Obecnie Gwara kramska to temat, który zyskał na znaczeniu w różnych obszarach. Od polityki po naukę, Gwara kramska stał się przedmiotem zainteresowania badaczy, aktywistów i ogółu obywateli. Wraz z postępem technologii i globalizacją Gwara kramska nabrał niespotykanego wcześniej wymiaru, wpływając nie tylko na sposób, w jaki współdziałamy z otoczeniem, ale także na nasze postrzeganie świata. W tym artykule zbadamy różne aspekty związane z Gwara kramska, od jego początków po wpływ na współczesne społeczeństwo.
Gwara kramska – gwara języka polskiego występująca w miejscowości Kramsk i jej okolicach we wschodniej Wielkopolsce. Gwara ta jest silnie związana z gwarą wielkopolską. Gwara kramska została dokładnie opisana w 1968 roku przez dr Piotra Bąka – kramszczanina.
Główne cechy gwary okolic Kramska:
Do mazowiecko-kujawskich cech gwarowych istniejących w tutejszej gwarze należy końcówka –my zamiast ogólnej –mi w narzędniku liczby mnogiej rzeczowników, przymiotników, zaimków i liczebników porządkowych, np. tymy, takiymy, ładnymy rzeczamy, przed piyrszymy mrozamy. Mówiło się tu także my zamiast mi, np. dej my pić, a także me zamiast mnie, np. boli me głowa.
Do Kramska sięgała mazowiecko-kujawska wymowa –re zamiast –ra w wyrazie radło i pokrewnych: redlić, redlina, obredlać. Taka wymowa występowała w miejscowości Kramsk-Pole, ale w ostatnim czasie już się nie spotyka tej formy. W odniesieniu do nazw młodych zwierząt, które mają przyrostek –ę: kocię, cielę, jagnię, źrebię, w Kramsku, występuje przyrostek –ok: cielok, jagniok, źrybok, psiok, kociok, kaczok. Generalnie na tym terenie występuje słownictwo wielkopolskie, np. bląg (przegroda w stodole), ikra (łydka), judy (uda), kierzynka (do robienia masła), latopyrz (nietoperz), kozieł (podpora łat w konstrukcji dachu), luśnia (podpora drabiny w wozie drabiniastym), modrok (chaber w zbożu), śpik (skroń), ślągwa (kobieta brudas), wywioła (wilga, żółty ptak gwiżdżący na deszcz), tórz (tchórz), wąsina (gąsiennica), zacłuna (zasłonka w oknie). Wielkopolsko-kujawskimi są wyrazy: kruszka (gruszka), moltyk (posiłek), paskud i plug (ropa we wrzodzie), trafta (tratwa). Ten ostatni wyraz przywędrował tu najprawdopodobniej z osadnikami, którzy wcześniej byćmoże spławiali drzewo na Wiśle. Z kolei od słów: paskud i plug, pochodzą wyzwiska: paskudnik, paskudziorz i zapomniany już plugocz (bezecnik). Popularny wyraz cudować (wyprawić dziwy, dziwnie się zachowywać), to nabytek gwarowy z Mazowsza, podobnie jak: czoła (pszczoła) i śle (puszorki). Te dwa ostatnie wyrazy występowały w gwarze mieszkańców Kramsk-Łazów. W gwarze Kramska nie występowało mazurzenie, czyli wymowa c, z, s, dz, zamiast cz, ż, sz, dż, np.: scupok, cas. Taka wymowa u przybyszów, była wyśmiewana. Zdarzało się jednak szadzenie, częste na granicy gwar niemazurzących i mazurzących. Tu mówi się szkarpyty (skarpety), szwachować (swatać), szypłać (supłać) oraz Żocha, Żośka. Na uwagę zasługuje też wyraz tęga (tęsknota), np. tak mi tynga (tak tęsknię), tynga ci było (czy tęskniłeś), którego już nie spotyka się w mowie współczesnych mieszkańców Kramska i okolic. Po raz ostatni słyszano to słowo na początku lat osiemdziesiątych z ust sędziwej mieszkanki wsi Święte (Tak mi było za tobą tynga). Powszechnie mówiło się też tu: zwuny (dzwony), zwunki, zwunić (dzwonki, dzwonić) oraz zbanek zamiast dzbanek. Zdaje się, że zjawiskiem powszechnym w kulturze polskiej jest powolne, stopniowe zanikanie gwar, na rzecz języka ogólnopolskiego, którego używa się w szkole, kościele, urzędzie, a także w sklepie, gdyż ludzie wstydzą się mówić gwarą, choć ją dobrze znają, rozumieją i potrafią się nią posługiwać. Z gwar znikają te formy, które są rażące z punktu widzenia języka ogólnego. Zanika przegłos wielkopolski, czyli wymowa o jak ue, a ó jak uy, np. kueza, muedy (młody). Zmiany w sposobie mówienia wynikają z rozwoju kultury na wsi, a także z zanikania tradycyjnego rzemiosła wiejskiego, takiego jak: tkactwo, bednarstwo, kołodziejstwo, miotlarstwo. Niewiele osób już pamięta nazwy dotyczące warsztatów i czynności, którymi poprzednie pokolenia posługiwały się na co dzień.