Gródek (obwód lwowski)
W tym artykule przyjrzymy się Gródek (obwód lwowski) i jego wpływowi na dzisiejsze społeczeństwo. Gródek (obwód lwowski) jest tematem zainteresowania i debaty od lat, a jego wpływ rozprzestrzenił się na wiele dziedzin naszego życia. Niezależnie od tego, czy chodzi o sferę polityczną, społeczną, kulturalną czy naukową, Gródek (obwód lwowski) pozostawił głęboki ślad w naszym społeczeństwie. Poprzez ten artykuł postaramy się lepiej zrozumieć czym jest Gródek (obwód lwowski) i jak ewoluował na przestrzeni czasu, a także przeanalizować jego rolę we współczesnym świecie.
 Plac Hajdamaków | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Burmistrz |
Roman Kuszczak | ||||
| Powierzchnia |
29,32 km² | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Nr kierunkowy |
+380-3851 | ||||
| Kod pocztowy |
81500-81504 | ||||
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 49°46′N 23°38′E/49,766667 23,633333
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Gródek (ukr. Городок, Horodok; w latach 1906–1945 Gródek Jagielloński) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, siedziba rejonu gródeckiego, w latach 1919-1945 w Polsce, w województwie lwowskim, siedziba powiatu gródeckiego.
Gródek leży na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, nad Wereszycą i nad Gródeckim Stawem, około 33 km na południowy zachód od Lwowa.
W 1434 w Gródku (przynależącym wówczas do Królestwa Polskiego) zmarł król Władysław II Jagiełło. Miasto królewskie położone było w XVI wieku w województwie ruskim.
Historia
Pierwsza wzmianka o Gródku pochodzi z 1213 roku. W 1344 lub 1345 powstał w Gródku kościół i klasztor franciszkanów. W 1372 roku została tutaj utworzona parafia katolicka pw. Podwyższenia Krzyża. Za panowania Władysława Jagiełły miasteczko otrzymało prawo magdeburskie, stając się ośrodkiem dóbr królewskich z siedzibą starosty grodowego w zamku strzegącym strategicznego szlaku do Lwowa i jednocześnie miejscem sądu grodzkiego (XV w.). Tu 1 czerwca 1434 roku umarł król Polski i wielki książę Litwy Władysław II Jagiełło. Ciało króla zostało przewiezione do Krakowa, a serce spoczęło w miejscowym kościele franciszkanów.
1444 rok to pierwsza znana data pojawienia się Żydów w Gródku. W 1550 miasto uzyskało przywilej de non tolerandis Judaeis.
W 1648 roku doszło do pierwszego najazdu Kozaków Chmielnickiego, miasto zostało zdobyte, a jego polska ludność wymordowana. W 1655 roku miał miejsce drugi najazd Chmielnickiego, po którym miasto spłonęło niemal zupełnie.
We wrześniu 1655 miała tu miejsce jedna z bitew wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667, w której wielokrotnie liczniejsza armia rosyjsko-kozacka zatryumfowała nad wojskiem polsko-tatarskim dowodzonym przez hetmana koronnego Stanisława Rewerę Potockiego.
Od strony zachodniej znajdowało się przedmieście Zastawskie, od wschodu przedmieście Lwowskie i Podgaje, od południa przedmieście Czerlańskie. Istniało również „miasto żydowskie” Gnin założone w 1680 roku przez starostę Jana Gnińskiego. Był tu główny skład soli z żup ruskich. Miasto było ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła. W 1717 powstaje drewniany kościół św. Barbary.
Po rozbiorach Polski w 1772 roku miasto przestało być własnością prywatną i weszło w skład dóbr kameralnych rządu austriackiego, w których rękach pozostawało do 1824. Nastąpiła intensywna kolonizacja niemiecka, powstała niemiecka kolonia Vorderberg (w 1788). Austriackie władze okupacyjne zamknęły klasztor franciszkanów i urządziły w nim magazyn wojskowy. W okresie zaborów (1869) siedziba dowództwa 13. Galicyjskiego Regimentu Ułanów. W drugiej połowie XIX w. do miasta doprowadzono kolej. W 1870 roku powstała tutaj szkoła uprawy lnu.
W 1903 roku doszło do uroczystego odsłonięcia pomnika króla Władysława Jagiełły (29 września), na którego dwóch tablicach został umieszczony napis: Władysław Jagiełło – król polski i ziem krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, kujawskiej. Wielki książę litewski. Władca i dziedzic Pomorza, Rusi etc. 1386–1434. Wielkiemu królowi zmarłemu w Gródku 31 maja 1434 r. – wdzięczna ziemia gródecka.
19 listopada 1904 na cmentarzu w Gródku poświęcono krzyż pamiątkowy za poległych w powstaniu listopadowym 1831 i w powstaniu styczniowym 1863.
1 stycznia 1906 roku miasto zmieniło nazwę z Gródka (zwanego także Gródek Solny – od mieszczącego się tu głównego składu soli potasowej) na Gródek Jagielloński.
W okresie I Rzeczypospolitej w Małopolsce Wschodniej – województwo ruskie, było siedzibą starostwa ziemi lwowskiej. Od 1918 roku siedziba powiatu w województwie lwowskim.
20 marca 1919 roku Polska kontrofensywa gen. Wacława Iwaszkiewicza przełamała front ukraiński i przywróciła łączność ze Lwowem.
W okresie II Rzeczypospolitej miasto powiatowe woj. lwowskiego. W mieście znajdowały się następujące urzędy: Komenda Powiatowa Policji, Urząd skarbowy, podatkowy i opłat, Kasa skarbowa, Urząd ewidencji katastru podatku gruntowego. Świątynie: 1 rzymskokatolicki kościół (Podwyższenia Krzyża), 3 greckokatolickie cerkwie (Zwiastowania Matki Bożej oraz św. Mikołaja i św. Jana Chrzciciela) i 1 synagoga żydowska. Stowarzyszenia: cechy szewców, kowali i rzeźników. 12 gorzelń (w 1911) oraz straż ogniowa ochotnicza. W latach międzywojennych na Stawie Gródeckim urządzono „Port Ligi Morskiej i Kolonialnej”.
Według spisu powszechnego z 1921 miasto zamieszkiwali Polacy – 7542 osób (71,89%), Ukraińcy – 2711 (25,84%), Żydzi – 219 (2,09%), Niemcy – 15 (0,14%).
W 1922 roku ukraińskie bojówki terrorystyczne dokonały w pobliżu Gródka Jagiellońskiego aktów sabotażu, a w 1932 roku zaatakowały zbrojnie tutejszą pocztę – 2 osoby zabito, 3 zostały ranne.
1 styczina 1925 do Gródka Jagiellońskiego włączono gminę Vorderberg.
Od 1934 r. w mieście stacjonował 26 Pułk Piechoty (za wyjątkiem III batalionu) z 5 Dywizji Piechoty II RP. W 1937 r. sformowano tu Batalion ON "Lwów II" z Lwowskiej Brygady Obrony Narodowej.
13 września Gródek zajęła niemiecka 1 Dywizja Górska. W czasie potyczki z Niemcami, zabity został młody iwonicki narciarz wyczynowy – Stanisław Kielar. Zgodnie z umową niemiecko-radziecką miasto przejął ZSRR. Władze komunistyczne zorganizowały w mieście jeniecki obóz pracy przymusowej dla polskich żołnierzy wziętych do niewoli we wrześniu 1939 r. Obóz istniał do maja 1941 r., do wybuchu wojny III Rzeszy z ZSRR. W obozie przebywało do 150 jeńców, rozlokowanych w szopach i stajniach okalających koszary 5 Dywizji Piechoty. Żołnierze pracowali na dwie zmiany przy budowie drogi. Ci, którzy nie wykonali normy, otrzymywali połowę racji żywnościowej. W obozie dochodziło do buntów i głodówek wymierzonych przeciwko rozporządzeniom komendanta.
22 czerwca 1941 hitlerowska Trzecia Rzesza zaatakowała ZSRR i miasto ponownie zajęli Niemcy, którzy utworzyli getto dla Żydów, zlikwidowali pomnik króla Władysława Jagiełły i zniszczyli synagogę. Na cokole pozostawionym po pomniku króla Jagiełły, za przyzwoleniem niemieckich władz Ukraińcy zbudowali pomnik „Obrońców Ukrainy z 1918”, inicjatorem był ówczesny proniemiecki burmistrz, ksiądz greckokatolicki – Demczuk. W 1941 roku w mieście było ponad 5 tys. Żydów. Większość z nich wywieziono do obozów pracy w Jaktorowie, Winnikach i we Lwowie – Janowskiej lub bezpośrednio do obozu koncentracyjnego w Bełżcu. W maju 1943 roku zlikwidowano getto, ostatnich jego mieszkańców rozstrzelano i pogrzebano w masowej mogile w Artyszczowie. Pod koniec lipca 1944 roku Armia Czerwona zajęła Gródek.
W latach 1944–1991 miasto rejonowe obwodu lwowskiego w granicach Ukraińskiej SRR. Od 1991 miasto rejonowe na Ukrainie.
Religia
- Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
- Kościół Przemienienia Pańskiego (XV w.)
- Cerkiew i dzwonnica św. Mikołaja (1510).
- Cerkiew Zwiastowania, greckokatolicka.
- Cerkiew św. Jana Chrzciciela, prawosławna
-
Cerkiew św. Jana Chrzciciela, prawosławna -
-
Cerkiew Zwiastowania, greckokatolicka. -
Cerkiew Ducha Świętego, greckokatolicka -
Kościół Przemienienia Pańskiego (XV w.) -
Cerkiew i dzwonnica św. Mikołaja (1510).
.JPG)
Transport
Przez miasto prowadzi droga M11, która po stronie polskiej łączy się w Medyce z drogą krajową nr 28.
Sport
W czasach II RP w mieście istniał klub piłkarski Gwiazda Gródek Jagielloński i Strzelec Gródek Jagielloński.
Ludzie związani z Gródkiem
- Franciszek Duszeńko – polski rzeźbiarz, profesor i rektor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku,
- Franciszek Jaworski – polski historyk, dziennikarz, publicysta, pisarz, archiwista i kolekcjoner,
- Tadeusz Kaniowski – polski profesor nauk medycznych, radiolog,
- Jan Paweł Lenga – polski arcybiskup rzymskokatolicki,
- Andrzej Lippus – burmistrz miasta (zm. 1897)
- Franciszek Bobowski – burmistrz miasta
- Józef Myśków – ksiądz katolicki, teolog, profesor Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie,
- Stanisław Pietruski – polski lotnik wojskowy,
- Martin Ross – aktor amerykański,
- Jerzy Sawicki – polski prawnik, profesor uniwersytecki; karnista, znawca prawa międzynarodowego,
- Jan Schram – polski wojskowy i samorządowiec, kapitan obserwator Wojska Polskiego II RP, burmistrz Jarosławia,
- Hipolit Śliwiński – polski architekt, polityk i działacz niepodległościowy, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm I kadencji w II RP,
- Stepan Bilak – ukraiński działacz polityczny, adwokat, poseł na Sejm II, III, IV i V kadencji w II RP, członek Centralnego Komitetu UNDO w latach 1925–1939.
- Władysław II Jagiełło – król Polski i Litwy
Współpraca zagraniczna
Przypisy
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Державна служба статистики України. Київ, 2019. стор. 49.
- ↑ Mieczysław Orłowicz: Ilustrowany przewodnik po Galicyi, Bukowinie, Spiszu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim. Lwów: Karol Kwieciński, 1919, s. 256.
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 13: Województwo lwowskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 11.
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Małgorzata Duczmal: Jagiellonowie. Leksykon biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996, s. 474. ISBN 83-08-02577-3.
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 167.
- ↑ Gródek , www.rkc.lviv.ua .
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 14.
- ↑ Maurycy Horn, Żydowski ruch osadniczy w miastach Rusi Czerwonej, w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 1974, nr 2 (90), s. 11.
- ↑ Na prowincji. Krzyż pamiątkowy. „Kurjer Lwowski”. Nr 325, s. 3, 23 listopada 1904.
- ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 107, poz. 970
- ↑ Bohaterowie 1939 , www.bohaterowie1939.pl .
- ↑ Batalion ON "Lwów II" - Obrona Narodowa II RP 1937-1939 , obronanarodowa1939.pl .
- ↑ Piotr Żaroń, Obozy jeńców polskich w ZSRR w latach 1939–1941, Warszawa 1994, s. 141.
- ↑ Kronika. Zagadkowa śmierć. „Echo Przemyskie”, s. 3, nr 41 z 23 maja 1897.
- ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 197.
Bibliografia
- Grzegorz Rąkowski, Gdzie zmarł król Jagiełło. Gródek Jagielloński i okolice,, Ziemia lwowska. Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej część III. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2007, s. 453–459. ISBN 978-83-89188-66-3.
Linki zewnętrzne
- Gródek 1.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 819.
- Historia Żydów w Gródku na portalu Wirtualny Sztetl
- Strona miasta Gorodok
- Relacje jeńców pracujących w jenieckim obozie pracy przymusowej w Gródku, Zapisyterroru.pl
- Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona
