W tym artykule zbadamy ekscytujący świat Mamuna i wszystkie związane z nim aspekty. Od jego początków po wpływ na dzisiejsze społeczeństwo, Mamuna to temat zasługujący na szczegółową i przemyślaną uwagę. Idąc tym tropem, przeanalizujemy jego znaczenie w różnych kontekstach, a także kontrowersje i debaty, które go otaczają. Przyjmując krytyczne i obiektywne podejście, zagłębimy się w Mamuna, aby zrozumieć jego znaczenie i dzisiejsze wyzwania. Ten artykuł niewątpliwie zapewni kompleksowy przegląd Mamuna i pozostawi czytelnikowi większe zrozumienie i uznanie dla tego tematu.
Mamuna, mamona (także: dziwożona, boginka) – demon żeński z wierzeń dawnych Słowian.
Mamuna wywodzi się od czasownika mamić / omamiać. Etnografowie i językoznawcy notowali różne warianty nazwy tego demona, m.in. w Małopolsce stosowane były nazwy: mamuny, mamony, mamóny, mamonie, manie, w Przemyskiem i Sanockiem-Krośnieńskiem oraz na Śląsku: mamuny.
Wywodzi się tę nazwę ze słów hebrajskich bądź niemieckich, od imienia jednego ze średniowiecznych diabłów (Mamona), od słów „mamić, mamidło”. Na niektórych obszarach, np. Mazowszu pojawiła się jeszcze nazwa sibele.
Nazwa mamuna jest często stosowana wymiennie z dziwożoną i boginką, a te pojęcia są w zależności od regionu i źródeł związane z wierzeniami – w trakcie ewolucji pojęcia – w rusałki.
Mamuna w ludowych opowieściach znana jest także pod imionami Boginka, Czarcicha, Dekla, Dziwożona, Łanucha, Oćwiara, Odmienica, Osinauczycha, Pałuba, Paniuńcia, Płaczka, Siubiela, Zamianica
Uważano, że mamuny są duszami kobiet zmarłych w ciąży lub w czasie porodu. Nie istniały jednolite wyobrażenia co do ich wyglądu. Przedstawiano je m.in. jako:
Niekiedy podawano, że były one duszami pokutujących kobiet, dziewczyn, które dokonały poronienia lub zabiły swe dzieci, samobójczyń, krzywoprzysiężnic, położnic, które zmarły przy połogu, dziewcząt, które zmarły w czasie „ogłoszenia”, a więc między zapowiedziami a ślubem, starych panien, czarownic, a nawet akuszerek.
Mamuny siedziały pod mostami nad rzekami i prały bieliznę, głośno tłukąc kijankami, z kolei w innych wersjach – zamieszkiwały pieczary i jary.
Mamuna dokuczała ciężarnym kobietom i położnicom, porywała lub podmieniała nowo narodzone dzieci. Mogły też, w czasie snu kobiety w ciąży, podmienić dziecko jeszcze nienarodzone na swoje. Podmienieniem dziecka przez mamunę tłumaczono prawdopodobnie jego niedorozwój. Boginki jednak najbardziej były groźne dlatego, że zamieniały dzieci. Przeważnie ofiarą ich padały niemowlęta jeszcze nie ochrzczone. Różne były sposoby porwania.
Dość często mamuny przebywały stale przy domu położnicy, aby w odpowiedniej chwili dokonać zamiany. W tym celu starały się pod jakimś zmyślonym powodem wywołać z izby matkę nowo narodzonego dziecka. Niekiedy znów kusiły ją śpiewem i muzyką, czy też fałszywymi odgłosami zabawy i tańca dochodzącymi jakoby z karczmy, aby wstała z łóżka i wyszła choć przed sień popatrzeć na bawiących się. Niekiedy jednak mamuny nawet siłą próbowały zamienić niemowlę; mamuna bijąc i drapiąc próbowała porwać dziecko. Tak podmienione dziecko to tzw. odmieniec, zwany też odmienkiem, podrzucem lub płonkiem, bobakiem, bobem (te ostatnie nazwy miały jednak przeważnie inne znaczenie), nie ruszał się zupełnie z kołyski, mało mówił i prawie nic nie jadł. Śmierć niedorozwiniętego dziecka tłumaczono tym, że potomstwo mamuny nigdy nie chowa się dobrze wśród ludzi i szybko umiera. Dziecko boginki było uosobieniem chytrości i złośliwości.
Mamuny na Słowacji kradły drwalom żywność, a góralom pienińskim (w wersji: boginki) zielony groch z pól. W Łęczyckiem zanotowano wierzenie, że mamuny porywają z pola dzieci w samo południe. Górale pienińscy wierzyli, że mamuny pojawiają się w czasie nowiu i zimą. Łapią wtedy kogoś, kto danego dnia zgrzeszył i włóczą go po cmentarzach i jarach aż zamarznie na śmierć.
Prawdopodobnie również na skutek późniejszych nawarstwień pojawiły się informacje, że dzieci zamieniały w małpy, lub, że boginki miały postać małpy.
Artefakty:
Rośliny ochronne:
Inne: