W tym artykule zamierzamy zbadać i przeanalizować Religia starosemicka, temat, który na przestrzeni czasu stał się przedmiotem zainteresowania i debaty w różnych obszarach. Religia starosemicka przykuł uwagę naukowców, specjalistów i ogółu społeczeństwa, ponieważ jego znaczenie i wpływ wykraczają poza granice i dyscypliny. Poprzez podejście multidyscyplinarne staramy się zbadać różne aspekty związane z Religia starosemicka, od jego historycznego pochodzenia po wpływ na współczesny świat. Zagłębimy się w jego znaczenie, implikacje i możliwe perspektywy na przyszłość, aby zapewnić wszechstronną i wzbogacającą wizję tego zjawiska.
Religia starosemicka – politeistyczne wierzenia ludów semickich ze starożytnego Bliskiego Wschodu i północno-wschodniej Afryki. Religię starosemicką można podzielić na kilka odmian regionalnych, różniących się tradycjami i panteonami: religia kananejska i mitologia ugarycka w Lewancie, religia Mezopotamii (która czerpała także z niesemickiej mitologii sumeryjskiej, i z której wywodziła się religia Urartu) oraz religia staroarabska.
Skróty: ak. akadyjsko-babiloński; ug. ugarycki; f. fenicki; heb. hebrajski; ar. arabski; PA południowoarabski; et. etiopski
Wraz z rozpoznaniem pięciu planet zostały one związane ze Słońcem i Księżycem oraz utożsamione z głównymi bogami panteonu babilońskiego. Dwujęzyczna lista w Muzeum Brytyjskim wymienia owych bogów z przypisanymi do nich ciałami niebieskimi w następującej kolejności:
Religia Asyrii koncentruje się na Aszurze, bóstwie opiekuńczym miasta Aszur, oraz Isztar, patronce Niniwy. Najpóźniej stwierdzony kult Aszur i innych asyryjskich bogów sięga do III wieku naszej ery.
Aszur, patron miasta o tej samej nazwie z końca epoki brązu, był w ciągłej rywalizacji z bogiem-opiekunem Babilonu, Mardukiem. W Asyrii, Aszur ostatecznie wyparł Marduka, stając się nawet mężem Isztar.
Głównymi bogami asyro-babilońskimi oraz akadyjskimi byli:
Głównymi asyro-babilońskimi demonami i herosami byli:
Religia kananejska była kultywowana przez ludzi żyjących w Starożytnym Lewancie od epoki brązu. Aż do wykopalisk w mieście Ugarit w północnej Syrii i odkryciu archiwum z epoki brązu na glinianych tabliczkach zapisanych alfabetycznym pismem klinowym, niewiele było wiadomo na temat wierzeń Kananejczyków. Papirus, będący prawdopodobnie materiałem preferowanym przez skrybów w tamtym czasie, łatwo uległ rozkładowi pod wpływem wilgotnego klimatu śródziemnomorskiego. W rezultacie to zapisy biblijne były pierwszym źródłem informacji na temat religii Kanaanu. Teksty te uzupełniono kilkoma drugo- i trzeciorzędnymi greckimi źródłami, w tym traktatem Lukiana z Samosat De Dea Syria (Syryjska Bogini), fragmentami Historii Fenickiej autorstwa Filona z Byblos oraz pismami Damaskiosa. Dodatkowe informacje zostały uzyskane w ramach ostatnich badań źródeł ugaryckich, lewantyjskich inskrypcji i archiwów z Tall Mardich (wydobytych na początku lat 60.).
Religia kananejska wykazuje wyraźny wpływ mezopotamskich i egipskich praktyk religijnych. Tak jak i inne narody starożytnego Bliskiego Wschodu, Kananejczycy byli politeistami, koncentrującymi się na rodzinnym kulcie domowych bogów i bogiń, uznając przy tym istnienie innych bogów, takich jak Baal, Аnat czy El Również królowie odgrywali ważną religijną rolę, także podczas niektórych uroczystości, takich jak zaślubiny bogów w trakcie świętowania Nowego Roku, a także mogli być czczeni jak bogowie.
W II tysiącleciu p.n.e. Hebrajczycy, będąc jeszcze ludem koczowniczym, kultywowali wierzenia opierające się na kulcie bóstw pasterskich, magii, a także formach totemizmu. Około roku 1200 p.n.e. przybyli oni i osiedlili się w Kanaanie, gdzie określani byli jako Hapiru. Ich bóstwem opiekuńczym był wymieniany w tekstach ugaryckich Jahu/Jaho, będący jednym z pomniejszych bogów ognia; prawdopodobnie w drodze ewolucji stał się on później jedynym bóstwem zjednoczonych plemion Izraelitów jako Jahwe. Po osiedleniu się Hebrajczycy podjęli również kult lokalnych, kananejskich bogów i bogiń.
Wierzenia poprzedzające jahwizm i judaizm były w późniejszym okresie stopniowo odrzucane w procesie przechodzenia przez monolatrię do monoteizmu. Po wybudowaniu Świątyni Salomona warstwa kapłańska podjęła ostrą walkę z politeizmem, mimo to w Świątyni pod koniec życia Salomona pojawił się ołtarz bogini Aszery (1 Krl 11,4-5), podawanej jako żona Jahwe. Król Manasses, panujący w latach 698-642 p.n.e. ustawił w niej zaś posąg tejże bogini.
Pomimo działalności licznych proroków i prób wymazania śladów pogaństwa (również z tekstów Starego Testamentu), istnieją świadectwa kultu Aszery lub Anat sięgające czasów Drugiej Świątyni, a nawet reliktowo przenikające do chrześcijaństwa. Próbowano mu przeciwdziałać m.in. poprzez łączenie jej z Baalem, który już wcześniej był przedstawiany w negatywny dla Izraelitów sposób. W samym zaś judaizmie można wskazać relikty dawnej religii jak i zapożyczeń z innych wierzeń. Stworzenie świata według Biblii bywa porównywane z babilońskim Enuma elisz. Niektórzy badacze wskazują również na babilońskie korzenie historii Estery. W Psalmie 68 widnieje tekst:
„wyrównajcie drogę Temu, co cwałuje na obłokach!
Jahwe mu na imię”
Sugeruje on związek pomiędzy Jahwe a Baalem, którego jednym z epitetów było właśnie „cwałujący na obłokach”.
Źródła greckie podają, że El, stwórca świata i ojciec bogów według panteonu ugaryckiego, był żonaty z Beruth (symbolem Bejrutu). Małżeństwo bóstwa z miastem wydaje się posiadać biblijne analogie do historii łączących Melkarta i Tyr; Jahwe i Jerozolimę; Tanit i Baal Hammon w Kartaginie. El Elyon jest wymieniany jako Bóg Wszechmogący w Księdze Rodzaju 14,18–19 jak bóg, którego kapłanem był Melchizedek, król Salemu. Filon z Byblos podaje, że Uranos i Gaja (w języku greckim odpowiednio Niebo i Ziemia) narodzili się ze związku El Elyon i jego małżonki. Odpowiada to ściśle zdaniu rozpoczynającemu Księgę Rodzaju: Na początku Bóg (Elohim) stworzył Niebo (Shemayim) i Ziemię (Eretz). Odpowiada to także babilońskim historiom o Anunnaki.
W okresie poprzedzającym powstanie i ekspansję islamu Arabowie najprawdopodobniej nie wytworzyli spójnego systemu mitologicznego. Bogowie i boginie czczeni przez nich w tamtym okresie wyobrażani byli pod postaciami idoli, zwanymi asnam. W świątyni Al-Kaba znajdowało się około 360 takich idoli, do których odbywano pielgrzymki. Arabowie oddawali cześć Słońcu, Księżycowi, drzewom, źródłom i kamieniom; liczne przekazy podkreślają rolę kultu ciał niebieskich.
Naczelne bóstwa staroarabskie to: