W tym artykule temat Krynki zostanie omówiony z różnych perspektyw, aby zapewnić szeroką i szczegółową wizję tego tematu, który jest dziś tak istotny. W tym kontekście zaprezentowane zostaną różne aspekty związane z Krynki, w tym jego historia, wpływ na społeczeństwo, jego implikacje na poziomie globalnym oraz możliwe rozwiązania i wyzwania, jakie stwarza. Przeanalizowane zostaną również różne opinie i stanowiska w tej sprawie, aby przedstawić wyważoną i kompletną wizję, która pozwoli czytelnikowi w pełni zrozumieć dzisiejsze znaczenie i złożoność Krynki.
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Krynki od strony południowej, po prawej widoczna cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Prawa miejskie |
przed 1518, 2009 | ||||
Burmistrz |
Jolanta Gudalewska | ||||
Powierzchnia |
3,85 km² | ||||
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
|||||
Strefa numeracyjna |
+48 85 | ||||
Kod pocztowy |
16-120 | ||||
Tablice rejestracyjne |
BSK | ||||
Położenie na mapie gminy Krynki | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego | |||||
Położenie na mapie powiatu sokólskiego | |||||
53°15′55,00″N 23°46′19,89″E/53,265278 23,772192 | |||||
TERC (TERYT) |
2011044 | ||||
SIMC |
0032655 | ||||
Urząd miejski ul. Garbarska 1616-120 Krynki | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Krynki – miasto w Polsce, w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krynki.
Krynki uzyskały lokację miejską przed 1518 rokiem, zdegradowane w 1950 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 2009 roku. Miasto królewskie lokowane przed 1518 rokiem, położone było w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Miejsce obrad sejmików ziemskich województwa mścisławskiego w 1659 roku.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.
W 1429 roku zbudowano dwór książęcy przy drodze z Krakowa do Grodna. W 1434 roku w kryńskim dworze zorganizowano spotkanie Władysława Jagiełły z wielkim księciem litewskim Zygmuntem Kiejstutowiczem. W 1509 roku Zygmunt Stary nadał Krynkom herb, a w roku 1522 ufundował kościół. Prawa miejskie nadano w roku 1569 (bądź potwierdzono prawa nadane w początku wieku). Miasto rozwijało się dynamicznie. Pod koniec XVI wieku rozróżniano Stare i Nowe Miasto, powstawały wsie – przedmieścia. Krynki znajdowały się w ekonomii grodzieńskiej.
Przez Krynki wielokrotnie przechodziły rozmaite wojska. W 1706 roku, podczas wojny północnej w mieście zatrzymał się król Szwecji Karol XII.
W Krynkach od początku XVI wieku zaczęli osiedlać się Żydzi. Otrzymali w 1639 roku przywilej na założenie synagogi, cmentarza i mykwy, a także na rozwijanie handlu, budowę oberż i produkcję alkoholu. W 1789 roku w mieście mieszkało ok. 700 Żydów. Miejscowa gmina żydowska była większa od białostockiej i należała do najliczniejszych w tej części kraju. W II poł. XVIII wieku administratorem ekonomii grodzieńskiej został słynny reformator, podskarbi Antoni Tyzenhauz. Dzięki niemu przebudowano miasto nadając mu oryginalny układ przestrzenny z sześciobocznym rynkiem (placem gwiaździstym) oraz dwunastoma ulicami promieniście zeń wybiegającymi. Układ ten zachował się do dziś i jest to jedyny taki rynek w Polsce. Po rozbiorach Polski Krynki znalazły się na terenie Imperium Rosyjskiego (zabór rosyjski).
W XIX wieku rozwinął się w mieście przemysł. Powstawały manufaktury włókiennicze, głównie za sprawą Żydów i Niemców z Królestwa Polskiego. Największa była manufaktura Lipharta (założona w 1860 roku) zatrudniająca 106 pracowników. Rozwój przemysłu spowodował szybki wzrost liczby mieszkańców – do 3336 w 1878 roku. Ponad 80% stanowili Żydzi. Kryzys ekonomiczny lat 80. XIX wieku spowodował upadek włókiennictwa, natomiast przyczynił się do rozwoju garbarstwa. Liczba mieszkańców stale rosła, osiągając 10 000 w 1914 roku (90% stanowili Żydzi). Powstały liczne organizacje żydowskie. W Krynkach działało kilkanaście chederów (podstawowych szkół religijnych) i jedna jesziwa (szkoła średnia).
Na przełomie XIX i XX wieku w miasteczku rozwinął się silny ruch robotniczy, miasto stało się ogniskiem zapalnym ruchów strajkowych, w których wzięli udział polscy i żydowscy robotnicy. W 1905 roku garbarze kryńscy zorganizowali strajk powszechny, w wyniku którego robotnicy na kilka dni przejęli władzę nad miastem (wydarzenie określane mianem „republiki kyńskiej/kryneckiej”).
Po I wojnie światowej miasto odbudowywało się z trudem. Duża grupa Żydów wyjechała do Ameryki i Palestyny. Liczba ludności zmalała o połowę. W 1920[potrzebny przypis] roku, już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Krynki znalazły się na terenie powiatu grodzieńskiego położonego w województwie białostockim.
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 5206 osób, wśród których 886 było wyznania rzymskokatolickiego, 801 prawosławnego, 6 ewangelickiego, 1 greckokatolickiego a 3495 mojżeszowego, 3 mahometan i 17 bezwyznaniowców. Jednocześnie 1083 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 703 białoruską, 1 niemiecką, 3400 żydowską, 17 rosyjską, 1 gruzińską i 1 litewską. Były tu 734 budynki mieszkalne.
W czasie kampanii wrześniowej stacjonowała tu 13 eskadra towarzysząca.
Po dwuletniej okupacji radzieckiej, w czerwcu 1941 roku miasto zajęli Niemcy. 21 grudnia 1941 roku okupanci utworzyli getto. Przeszło przez nie ok. 6 tys. Żydów. 2 listopada 1942 roku ok. 5 tys. Żydów z Krynek wywieziono do obozu przejściowego w Kiełbasinie pod Grodnem. Getto szczątkowe zlikwidowano 24 stycznia 1943 roku. Kryneccy Żydzi trafili do obozu zagłady w Treblince.
Między 21 a 24 lipca 1944 roku wojska 35 Korpusu 3 Armii Radzieckiej dowodzone przez generała majora Wiktora Żołudiewa toczyły walki o zdobycie umocnionego węzła obrony niemieckiej w Krynkach i okolicach. W trakcie inspekcji pierwszej linii atakujących wojsk pojazdy dowództwa korpusu dostały się pod ogień niemieckiej artylerii w wyniku czego poległ dowódca korpusu i kilkunastu towarzyszących mu oficerów i żołnierzy. W wyniku walk 3 Korpus wsparty przez siły 40 Korpusu generała porucznika Kuzniecowa zajął miasto.
Zniszczone w większej części miasto nigdy nie odzyskało dawnej świetności. W 1950 roku odebrano mu prawa miejskie, które przywrócono w 2009 roku. Mieszkańcy Krynek trudnią się głównie rolnictwem. Miejscowość jest znana w regionie z produkcji wody źródlanej. Współcześnie Krynki są zamieszkałe niemal wyłącznie przez Polaków, którzy stanowią ponad 96% mieszkańców Krynek[potrzebny przypis].
W Krynkach mieszkał pisarz polsko-białoruski Sokrat Janowicz. Z Krynek pochodził także polski malarz Andrzej Szonert.
W miejscowości urodziła się także tworząca w jidysz poetka i pisarka Sara Fel-Jelin.
Honorowym obywatelem Krynek jest Tomasz Miśkiewicz.
W centralnej części Krynek znajduje się oryginalne, jedyne takie w Polsce i jedno z dwóch na świecie (drugie w Paryżu) rondo, od którego odchodzi promieniście 12 ulic.