Obecnie 13 Pułk Ułanów Wileńskich jest tematem o dużym znaczeniu i zainteresowaniu wielu ludzi w różnych częściach świata. Wpływ, jaki 13 Pułk Ułanów Wileńskich ma na nasze życie, jest niezaprzeczalny, czy to na poziomie osobistym, społecznym, ekonomicznym czy politycznym. Od momentu pojawienia się 13 Pułk Ułanów Wileńskich był przedmiotem badań, analiz i debat ekspertów z różnych dziedzin, którzy starają się zrozumieć jego implikacje i konsekwencje. W tym artykule zbadamy z różnych perspektyw zjawisko 13 Pułk Ułanów Wileńskich i jego wpływ na obecne społeczeństwo, aby rzucić światło na ten szeroko dyskutowany temat.
Odznaka pamiątkowa 13 puł. | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie | |
Rozformowanie | |
Tradycje | |
Święto | |
Nadanie sztandaru | |
Rodowód |
1 pułk ułanów wileńskich |
Dowódcy | |
Pierwszy | |
Ostatni |
ppłk dypl. Józef Szostak |
Działania zbrojne | |
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Mołodecznem (1–3 VII 1919) kampania wrześniowa | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość |
Wileńska BK (1937–1939) |
13 Pułk Ułanów Wileńskich (13 p.uł.) – oddział kawalerii Samoobrony Litwy i Białorusi, Wojska Litwy Środkowej, Wojska Polskiego II RP oraz Armii Krajowej.
Pułk stacjonował w garnizonie Nowa Wilejka, a jego szwadron zapasowy w garnizonie Wołkowysk.
Święto pułkowe obchodzone było 25 lipca, w rocznicę boju pod Janowem w 1920.
27 grudnia 1918, w majątku Pośpieszka pod Wilnem, z oddziałów konnych Samoobrony Litwy i Białorusi, sformowany został 1 pułk Ułanów Wileńskich. Następnego dnia pułk przeniesiony został do garnizonu Wilno, do koszar na Antokolu. W czerwcu 1919 otrzymał numer i nazwę.
Służyło w nim wielu tzw. „zagończyków”, do których zaliczał się także jego pierwszy dowódca mjr Władysław Dąbrowski ps. „Dąb”. Po wcieleniu pułku do odrodzonego Wojska Polskiego, nadano mu nazwę 13 pułku ułanów, pomijając przydomek „wileński”. Pomimo tego od pierwszych dni swego istnienia nosił nieoficjalnie tę nazwę, podkreślając pochodzenie jego żołnierzy.
Następnie pułk wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, odznaczając się licznymi zagonami i rajdami na tyły przeciwnika. 29 czerwca 1919 gen. Edward Rydz-Śmigły wręczył w Wilnie delegacji, przybyłej z frontu, sztandar pułkowy. Po wyprawie kijowskiej w 1920 w pułku znalazło się wielu ułanów z rozwiązanego Tatarskiego Pułku Ułanów im. płk. Mustafy Achmatowicza, stąd przejął on jego tradycje.
W drugiej dekadzie lipca pułk z półbaterią artylerii konnej osłaniał odwrót 10 Dywizji Piechoty znad Niemna. 24 lipca wyruszył ze Starej Kamionki w kierunku Janowa. Po forsownym marszu dotarł w nakazany rejon i uzupełniał swoje szwadrony resztkami rozbitego pod Grodnem 113 pułku ułanów. W trakcie prac organizacyjnych ubezpieczenia zameldowały o nadciągającej kolumnie sowieckiej 15 Dywizji Kawalerii. Dowódca pułku nakazał wycofanie z miejscowości taborów i artylerii. Ochraniać je miał 3 szwadron. Maszerującą w kierunku na Osowiec kolumnę zaatakowała sowiecka kawaleria. Pierwszą szarżę odparły karabiny maszynowe i artyleria strzelająca na wprost. Równocześnie ppłk Budkiewicz poprowadził na nieprzyjacielskie skrzydło szarżę siłami 1 i 2 szwadronów. Zmusiło to czerwonoarmistów do odwrotu. Późnym popołudniem pododdziały 13 pułku ułanów zaatakowała kolejna brygada sowieckiej 15 DK. Zacięte walki przerodziły się w szereg indywidualnych pojedynków na białą broń. W walce wręcz dowódca polskiego pułku ppłk Butkiewicz pokonał i ciężko ranił dowódcę sowieckiej brygady kawalerii. Także polscy ułani uzbrojeni w lance odnosili duże sukcesy w walce, a przeciwnik wobec tego rodzaju broni był bezradny. Po kilku godzinach zapadający zmrok zmusił obie strony do przerwania walki.
W październiku 1920 roku dowódca pułku, pułkownik Mścisław Butkiewicz, zdecydował się na podjęcie zagonu na tyły litewskie. W tym celu wyruszył z Wornian, dokąd pułk przybył z frontu sowieckiego i przeprawił się mostem kolejowym przez Wilię, po czym w bród przez Zejmianę koło wsi Drużele i podjął marsz na Podkrzyż, Dojlidany, Poszyle, Gieglówkę, przedzierając się przez oddziały litewskie. Koło wsi Helenowo pluton podchorążego Wacława Rusieckiego z 2 szwadronu wykonał szarżę na litewskich huzarów i wziął 8 jeńców i 10 koni.
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920 | ||
śp. uł. Ignacy Bakinowski nr 3576 | plut. Wojciech Berdowski | kpr. Aleksander Brochocki nr 3898 |
ppor. Andrzej Brochocki nr 3537 | por. Stanisław Brochocki nr 3536 | plut. Witold Buko |
ppłk Mścisław Butkiewicz | kpr. Jan Chalecki | kpr. Antoni Downarowicz |
rtm. Konstanty Drucki-Lubecki | ppor. Józef Fiedorowicz | plut. Mirosław Gajewski |
uł. Leon Gębuś | rtm. Kazimierz Hrakałło-Horawski | st. uł. Jan Iwaszkiewicz |
plut. Jan Kaliński | pchor. Wacław Kamionka | kpr. Kazimierz Kiktysz |
pchor. Jan Konarzewski | śp. ppor. Apolinary Krasowski nr 3570 | st. uł. Józef Krasowski |
ppor. Wacław Krydel | plut. Michał Kubski | pchor. Konstanty Kuczyński |
kpr. Wacław Lipowicz | st. wchm. Stanisław Łada | kpr. Stanisław Ławrowski |
uł. Jan Michałowski | rtm. Mikołaj Michniewicz-Hetman | kpr. Bolesław Obuchowski |
kpr. Wacław Pac-Pomarnacki | plut. Stanisław Poźniak | st. wachm. Julian Puzinawski |
st. wachm. Włodzimierz Prosiński | plut. Franciszek Romanowski | plut. Stanisław Rusiecki |
ppor. Witold Rusiecki | kpr. Antoni Sawicki | st. uł. Stanisław Sawlewicz |
plut. Jan Songin | uł. Józef Strumiłło | uł. Jan Symonowicz |
kpr. Alfred Szachno | plut. Witold Szczemiński | st. wchm. Józef Szokol-Ejgert |
plut. Stefan Szyłkiewicz | plut. Władysław Trachim | pchor. Jan Tyszkiewicz |
st. wachm. Kalikst Węcławowicz | st. wachm. Faustyn Zdrojewski nr 3545 |
W końcu 1921 pułk pełnił służbę na granicy z Litwą, a następnie przez krótki czas stacjonował w Głębokiem. Ostatecznie pod koniec 1922 został przeniesiony do Nowej Wilejki, gdzie przebywał do końca istnienia II RP. Pułk Ułanów Wileńskich przodował w wyszkoleniu bojowym, wykształceniu obywatelskim i dyscyplinie wojskowej wśród formacji kawaleryjskich.
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 30 kwietnia, jako datę święta pułkowego. 6 czerwca 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zmienił datę święta pułkowego 13. p.uł. z dnia 30 kwietnia na dzień 25 lipca.
18 marca 1930 roku Minister Spraw Wojskowych nadał jednostce nazwę „13 pułk Ułanów Wileńskich”.
Minister Spraw Wojskowych rozkazem z 9 czerwca 1936 nadał 1 szwadronowi nazwę „Tatarskiego”. Od tego roku zaczęto kierować do niego wszystkich poborowych tatarów polskich. Podczas uroczystego składania serca marszałka Józefa Piłsudskiego na cmentarzu wileńskim na Rossie 1 szwadron pełnił honorową asystę. Pierwszym jego dowódcą był rtm. Michał Bohdanowicz; po nim dowodzili nim krótko rtm. Bazyli Marcisz i rtm. Jan Tarnowski. Od 25 października 1938 objął nad nim dowództwo rtm. Aleksander Jeljaszewicz. Obok niego w szwadronie służyli także Tatarzy, absolwenci pułkowej szkoły podoficerskiej. Podczas święta pułkowego 25 lipca 1937 wręczono szwadronowi buńczuk wykonany według wzorów starotatarskich, który ufundowany został przez całą społeczność tatarską Polski.
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 | |
---|---|
Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
dowódca pułku | ppłk dypl. Janusz Bokszczanin |
I zastępca dowódcy | mjr dypl. Jan Schaitter |
p.o. adiutanta | rtm. Jan Tarnowski |
lekarz medycyny | por. lek. Stanisław Januszewski |
starszy lekarz weterynarii | mjr Józef Lange |
komendant rejonu PW Konnego | por. Zygmunt Włodzimierz Mikulski |
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) | mjr Władysław Paweł Wójtowicz |
oficer mobilizacyjny | rtm. adm. (kaw.) Apolinary Walerian |
zastępca oficera mobilizacyjnego | por. Bogdan Antoni Kiersnowski |
oficer administracyjno-materiałowy | rtm. adm. (kaw.) Stanisław Edward Bazylczuk |
dowódca szwadronu gospodarczego | vacat |
oficer gospodarczy | kpt. int. Władysław Polnik |
oficer żywnościowy | chor Stanisław Mazur |
dowódca plutonu łączności | por. Zygmunt Włodzimierz Mikulski |
dowódca plutonu kolarzy | vacat |
dowódca plutonu ppanc. | por. Andrzej Adam Szamota |
dowódca 1 szwadronu | rtm. Aleksander Jeljaszewicz |
dowódca plutonu | por. Włodzimierz Makaliński |
dowódca plutonu | por. Tadeusz Zdzisław Tyczyński |
dowódca 2 szwadronu | rtm. Jan Tarnowski |
dowódca plutonu | por. Jerzy Marian Rostworowski |
dowódca 3 szwadronu | vacat |
dowódca plutonu | por. Zygmunt Barcicki |
dowódca plutonu | por. Konstanty Sołtan |
dowódca plutonu | ppor. Bolesław Klincewicz |
dowódca 4 szwadronu | rtm. Kazimierz Nawrocki |
dowódca plutonu | ppor. Tadeusz Józef Batorowicz |
dowódca plutonu | ppor. Mieczysław Bubień |
p.o. dowódcy szwadronu km | por. Andrzej Adam Szamota |
dowódca plutonu | ppor. Romuald Morgiewicz |
dowódca plutonu | ppor. Wieńczysław Ter-Barsegow |
dowódca szwadronu zapasowego | mjr Jan Bączkowski |
zastępca dowódcy szwadronu zapasowego | vacat |
na kursie | rtm. Stanisław Alexandrowicz |
na kursie | rtm. Tadeusz Józef Cichowski |
na kursie | rtm. Bolesław Sediwi |
na kursie | ppor. Marian Kisielewicz |
W wojnie obronnej 1939 13 pułk Ułanów Wileńskich pod dowództwem ppłk. dypl. Józefa Szostaka walczył w składzie Wileńskiej Brygady Kawalerii płk. dypl. Konstantego Druckiego-Lubeckiego. Od 2 do 5 września brał udział w walkach pod Piotrkowem Trybunalskim. W dniach 9 i 10 września poniósł dotkliwe straty w czasie przeprawy przez Wisłę, na przyczółku pod Maciejowicami. Następnie walczył na Lubelszczyźnie. Rozbity został na przeprawie pod Tomaszowem Lubelskim koło wsi Suchowola. 1 szwadronowi przypisuje się wykonanie jednej z szarż kawaleryjskich przeprowadzonych we wrześniu 1939. Szarżą dowodził rotmistrz Jeljaszewicz, a wykonana została w okolicach Maciejowic.
Sztandar pułku zakopany przez żołnierzy nie został odnaleziony do dnia dzisiejszego. Po bitwie część ułanów przez jakiś czas błądziła po nieznanym terenie, zachowując przy tym karność i dyscyplinę. Wkrótce weszła w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga. Inna grupa na czele z rtm. A. Jeljaszewiczem podążyła ku granicy węgierskiej.
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939 | |
---|---|
dowódca pułku | ppłk dypl. kaw. Józef Szostak |
zastępca dowódcy pułku | mjr kaw. Władysław Paweł Wójtowicz |
kwatermistrz | rtm. adm. (kaw.) Stanisław Edward Bazylczuk |
adiutant i oficer informacyjny | rtm. Jan Tarnowski |
oficer ordynansowy | ppor. kaw. Mieczysław Bubień |
oficer broni i gazu | ppor. kaw. rez. Zygmunt Maciejewski |
lekarz | por. lek. dr Stanisław Januszewski |
lekarz weterynarii | kpt. lek. wet. Jerzy Łubkowski |
kapelan | ks. kpl. rez. Stefan Kiwiński |
szef kancelarii | st. wachm. Piotr Sadowski |
dowódca szwadronu gospodarczego | por. kaw. rez. Jan Essel |
wachmistrz szef | wachm. Władysław Chruśliński |
oficer żywnościowy | chor. Stanisław Mazur |
płatnik | por. kaw. rez. Ryo (?) |
dowódca 1 szwadronu | rtm. Aleksander Jeljaszewicz |
dowódca 2 szwadronu | rtm. Stanisław Zakrzewski |
dowódca 3 szwadronu | rtm. Bolesław Sediwi |
dowódca 4 szwadronu | rtm. Kazimierz Nawrocki |
dowódca 5 szwadronu km | rtm. Tadeusz Cichowski |
Poszczególne pododdziały 13 pułku Ułanów Wileńskich AK zostały odtworzone w 1944 w Okręgu Wileńskim AK w kilku ośrodkach: dywizjon konny na terenie Puszczy Rudnickiej, szwadron konny przy 3 Brygadzie Wileńskiej AK, pluton konny przy 4 Brygadzie Wileńskiej AK oraz pluton konny na terenie Puszczy Kampinoskiej.
29 czerwca 1919, w Wilnie, gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz wręczył delegacji pułku, przybyłej z frontu, sztandar ufundowany przez społeczeństwo ziemi wileńskiej.
27 września 1939 por. Tadeusz Batorowicz odjął płachtę sztandaru od drzewca. Pokrowiec, orła i szarfy zakopali ułani w zagajniku. W momencie kapitulacji, na rozkaz dowódcy 4 szwadronu, por. Batorowicz zakopał sztandar przy drodze Medyka–Przemyśl. W latach 1971-1973 aktywną akcję poszukiwania sztandaru pułku podjął mjr Norbert Binder, syn podoficera pułku. 20 października 1979 odnalazł on pod Medyką puszkę grotu sztandaru 13 p.uł., z numerem 13 na przedniej ściance podstawy. Jedyny relikt ze sztandaru 13 pułku trafił do zbiorów Muzeum WP.
Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. nr 16, poz. 243 z 24 kwietnia 1924 roku posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona pokryte są żłobkowaną różową emalią. Pośrodku krzyża złocony ryngraf z wizerunkiem Matki Boskiej Ostrobramskiej. Oficerska - dwuczęściowa, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym i złoconym, na rewersie numerowana.
Żołnierze 1 szwadronu 13 puł nosili na kołnierzu półksiężyc z gwiazdą.
Proporczyk | Opis |
---|---|
Proporczyki na lancach i patkach mundurów były w kolorze różowym z (niebieskim) chabrowym wąskim paskiem pośrodku
W 1 szwadronie tatarskim na proporczykach mundurowych dodatkowo pozłacany emblemat w formie półksiężyca z gwiazdą | |
proporczyk dowództwa w 1939 | |
proporczyk dowództwa w 1939 (wersja z symbolami 1 szwadronu tatarskiego) | |
proporczyk 1 szwadronu w 1939 | |
proporczyk 1 szwadronu w 1939 (2. wersja) | |
proporczyk 2 szwadronu w 1939 | |
proporczyk 3 szwadronu w 1939 | |
proporczyk 4 szwadronu w 1939 | |
proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939 | |
proporczyk plutonu łączności w 1939 | |
Inne | Opis |
Na czapce rogatywce – otok różowy | |
Szasery ciemnogranatowe, lampasy różowe, wypustka różowa | |
„Łapka” (do 1921) – karmazynowa |
|
|
|
|
|
Żurawiejki dotyczące szwadronu tatarskiego:
|
|
|
W latach 1918-1921 na melodię „Marsza Pierwszej Brygady” śpiewano:
Refren:
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.
Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
---|---|---|---|---|
Mazur Stanisław | chorąży | żołnierz zawodowy | oficer żywnościowy | Katyń |
Staszewicz Jan | por. kaw. rez. | majątek Teklinopol | Katyń | |
Zamojski Jan | podporucznik rezerwy | lekarz dr weterynarii | Katyń | |
Uszyłło Mieczysław | podporucznik rezerwy | Charków |
Tradycje 13 pułku Ułanów Wileńskich kultywuje Kielecki Ochotniczy Szwadron Kawalerii im. 13 Pułku Ułanów Wileńskich, Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej oraz Stowarzyszenie Świętokrzyski Szwadron Kawalerii Ochotniczej im. Henryka Dobrzańskiego „Hubala” w Barwach 13 Pułku Ułanów Wileńskich GRH.