Pismo tybetańskie

Pismo tybetańskie – alfabet sylabiczny używany do zapisu języka tybetańskiego oraz języków pokrewnych (dzongkha, ladakhi i czasami balti). Wywodzi się z północnoindyjskich systemów pisma, dlatego też zarówno kształt niektórych liter, jak i sposób zapisu samogłosek wykazuje wyraźne podobieństwo do alfabetów indyjskich. Pismo tybetańskie posiada dwie główne odmiany: དབུ་ཅན་ dbu-can (uchen), używaną w druku, oraz formę kursywną དབུ་མེད་ dbu-med (umé) wykorzystywaną w piśmie odręcznym. Pismo tybetańskie wywarło także wpływ na powstanie pisma lepcza.

Historia

Stworzenie pisma tybetańskiego przypisuje się ministrowi króla Songtsen Gampo (569-649) o nazwisku Thonmi Sambhota.

Charakterystyka

• Podobnie jak w innych alfabetach sylabicznych pochodzenia indyjskiego, podstawą pisma jest sylaba (spółgłoska z domyślną niezapisywaną samogłoską „a” np. ཀ „ka”). Wyrazy są oddzielone od siebie kropką u góry np. དབྱིན༌ཇི dbyin-ji wymowa: jindźi (angielski).
• Gdy występuje zbitka spółgłoskowa, poszczególne spółgłoski należące do tej samej sylaby zapisywane są w nieco zmodyfikowanej formie w pionowej kolumnie np. ཀྲ kra, ཀྱ kya, སྐ ska, སྐྱ skya.
• Samogłoski inne niż „a” zaznaczane są za pomocą specjalnych znaków diakrytycznych. Na przykład sylaba ཀ „ka” po dodaniu odpowiednich diakrytyków samogłoskowych zamienia się w ཀི „ki”, ཀུ „ku”, ཀེ „ke”, lub ཀོ „ko”.
• Przykłady kombinacji zbitki spółgłoskowej z diakrytykiem samogłoskowym: སྐྱི skyi, སྨུ smu, རྒྱུ rgyu.

ཀ ka	ཁ ḱa	ག ga	ང nga
ཅ ca	ཆ ća	ཇ ja	ཉ nya
ཏ ta	ཐ t́a	ད da	ན na
པ pa	ཕ ṕa	བ ba	མ ma
ཙ tsa	ཚ t́śa	ཛ dza	ཝ wa
ཞ z̀a	ཟ za	འ 'a	ཡ ya
ར ra	ལ la	ཤ s̀a	ས sa
ཧ ha	ཨ a

Metody transkrypcji i transliteracji

Aktualnie w polskich publikacjach używane są zasadniczo dwa sposoby zapisu słów i tekstów tybetańskich:

• Tzw. transliteracja Wyliego – uznana przez tybetologów na całym świecie metoda dokładnej transliteracji tekstu tybetańskiego, czyli oddania za pomocą alfabetu łacińskiego praktycznie każdej litery tybetańskiej, w tym również liter niewymawianych.
• Polska transkrypcja, czyli oddanie przy zachowaniu polskich zasad ortograficznych w miarę możliwości wiernie wymowy tybetańskiej (w standardowej odmianie języka, używanej w Lhasie)

Oprócz powyższych konwencji, niektórzy autorzy preferują transkrypcję angielską.

Przykład (zapis imienia i nazwiska XIV Dalaj Lamy):

• w alfabecie tybetańskim: བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ
• transliteracja Wyliego: bstan-ʼdzin-rgya-mtsho
• polska transkrypcja: Tenzin Gjaco
• angielska transkrypcja: Tenzin Gyatso

Przypisy

Bibliografia

• AgataA. Bareja-Starzyńska AgataA., MarekM. Mejor MarekM., Klasyczny język tybetański, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2002, ISBN 83-88938-13-4, OCLC 749522339 .brak strony (książka)
• Tournadre N., Dorje S.: Manual of Standard Tibetan, Snow Lion Publications 2003, ISBN 1-55939-189-8 (ang.).
• SandupS. Tsering SandupS., Tibetan Phrasebook, wyd. 3, Melbourne, Vic.: Lonely Planet Publications, 2002, ISBN 1-74059-233-6, OCLC 50397882 .brak strony (książka) (ang.).

Linki zewnętrzne

• Kaligrafia tybetańska. chris.fynn.googlepages.com. .
• Historia pisma tybetańskiego
• Alfabet tybetański na portalu Omniglot