Przeworska Kolej Dojazdowa
W tym artykule zostanie poruszony temat Przeworska Kolej Dojazdowa w celu przedstawienia wyczerpującej analizy tego zagadnienia. Przeworska Kolej Dojazdowa jest dziś aktualnym tematem, a jego badanie ma ogromne znaczenie w różnych obszarach. W tym tekście chcemy zaoferować wszechstronną wizję Przeworska Kolej Dojazdowa, badając jej różne aspekty, implikacje i możliwe rozwiązania. Uwzględnione zostaną różne punkty widzenia i przeanalizowane zostaną różne podejścia, aby w pełni zrozumieć złożoność otaczającą Przeworska Kolej Dojazdowa. Celem tego artykułu jest wywołanie debaty wokół Przeworska Kolej Dojazdowa, promowanie refleksji i wymiany pomysłów między czytelnikami.
| Przeworska Kolej Dojazdowa | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dane podstawowe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Zarządca |
Powiatowy Zarząd Dróg w Przeworsku | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Długość | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rozstaw szyn | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sieć trakcyjna |
brak | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Prędkość maksymalna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Pociąg turystyczny „Pogórzanin” | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Historia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lata budowy |
1902–1904 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rok otwarcia |
1904 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przeworska Kolej Dojazdowa (PKD, pierwotnie Wąskotorowa Kolej Lokalna Przeworsk – Dynów, niem. Schmalspurige Localbahn Przeworsk-Dynow, SLPD, znana też jako przeworsko-dynowska kolejka wąskotorowa) – wąskotorowa linia kolejowa łącząca Przeworsk i Dynów, biegnąca doliną rzeki Mleczki. Powstała na potrzeby obsługi cukrowni w Przeworsku. Jedną z atrakcji turystycznych tej kolei jest tunel o długości 600 m. Linia kolei wąskotorowej Przeworsk – Dynów z lat 1890–1904 została wpisana do rejestru zabytków 30 września 1991 r. pod numerem A–463.
Historia
Przed I wojną światową
Koncepcja budowy i eksploatacji kolei przeworskiej powstała w okresie monarchii austro-węgierskiej, a starania o rozpoczęcie budowy kolei – po zbudowaniu przez księcia Andrzeja Lubomirskiego „Cukrowni Przeworsk” (Galicyjsko-Bukowińskie Akcyjne Towarzystwo Przemysłu Cukrowniczego w Przeworsku) – zapoczątkowali w 1894 r. ówcześni właściciele ziemscy, hrabiowie Roman Scypio del Campo z Łopuszki Wielkiej i Skrzyński z Bachórza. Zasadniczym celem funkcjonowania kolei było dostarczanie buraków do cukrowni oraz przewóz z ziemi brzozowskiej płodów rolnych, drewna, żwiru i kamienia. Starania o uzyskanie koncesji i subwencji rządowych przeciągały się, a Ministerstwo Wojny Austro-Węgier sprzeciwiło się zbudowaniu początkowo planowanej kolei normalnotorowej z uwagi na obawę wykorzystania jej przez Rosję w razie wojny. Rozpoczęcie budowy kolei nastąpiło dopiero po uzyskaniu koncesji, co nastąpiło 15 lutego 1902 roku. W pierwszej kolejności wykonano 44 km linii oraz 6 budynków stacyjnych i mieszkalnych, a także warsztaty w Przeworsku. Całkowite oddanie do eksploatacji i oficjalne otwarcie całej linii wraz z budynkami i parowozownią zwrotną w Dynowie nastąpiło 8 września 1904. Początkowo właścicielem kolei był książę Lubomirski, a od 1908 roku towarzystwo akcyjne Kolej Lokalna (Lokalbahn) Przeworsk – Dynów z siedzibą we Lwowie, z większościowym udziałem państwa.
Początkowo tabor kolei przeworsko-dynowskiej stanowiły 3 lokomotywy parowe (tendrzaki serii Uv firmy Krauss o układzie osi C1), 7 wagonów osobowych i 45 towarowych. Po 3 latach przybyło 6 wagonów towarowych. W 1910 kolej dysponowała 4 lokomotywami (tego samego typu), 7 wagonami osobowymi i 55 towarowymi. Po kolejnych 3 latach tabor uzupełniono o kolejne 10 wagonów towarowych. W pierwszym pełnym roku eksploatacji kolei (1905) z możliwości przejazdu skorzystało 45 007 pasażerów, co zapewniało słabą rentowność. Sytuację poprawiło w dalszych latach zastąpienie pociągów mieszanych przez dwie pary pociągów osobowych i jedną towarowych. Rok później na podróż koleją zdecydowało się 62 tys. osób, a w 1908 ich liczba przekroczyła 85 tys. Tuż przed wybuchem wojny, w 1913, z usług kolei wąskotorowej skorzystało 110 tys. pasażerów. Mieli oni możliwość podróżowania wagonami 2 i 3 klasy (dopiero w 1913 wprowadzono do użytku jeden wagon 1 klasy). W latach 1904–1913 z wygodniejszych wagonów korzystało tylko 2,3–6,1% podróżnych. Gros wszystkich klientów kolei (90–96%) decydowało się na podróż wagonami 3 klasy. Pozostałe 0,3–3,8% pasażerów stanowiły osoby podróżujące według taryfy wojskowej.
W pierwszym pełnym roku eksploatacji kolei (1905) przewieziono ładunki i towary o łącznej masie 25 847 ton. Kolejne lata przyniosły stopniowy wzrost przewozów towarowych koleją przeworsko-dynowską. W 1909 klienci kolei zlecili przewóz ładunków o masie 32,3 tys. t. Rok później osiągnięto 44,1 tys. t, a rok 1911 zamknięto jeszcze lepszym wynikiem - 48,9 tys. t.
I wojna światowa
W związku z ogłoszeniem mobilizacji w Austro-Węgrzech 31 lipca 1914 roku, ruch na kolei został zawieszony nocą z 5 na 6 sierpnia 1914 roku.
Na przełomie września i października 1914 roku linia była pod kontrolą wojsk rosyjskich. Następnie na krótko znów pod kontrolą austro-węgierską. Od 5 listopada 1914 roku kolej ponownie była pod kontrolą Rosjan. W maju 1915 roku rozpoczęła się udana ofensywa austro-węgierska. Wówczas Rosjanie wywieźli cały tabor z kolei, zniszczyli też niektóre mosty i stacje.
Linia została odbudowana w czerwcu i lipcu 1915 roku przez niemiecki 7 Batalion Wojsk Kolejowych.
_(22336254740).jpg)
Po II wojnie światowej
W 1951 r. nastąpiła zmiana roztawu szyn z 760 mm na 750 mm. W latach 70. PKP wprowadziło transportery dla wagonów normalnotorowych. W 1986 wycofano trakcję parową. Wkrótce potem zawieszono regularny ruch pasażerski.
W 1993 r. rozpoczęto przewozy turystyczne i od tego czasu pociąg, który je obsługuje nosi nazwę „Pogórzanin”.
Od 2009
.jpg)
.jpg)
Dzięki założonemu w 2009 r. Stowarzyszeniu Miłośników Przeworskiej Kolei Wąskotorowej udało się powstrzymać plan zawieszenia kursów turystycznych, gdyż władze samorządowe nie były w pełni przekonane o sensie prowadzenia dalszej działalności kolei. Mimo wielu przeszkód SMPKW nie dopuściło do likwidacji PKD.
Właścicielami kolei są powiaty przeworski i rzeszowski. Od stycznia 2013 przeworską kolej objął w zarząd Powiatowy Zarząd Dróg w Przeworsku. W nocy z 26 na 27 czerwca 2020 we wsi Hadle Szklarskie nawałnica zniszczyła dwa mosty i część torowiska o łącznej długości ok. 7 km, co uniemożliwia kursowanie pociągów. W czerwcu 2021 roku kolej wznowiła ruch turystyczny na krótszym (nieuszkodzonym) odcinku trasy Przeworsk – Łopuszka Mała. Ostatnią stacją do której dociera i zawraca kolej jest Łopuszka Wielka. W sezonie turystycznym 2023 uruchomiono drugą trasę pociągu PKD „Pogórzanin” Dynów – Jawornik Polski. W sierpniu 2023 roku, przez dwa tygodnie trasą Przeworsk – Łopuszka Wielka jeździł parowóz Px48 w ramach współpracy pomiędzy Przeworską Koleją Wąskotorową i Średzką Koleją Powiatową. Do końca 2023 r. trwały prace związane z rewitalizacją przeworskiej kolei wąskotorowej, w wyniku czego cała trasa Przeworsk – Dynów została przywrócona do ruchu kolejowego. W sezonie 2023 kolej przewiozła rekordową liczbę turystów – 24 817 osób.
| Rok | Liczba pasażerów |
|---|---|
| 2014 | 12,0 tys. |
| 2015 | 13,0 tys. |
| 2016 | 13,9 tys. |
| 2017 | 11,5 tys. |
| 2018 | 12,1 tys. |
| 2019 | 15,1 tys. |
| 2020 | 0 |
| 2021 | 15,0 tys. |
| 2022 | 15,8 tys. |
| 2023 | 24,9 tys. |
Tabor
Przeworska Kolej Dojazdowa dysponuje 6 lokomotywami spalinowymi Lxd2, w tym 3 czynnymi oraz lokomotywą parową Px48, która obecnie oczekuje generalnego remontu.
Lokomotywy:
- Lxd2 – 251 (niesprawna)
- Lxd2 – 257 (sprawna)
- Lxd2 – 268 (sprawna)
- Lxd2 – 334 (sprawna)
- Lxd2 – 335 (niesprawna)
- Px48 – 1734 (niesprawna)
Na stacjach w Przeworsku, Bachórzu oraz Dynowie znajdują się niewielkie skanseny techniki kolejowej, w których można podziwiać oryginalny tabor kolejki. W budynku odnowionego dworca „Przeworsk Wąski” otwarto w 2022 r. salę historyczną PKD z licznymi eksponatami.
Trasa
Trasa kolejki przebiega przez dwie krainy geograficzne Podgórze Rzeszowskie i Pogórze Dynowskie. Podróż zaczyna się w dolinie Mleczki, następnie kolejka pokonuje, długie i proste odcinki między polami uprawnymi. Jadąc dalej w Łopuszce Małej kolejka przejeżdża obok sztucznego zbiornika – kąmpieliska. Tory kolejki biegną również wzdłuż drogi łączącej Przeworsk z Dynowem. Malownicza trasa obfituje w ostre łuki i wysokie podjazdy, a gdy mija Jawornik Polski, zaczyna się las, który kończy się przejazdem przez tunel, gdzie po wyjeździe widać przepiękne krajobrazy Pogórza Dynowskiego.
Na trasie zlokalizowany jest jedyny tunel na kolejach wąskotorowych w Polsce.
Linia posiada wiele zabytkowych obiektów inżynieryjnych takich jak mosty, wiadukty i przepusty. Najpopularniejsze z nich to most stalowy w Przeworsku, most stalowy w Urzejowicach, a także most kamienny w Szklarach.
.jpg)
Czas przejazdu trasy Przeworsk – Dynów z postojami wynosi 2 godziny i 40–45 minut.
Stacje i przystanki
- Przeworsk Wąski
- Urzejowice
- Krzeczowice
- Kańczuga
- Łopuszka Mała
- Łopuszka Wielka
- Manasterz
- Zagórze
- Hadle Szklarskie
- Jawornik Polski
- Szklary Tunel
- Szklary
- Bachórz
- Dynów
Przypisy
- ↑ A. Bożek, B. Pokropiński: Kolej wąskotorowa Przeworsk - Dynów. Kolpress, 2018, s.33
- ↑ a b c d Historia przeworskiej kolei dojazdowej. . (pol.).
- ↑ Będzie dalsza rewitalizacja zabytkowej linii kolei wąskotorowej Przeworsk–Dynów. . (pol.).
- ↑ a b Andrzej Bożek: Kolej Lokalna Przeworsk-Dynów, "Świat Kolei" nr 12/2001 s.20-22
- ↑ a b c d e Andrzej Bożek: Kolej Lokalna Przeworsk-Dynów, "Świat Kolei" nr 12/2001 s.23
- ↑ Stanisław Szuro: Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji. Koleje żelazne w Galicji w latach 1847-1914. Kraków: Historia Iagellonica, 1997, s. 201-206. ISBN 83-906446-1-4.
- ↑ a b c Andrzej Bożek, Bogdan Pokropiński (red.), Kolej wąskotorowa Przeworsk - Dynów, 1. wydanie, Poznań: Kolpress, 2018, s. 43, ISBN 978-83-943075-4-7, OCLC 1066082240 .
- ↑ Stowarzyszenie Miłośników Przeworskiej Kolei Wąskotorowej. 2023-02-21. (pol.).
- ↑ a b c B. Kurzępa: Rozpoczęcie sezonu na Przeworskiej Kolei Dojazdowej, "Świat Kolei" nr 6/2013 s.7
- ↑ Norbert Ziętal: Ogromne straty Przeworskiej Kolei Dojazdowej w Hadlach Szklarskich i Hadlach Kańczuckich. Czy uda się odbudować zabytek?. nowiny24.pl, 2020-06-30. . (pol.).
- ↑ Piotr Samolewicz: Kolejka wąskotorowa kursuje tylko do Łopuszki Malej. Kiedy się to zmieni?. nowiny24.pl, 2021-07-16. . (pol.).
- ↑ Rozpoczęcie sezonu. kolejka-pogorzanin.pl, 2023-02-18. (pol.).
- ↑ a b Otwarcie sezonu kolejki wąskotorowej Przeworsk - Łopuszka Wielka. Urząd Transportu Kolejowego, 2023-02-21.
- ↑ Rozkład jazdy. .
- ↑ Parowóz Px48-1920 już na torach Przeworskiej Kolejki Wąskotorowej. .
- ↑ a b „Pogórzanin” wraca na całą trasę. . (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Urząd Transportu Kolejowego, Koleje Wąskotorowe w 2022 r., Warszawa 2023, s. 25 .
- ↑ Przetarg na remont wąskotorowego parowozu Px48-1734 unieważniony. . (pol.).
- ↑ L45H 24851 – Enkol. 2023-08-22. (pol.).
- ↑ Wciąż pod parą... Parowozy w Polsce. 2023-08-22. (pol.).
- ↑ a b Pomóż zdobyć dofinansowanie dla PKW "Pogórzanin". powiatprzeworsk.pl, 2022-10-14. . (pol.).
- ↑ Powstaje kąpielisko w Kańczudze. . (pol.).
- ↑ Pogórzanin – Przeworska Kolejka Wąskotorowa. 2023-02-21. (pol.).
- ↑ Janusz Motyka: Trzeba ratować zabytkową ciuchcię!. nowiny24.pl, 2008-03-27. . (pol.).
Bibliografia
- Judyta Kurowska-Ciechańska, Ariel Ciechański, Koleje, Warszawa: Wyd. Carta Blanca, 2007, ISBN 978-83-60887-80-6, OCLC 500427346.
- Andrzej Bożek: Kolej Lokalna Przeworsk-Dynów, "Świat Kolei" nr 12/2001