W tym artykule przyjrzymy się fascynującej historii Żarnowiec (województwo śląskie) i jej wpływowi na dzisiejszy świat. Od swoich początków do chwili obecnej Żarnowiec (województwo śląskie) odegrał kluczową rolę w różnych aspektach społeczeństwa, pozostawiając niezatarty ślad w kulturze, technologii, polityce i wielu innych. Na kolejnych stronach szczegółowo zbadamy, jak Żarnowiec (województwo śląskie) ewoluował na przestrzeni czasu, jego wpływ w różnych obszarach oraz sposób, w jaki nadal kształtuje naszą teraźniejszość i przyszłość._Przygotuj się na zanurzenie się w podróż w czasie i odkryj wpływ trwały od Żarnowiec (województwo śląskie).
wieś | |
Kościół pw. Narodzenia NMP | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2008) |
738 |
Strefa numeracyjna |
32 |
Kod pocztowy | |
Tablice rejestracyjne |
SZA |
SIMC |
0226224 |
Położenie na mapie gminy Żarnowiec | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa śląskiego | |
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego | |
50°29′00″N 19°51′43″E/50,483333 19,861944 |
Żarnowiec – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, w gminie Żarnowiec. Miejscowość jest siedzibą gminy Żarnowiec. Dawniej miasto (do 1870). W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa katowickiego.
Żarnowiec leży w północno-wschodniej części województwa województwa śląskiego, w Małopolsce (w małopolskiej części obecnego woj. śląskiego), nad rzeką Pilicą, na pograniczu Wyżyny Miechowskiej i Progu Lelowskiego – makroregion Wyżyna Krakowsko-Częstochowska. Na północnym skraju miejscowości, do Pilicy, wpada mała rzeka, Uniejówka.
Miejscowość w formie zlatynizowanej staropolskiej formie Zarnowyecz notuje Gall Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116.
Nazwę miejscowości w zlatynizowanych staropolskich formach Zarnowyecz oraz Antiqua Zarnowyecz wymienia w latach (1470-1480) Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis.
|
Ten artykuł należy dopracować |
Początki osadnictwa na tym terenie poprzedzają istnienie państwa polskiego, sięgając w epokę plemienną. Legenda głosi, że w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kościół św. Wojciecha, stał posąg Świętowita. Miejscowe podania mówią również o obecności na ziemi żarnowieckiej św. Wojciecha, podążającego z Krakowa do Gniezna w 996/997 r. Za sprawą modlitw wspomnianego biskupa miało wytrysnąć źródło, aby zaspokoić pragnienie słuchaczy Słowa Bożego. Żarnowiec już wtedy stanowić musiał tzw. czoło opola, czyli główny ośrodek wspólnoty sąsiedzkiej na tym terenie.
Pierwsza wzmianka o istnieniu Żarnowca pochodzi z kroniki Galla Anonima. Autor podaje, iż pod Żarnowcem miało miejsce spotkanie Władysława Hermana ze swoimi synami – Zbigniewem i Bolesławem. Większość historyków datuje to wydarzenie na 1098 r. W wyniku porozumienia zwaśnionych stron, Herman po raz pierwszy zobowiązał się oddalić od władzy palatyna Sieciecha.
Żarnowiec stanowi przykład miasta wędrującego, co oznacza, iż w przeciągu lat zmieniło się jego pierwotne położenie. Początkowo usytuowany był na terenie dzisiejszych Łanów Wielkich, skąd został przeniesiony 3 km w górę rzeki Pilica, gdzie pozostaje do dnia dzisiejszego. Przyjmuje się, że lokacji miasta na nowym miejscu i prawie magdeburskim dokonał Kazimierz Wielki (lata pomiędzy 1326 a 1340 r.). Dawną osadę przemianowano na Stary Żarnowiec (w 1388 r. nazywała się już Łany, a w 1529 r. Łany Wielkie). Istnieją racjonalne hipotezy, jakoby Żarnowiec posiadał prawa miejskie tzw. polskie już w XIII w. (z nadania prawdopodobnie Bolesława Wstydliwego). Nie zachowały się jednak jakiekolwiek zapiski źródłowe definitywnie potwierdzające to przypuszczenie.
Pierwszym kościołem parafialnym była świątynia pw. św. Wojciecha (dziś w Łanach Wielkich). Sam kościół powstał pomiędzy rokiem 999 a 1243. Po wybudowaniu (I poł. XIII w.) kościoła pw. Narodzenia NMP w Nowym Żarnowcu, parafia starożarnowiecka włączona została w obręb nowo powstałej parafii miejskiej jako jej filia. Wraz ze wzrostem znaczenia miasta funkcja proboszcza stała się wyłącznie tytularną. Pełniący ową funkcję nierzadko w ogóle nie przebywali na terenie parafii, zarządzając nią poprzez wyznaczonych wikariuszy – przypuszczalnie jednego w Żarnowcu, a drugiego w Łanach. Proboszczami parafii byli m.in. rektorzy Akademii Krakowskiej Maciej z Kobylina i Mikołaj z Kalisza. W 1403 r. biskup kijowski Michał Treska ufundował szpital oraz kościółek pw. św. Krzyża, rozszerzony o wezwania Narodzenia NMP i św. Grobu. Powołano kolejnego wikariusza podległego proboszczowi żarnowieckiemu. Z biegiem czasu wyodrębniła się parafia szpitalna, której kres położył pożar kościółka w 1817 r. Podział parafii żarnowieckiej na dwie odrębne – żarnowiecką i wielkołańską nastąpił w 1857 r.
Obecnie parafia żarnowiecka należy do dekanatu żarnowieckiego, diecezji kieleckiej.
Najdonioślejszą rolę w historii miasta odegrał Kazimierz Wielki, lokując je na prawie magdeburskim. Za jego sprawą powstał murowany zamek na planie prostokąta oraz kościół Narodzenia NMP. W latach 1355-56 na zamku w Żarnowcu król przetrzymywał swoją żonę Adelajdę z Hesji. Za jej wstawiennictwem ozdobiono freskami kościół św. Wojciecha. Sam król Kazimierz w latach 1341-1365 często przebywał na miejscowym zamku, na którym polecił zbudować nowy dom zamkowy, a w 1369 r. odnowił dawne przywileje i potwierdził prawa miejskie. W XIV w. Żarnowiec stał się ośrodkiem administracji terytorialnej. Działała tutaj komora celna, rozpoczęły się pierwsze jarmarki. W 1391 r. potwierdzone jest już istnienie powiatu sądowego. Kolejne lata to systematyczny rozkwit miasta. O dużym znaczeniu osady świadczy fakt, iż w uchwalonym podziale województwa krakowskiego obok powiatu krakowskiego i proszowickiego znalazł się również powiat żarnowiecki. Pod koniec XIV w. i w I poł. XV w. miasto było miejscem, w którym zbierał się sąd ziemski dla okolicznej szlachty.
Wiek XV i XVI stanowił najpomyślniejszy okres w rozwoju omawianej jednostki osadniczej. W XVI w. miasto osiągnęło apogeum świetności, stając się siedzibą starostwa niegrodowego. W 1570 roku działało tutaj aż 50 piwowarów. Wzrosła również liczba domostw (z 196 w 1569 r. do 245 w 1620 r.). Rozwój miasta był możliwy dzięki usytuowaniu na starym szlaku prowadzącym z Krakowa na Śląsk oraz do Wielkopolski. Przez Żarnowiec wiodła również droga do Warszawy jako nowej stolicy RP.
Pierwszy poważny kryzys pojawił się wraz z potopem szwedzkim. W wyniku grabieży i pożarów wznieconych przez nieprzyjaciela liczba domostw spadła do 100. Wielki pożar z 1697 r. zniszczył większość tego, co pozostało z najazdu Szwedów. W 1756 r. na 129 domostw 78 stało pustych. Dopiero pod koniec XVIII w. liczba domów osiągnęła liczbę 155. Było ich zatem więcej niż w Olkuszu, Skale czy Wolbromiu, ale mniej niż w pobliskiej Pilicy, co wskazuje, że Żarnowiec był jeszcze dosyć dużym miastem. Wzrost liczby ludności wiąże się jednak z napływem Żydów, którzy w II połowie XIX w. przewyższyli już ludność polską. W mieście powstała żydowska synagoga, cmentarz oraz 3 szkoły wyznaniowe tzw. chedery (w 1906 r. było ich już 6). W 1775 r. miał miejsce pożar zamku, który częściowo został rozebrany. W 1794 r. w pobliskiej Woli Libertowskiej na kwaterze stanął król pruski Fryderyk Wilhelm II, skąd ruszyć miał w stronę Szczekocin, gdzie 6 czerwca (po połączeniu z wojskami rosyjskimi gen. Adriana Denisowa) pokonał oddziały Tadeusza Kościuszki. W latach 1795-1809 Żarnowiec wchodził w skład zaboru austriackiego. Dnia 26 XII 1812 r. zmarł w Żarnowcu, wracający z Warszawy, Minister Pełnomocny Stanów Zjednoczonych Ameryki przy Cesarzu Francuzów i Królu Włoskim – Joel Barlow – poeta, filozof, polityk i dyplomata. Pochowany został na cmentarzu przykościelnym.
Po 1815 r. Żarnowiec znalazł się w obrębie Królestwa Polskiego. Kolejny wielki pożar miasta w 1816 r. oraz budowa szosy Kraków-Miechów-Warszawa (do 1836 r.), omijającej dawny szlak warszawski, definitywnie przekreśliły szansę na odzyskanie dawnej świetności Żarnowca. W czasie powstania styczniowego działały tutaj 3 agendy władz obwodowych Rządu Narodowego. 20 lutego 1863 r. doszło do bitwy grupy powstańców z oddziałami rosyjskimi. Na mocy ukazu carskiego z 1 czerwca 1869 r. Żarnowiec utracił prawa miejskie.