzurum – Bayburt bölgesi için Geç Tunç Çağı – Demir Çağı tarihlendirmesi için veriler sunmuştur. Sos Höyük son dönem kazı başkanı Antonio Sagona söz konusu bölge için Geç Tunç Çağı için MÖ 1.500 – 1.000, Erken Demir Çağı için MÖ 1.000 – 800/750 ve Geç Demir Çağı için MÖ 800/750 – 300 tarihlerini öngörmektedir.