Dziś Gwara zagłębiowska to temat, który staje się coraz bardziej istotny w naszym społeczeństwie. Wraz z postępem technologii i globalizacją, Gwara zagłębiowska stał się przedmiotem zainteresowania dużej liczby ludzi na całym świecie. Niezależnie od tego, czy ze względu na wpływ na zdrowie, gospodarkę czy środowisko, Gwara zagłębiowska zdołał przyciągnąć uwagę zarówno naukowców, ekspertów, jak i zwykłych obywateli. W tym artykule zbadamy różne aspekty Gwara zagłębiowska, od jego początków po możliwe konsekwencje w przyszłości.
Gwara zagłębiowska – mowa ludu zagłębiowskiego, obecnie nieużywana. Należała do dialektu małopolskiego z naleciałościami śląskimi oraz rosyjskimi (głównie w sferze leksykalnej).
Cechy zatracone, to m.in.:
- zachowanie dawnego zakończenia aorystu, w pierwszej osobie l. poj. czasu przeszłego (-ach, -ech → -ak, -ek), np.: bułek – byłem, charowołak – ciężko pracowałam
- przejście wygłosowego -ch w -k, np.: w nosyk cosak, ik
- -o jako końcówka przymiotników w 3 os. l. poj. rż., np.: dobro baba
- mazurzenie, np.: sacunek, zaba, capka
- rusycyzmy w sferze leksykalnej, np. raniec - plecak, tornister; śmirny - grzeczny, spokojny; skolko - ile; konfiety - cukierki; riebiata - dzieci.
- udźwięczniająca fonetyka krakowsko-poznańska, np.: bered Adama, płod upad
- labializacja, np.: łociec, łokno, łobrona
- obecność głosek pochylonych, np.: mom, jo, dóm, syr
- przejście wygłosowego -ą w -om, np.: są → som, idą → idom
- uproszczenie zbitek spółgłoskowych, np.: jastrząb → jascąb
Cechy przetrwałe do dziś:
- twarde zakończenie tematu czasowników, np.: kąpe, kłame, rąbe, chrape,
- różny od ogólnopolskiego rodzaj rzeczowników, np.: krawat – krawatka, parasol – parasolka, kluska – klusek, taboret – tabor(et)ka, puf – pufa, por – pora
- twarda wymowa litery "ń" - słonce, w koncu
Bibliografia
- Magda Pastuchowa, Aldona Skudrzykowa: Polszczyzna Zagłębia Dąbrowskiego, Katowice 1994.