O italiano do Norte, italiano setentrional ou padano (nome recente), ou cisalpino (nome de uso menos frecuente) é un grupo lingüístico que pertence ás linguas románicas. Fálase en todo o norte de Italia e nalgunhas rexións veciñas (Tecino en Suíza, Istria en Croacia e en Eslovenia, Mónaco e San Marino).
As definicións do italiano do Norte son contraditorias:
O dominio lingüístico do italiano do Norte corresponde máis ou menos a Italia do Norte ou Padania.
O límite meridional, entre o italiano do Norte e o italiano en sentido estrito, corresponde á liña La Spezia-Rimini, ou con máis precisión xeográfica, a liña Massa-Senigallia. A separación entre as linguas románicas marcada por esta liña divídeas en dous grandes grupos: a Romania occidental (mesmo o italiano setentrional) e a Romania oriental (incluso o Italiano do Centro-Sur). O grupo galoitálico é á vez separado doutros grupos románicos do Nordés (Veneto, Trentino, Friuli, Tirol do Sur) por unha liña que corre ao sueste de Bolzano/Bozen e pola costa oriental do Lago de Garda ao norte de Mantua e o río Po.
O límite setentrional, entre o italiano do Norte (e o retorrománico) e outras linguas (románicas, xermánicas ou eslavas), corresponde ás fronteiras políticas entre os varios pobos xermánicos dominantes da Alta Idade Media, isto é entre longobardos, francos e bávaros, que están reflectidas no superestrato lingüístico das linguas románicas actuais:
Cara ao norte, o italiano do Norte (e o retorrománico) lindan co alto alemán suízo, derivado do idioma dos alamáns e ao alto alemán bávaro, derivado do idioma dos bávaros e falado actualmente en (Austria e en Tirol). Nesta zona, Romania submersa, houbo substitución lingüística do retorrománico.
Cara ao leste, o italiano do Norte (e o friulanoretorrománico) actualmente con dúas linguas do grupo eslavo: esloveno e croata.
Os dialectos do italiano do Norte clasifícanse do seguinte xeito:
Segundo Pierre Bec no pasado, debeu existir algún tipo de unidade diacrónica entre entre o italiano do Norte e o grupo retorrománico: romanche en Suíza e ladino e friulano en Italia. Este lazo estreito e evidente foi investigado en maior profundidade polo xa citado lingüista australiano Geoffrey Hull, levándoo á conclusión apuntada anteriormente (definición 2).
Lingua | Frase |
---|---|
Latín | (Illa) Claudit semper fenestram antequam cenet. |
Italiano (florentino antigo) | (Ella) chiude sempre la finestra prima di cenare. |
Toscano (florentino moderno) | Lei la 'hiude sempre la finestra pria di'ccenà. |
Piemontés | Chila a sara sempe la fnestra dnans ëd fé sin-a/siné. |
Lígur | Lê a særa sénpre o barcón primma de çenâ. |
Lígur tabarquino | Lé a sère fissu u barcun primma de çenò. |
Lombardo occidental | (Lee) la sara semper su la finestra primma de sena. |
Lombardo oriental | (Lé) La sèra sèmper sö la finèstra prima de senà. |
Emiliano boloñés | (Lî) la sèra sänper la fnèstra prémma ed dsnèr. |
Romañolo fanés (Fano, Marcas del Norte) | Lìa chìud sèmpr la fnestra prema'd'cnè. |
Veneciano | Ła sàra/sèra senpre el balcón vanti senàr/dixnàr. |
Romanche | Ella clauda/serra adina la fanestra avant ch'ella tschainia. (Retorrománico) |
Ladino nonés (Val di Non, Trento) | (Ela) la sera semper la fenestra inant zenar. (Retorrománico) |
Friulano | Jê e siere simpri il barcon prin di cenâ.(Retorrománico) |
Istriano (Rovèigno, ital. Rovigno; croata: Rovinj) | Gila insiera senpro el balcon preîma da senà. |
Galego | (Ela) pecha sempre a fiestra antes de cear. |