No mundo de hoje, Línguas hibito-cholón tornou-se um tema de grande relevância e interesse para uma ampla gama de pessoas. Quer se trate de um fenómeno social, de um avanço tecnológico, de uma figura histórica ou de qualquer outro aspecto da vida moderna, Línguas hibito-cholón captou a atenção de diferentes públicos e gerou intenso debate em vários círculos. Neste artigo exploraremos os diferentes aspectos relacionados com Línguas hibito-cholón, desde a sua origem até às suas implicações atuais, com o objetivo de oferecer ao leitor uma visão abrangente e contextualizada deste tema atualmente significativo.
Hibito-Cholón | ||
---|---|---|
Falado(a) em: | Peru | |
Total de falantes: | 0 | |
Família: | Hibito-Cholón | |
Códigos de língua | ||
ISO 639-1: | --
| |
ISO 639-2: | ---
|
As línguas hibito-cholón formam uma família de línguas ameríndias extintas do Peru.
Alguns paralelos lexicais entre o Cholón e o Candoshi (Jolkesky 2016):
Português | Cholón | Candoshi |
---|---|---|
eu/nós | k-/ki-/ke- ‘eu’ | k- ‘nós’ |
ALAT | -pi | -ʔpi |
argila/terra | palam ‘terra’ | para ‘argila’ |
cabeça | muʧiʧe | moːʧo/moʧoːʂi ‘cabelo’ |
cabeça | teʧ | taʃːi ‘face/queixo’ |
cabelo | ʃe | -ʂi |
chuva | ʦi | siːna |
cinza | jopuŋ | pojoNpo ‘pó’ |
criança | kunʧu ‘pequeno’ | kaNʈʂo |
esposa/mulher | hila ‘mulher’ | kiːʂa ‘mulher’ |
IMP | -(k)(i) | -ʔaNki |
INSTR | -pat | -pata ‘COM/INSTR’ |
INTER | -(a)m | -a |
morcego | kaʦik | kosita |
orelha | kitiw | kiiʦ-iʧ |
ouvir | hinah | maʂina |
pai | appa | apaː ‘forma vocativa’ |
sogro | kuʧ/ŋuʧ ‘pai’ | Nkoːsa-ri |
vento | kaz/kaʃ/kas ‘vento’ | Nkoʂʧi ‘vento’; kaʧiʂa ‘frio’ |
vir | nan | nani |
vir/voltar | a-ʎakian ‘voltar’ | naːkija ‘vir’ |
Alguns paralelos lexicais entre o Cholón e o Muniche (Jolkesky 2016):
Português | Cholón | Muniche |
---|---|---|
cabelo | ʃe | uɕi |
farinha | pum | xpume |
morrer | kol | ku |
três | utsɨmɨ | utsi (Hibito) |
velho/avô | ɡes ‘velho’ | kiʧi ‘avô’ |
vento/frio | kaz/kaʃ/kas ‘vento’ | kɨxna ‘frio’ |
ver | jaʧ | ɲa |
Alguns paralelos lexicais entre o Cholón e o Mapudungun (Jolkesky 2016):
Português | Cholón | Mapudungun |
---|---|---|
tu | mi-/mi | mi-/ejmi |
água | kot ‘água’ | ko ‘água’ |
ALAT/BEN | -le ‘ALAT’ | -lel ‘BEN’ |
boca/buraco | lol ‘boca’ | lolo ‘buraco’ |
casa | tapjal | taɸu |
claridade/Lua | pel ‘Lua’ | pelo ‘claridade’ |
dois | ip | epu |
encontrar/estar presente | pele ‘encontrar’ | pele-n ‘estar presente’ |
grande | oʧo | ɸɨʧa |
INTER | -(a)m | am |
lua | Hibito kuiɲa | kɨjen̯ |
moça | ilaʧu | ɨlʧa |
morir/matar | lam ‘matar’ | l̯a-n ‘morrer’, l̯aŋɨm-ɨn ‘matar’ |
vagina | mexlam ‘fêmea/vagina’ | meʈʂɨ ‘vagina’ |
NEG | -mu | mɨ/muɣ ‘não’ |
olho | ɲa-ʧe/ɲa-wi | ɲe |
onça | ʧamio | ʈʂapial |
pai/velho | ŋuʧ ‘pai’ | kuse ‘velho’ |
tabaco | Hibito peʦ | pɨʈʂem |
Alguns paralelos lexicais entre o Cholón e o Mochica (Jolkesky 2016):
Português | Cholón | Mochica |
---|---|---|
ele/ela | ko ‘3.S.PROX’, ŋo- ‘3.S.NSUJ’ | -ŋo ‘3’ |
abóbora | uʦ | loːʧ |
água/vapor | Hibito kaʧa ‘água’ | kaʧa ‘névoa/neblina’ |
ancião | ɡes | keʃmik (cf. ekis ‘sogro’) |
broto/floresta | ʃajapi ‘floresta’ | ʧaja ‘broto’ |
cabeça | Hibito soʧa | xəʧ |
casa/teto | tapjal ‘casa’ | ʦap ‘teto’ |
CLS | pon ‘CLS.humanos/animais’ | poŋ ‘CLS.geral’ |
COM/LOC | -nik ‘COM’ | -nik ‘LOC’ |
dia/manhã | atem ‘manhã’ | etim ‘dia’ |
dia/manhã | nem ‘dia’ | unam ‘manhã’ |
dois | Hibito op-ʧe | aput |
erva/terra | pej ‘terra’ | pej ‘erva’ |
fêmea/mulher | mexlam ‘fêmea/vagina’ | meʧen/meʧer- ‘fêmea/mulher’ |
grande | oʧo | uʦ(o) |
grão/milho | ʧe ‘grão’ | ʦer ‘milho verde’ |
INTERR | into ‘INTERR’ | in ‘onde?’ |
lagarto | Hibito ʃonti | ʃantek |
mandioca | el | er |
morrer/matar | lam ‘matar’ | læm ‘morrer’ |
mulher grávida/lua | Hibito kuiɲa ‘lua’ | kuiɲan/kuin ‘grávida’ |
NEG | -mu | amos |
NMZ.AG/CAUS | -ko ‘NMZ.AG’ | -ko ‘CAUS’ |
ovo/filho | mulup ‘filho’ | muʎu ‘ovo’ |
pimenta | uʧ | ut ‘pimenta seca’ |
porco388 | jap | javan |
raiz | ip | jep |
ramo/galho | meʧ ‘árvore/ramo/galho’ | meʧ-en ‘ramo/galho’ |
semente/milho | kaʧ ‘milho’ | kas ‘semente’ |
sol | Hibito ɲim | ɬʲam |
TSEQ/ABL | -tu-p ‘GEN/ABL’ | -top ‘TSEQ’ |
um | an | on- |
vento | kas | kəts |