Aşağıdaki makale son yıllarda oldukça alakalı hale gelen Büyük ünlü uyumu konusunu ele alacak. Büyük ünlü uyumu günlük hayatımızın farklı yönlerini önemli ölçüde etkilediği için pek çok kişinin ilgisini çeken bir konudur. Bu makale boyunca Büyük ünlü uyumu ile ilgili çeşitli bakış açıları ve günümüzdeki önemi incelenecektir. Ayrıca, Büyük ünlü uyumu'in politikadan teknolojiye, genel olarak kültür ve toplum dahil olmak üzere çeşitli bağlamlarda sahip olduğu anlamlar analiz edilecektir. Şüphesiz Büyük ünlü uyumu, kapsamını ve gelecekteki olası yansımalarını anlamak için derinlemesine araştırılmayı hak eden bir konudur.
Ünlülerin Nitelikleri | ||||
---|---|---|---|---|
İnce | Kalın | |||
Düz | Yuvarlak | Düz | Yuvarlak | |
Dar | i | ü | ı | u |
Geniş | e | ö | a | o |
Büyük ünlü uyumu ya da kalınlık-incelik kuralı, Türkçedeki iki ses uyumundan biri. Kökeni Türkçe sözcüklerin ayırt edilmesinde kullanılır. Türkçedeki öz Türkçe sözcüklere ait ortak bir özelliktir.
Türkçede ekler sözcüğün son ünlüsüne göre uyuma girer. Fakat bazı ekler bu kurala aykırılık gösterir: -ki, -yor, -ken, -mtırak, -gil, -leyin. Bu ekler her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmez.
-daş eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz ancak ünsüz sertleşmesine uyar:
-ki aitlik eki kalınlık kuralına uyan sözcüklere eklendiğinde büyük ünlü uyumunu bozar:
Büyük ünlü uyumu her Türkçe sözcükte sağlanmayabilir. Bazı sözcükler öz Türkçe olmasına rağmen zamanla ses değişimi gibi çeşitli etkenlerle büyük ünlü uyumu kurallarının dışında kalmışlardır:
Bitişik yazılan birleşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz:
Tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
Büyük ünlü uyumu, başka dillerden Türkçeye geçmiş olan sözcüklerde aranmaz. Bu sözcükler Türkçeye geçirilirken her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmezler:
Büyük ünlü uyumuna uymayan veya bu uyumun aranmadığı sözcüklere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından genellikle son hecenin ünlüsüne uyar:
Son ünlüleri kalın harf olmasına karşın ince şekilde telaffuz edilen bazı alıntı kelimeler, ince ünlü ile başlayan ekler alır çünkü kelimenin son ünsüzü ince söylenir:
Genelde ilk heceden sonra hem geniş hem de yuvarlak ünlüler kullanılmaz.