Sterdyń
Dziś Sterdyń jest tematem o dużym znaczeniu i zainteresowaniu społeczeństwem. Od samego początku Sterdyń przyciąga uwagę milionów ludzi na całym świecie, wywołując debaty, dyskusje i refleksje na temat jego znaczenia i wpływu na nasze życie. Niezależnie od tego, czy ze względu na swój wpływ na kulturę, technologię, politykę czy jakąkolwiek inną dziedzinę, Sterdyń zdołał znaleźć się w centrum uwagi mediów i społeczeństwa, stając się podstawowym elementem konstrukcji naszej teraźniejszości i przyszłości. W tym artykule zbadamy różne perspektywy i podejścia do Sterdyń, analizując jego ewolucję, implikacje i dzisiejsze znaczenie.
| wieś | |
 Centrum miejscowości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
25 |
| Kod pocztowy | |
| Tablice rejestracyjne |
WSK |
| SIMC | |
Położenie na mapie gminy Sterdyń  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu sokołowskiego  | |
 52°34′48″N 22°17′37″E/52,580000 22,293611
| |
| Strona internetowa | |
Sterdyń (do 30 grudnia 1999 Sterdyń-Osada) – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie sokołowskim, na historycznym Podlasiu. Siedziba gminy Sterdyń oraz parafii św. Anny. Dawniej miasto – uzyskała lokację miejską przed 1737 rokiem, zdegradowana w 1869 roku.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0690826 | Paciejew | część wsi |
| 0690832 | Sterdyń Poduchowna | część wsi |
| 0690849 | Szmulowizna | część wsi |
Położenie
Sterdyń położona jest na północ 20 km od Sokołowa Podlaskiego, przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 63 Węgorzewo – Sławatycze. Obok miejscowości przepływa rzeczka Buczynka, dopływ Bugu.
Historia
Pierwsza pisana wzmianka o Sterdyni pochodzi z 1425 roku (Z. Rostkowski). Miejscowość została wymieniona w 1446 r. w spisie parafii ziemi łuckiej.
Pierwszym odnotowanym w źródłach właścicielem Sterdyni był Piotr Kiszka herbu Dąbrowa. Około 1472 roku wybudowano drewniany kościół pw. Trójcy Przenajświętszej, Nawiedzenia NMP i św. Anny, św. Jana Chrzciciela i Wszystkich Świętych, którego fundatorami byli: Grzymała h. Lubicz ze Sterdyni (1476–1482) i Brykcjusz Chądzyński h. Ciołek z Chądzynia. Dokument fundacyjny kościoła zaginął – prawdopodobnie zniszczony przez Tatarów. Nowy dokument fundacyjny wystawił 5 lipca 1518 roku Piotr Kiszka, potwierdzając wcześniejsze nadania. Erekcji parafii dokonał w 1518 roku biskup łucki, książę Paweł Algimunt Holszański.
Od roku 1622 Sterdyń była własnością Jakuba Iwanowskiego h. Rogala (zm. 16 kwietnia 1630) żonatego z Anną Kiszką (zm. 1626), córką Mikołaja Kiszki (ok. 1565–1620). Następnie ich córka Barbara, wydając się w 1628 za Zbigniewa Ossolińskiego h. Topór (syna Prokopa i Katarzyny Biereckiej), wniosła dobra sterdyńskie, jako wiano, do rodu Ossolińskich. Po śmierci Zbigniewa (w roku 1628) dziedzicem Sterdyni został jego syn Jerzy, chorąży nurski, elektor z województwa podlaskiego, który 14 lutego 1673 roku poślubił Mariannę Broemer. Po śmierci Jerzego w roku 1687 majątek sterdyński popadł w długi, z powodu których synowie Jerzego Zbigniew (kanonik laterański w Czerwińsku i proboszcz w Zuzeli) i Jan-Józef (również duchowny) w roku 1709 sprzedali jednocześnie swe prawa spadkowe swemu stryjecznemu bratu Stefanowi Ossolińskiemu i Wiktorynowi Kuczyńskiemu. Po wieloletnim procesie sądowym, 24 czerwca 1729 roku Wiktoryn Kuczyński sprzedał Sterdyń Janowi Stanisławowi Ossolińskiemu (1689–1770), stryjecznemu bratu Zbigniewa (proboszczowi Zuzeli).
W 1737 r. król August III Sas nadaje wsi prawa miejskie, które traci w 1869 za czynny udział mieszkańców w powstaniu styczniowym. Miasto prywatne położone było w ziemi drohickiej województwa podlaskiego. Po Janie Stanisławie dobra sterdyńskie dziedziczy jeden z jego synów – Antoni Ossoliński (starosta sulejowski, poseł i elektor w 1764 roku z ziemi drohickiej). Antoni rozpoczął w roku 1778 budowę kościoła parafialnego w stylu późnobarokowym i przystąpił do przebudowy sterdyńskiego pałacu, istniejącego już przed 1770. Budowę kościoła zakończył w roku 1783 Stanisław z Tęczyna hr. Ossoliński (poseł na Sejm Czteroletni z powiatu mielnickiego) – syn Antoniego. Konsekracji dokonał w dniu 2 czerwca 1811 roku ks. Wojciech Leszczyc Skarszewski, biskup lubelski. Stanisław zakończył też przebudowę pałacu według projektu znanego architekta Jakuba Kubickiego. Stanisław Ossoliński żeni się z Józefą Morstin z Raciborska k. Krakowa, z którą miał córkę Emilię urodzoną w 1790 roku w Sterdyni, a zmarłą w 1869 roku w Krakowie. Emilia zaślubiła w 27 września 1809 roku swego bliskiego krewnego, wnuka stryjecznego dziada Aleksandra, Józefa Wawrzyńca Krasińskiego z Radziejowic herbu Ślepowron (1783–1845 lub 1847), syna Anny Ossolińskiej i Kazimierza Krasińskiego.
W roku 1822 Emilia i Józef Krasińscy z powodu nieuregulowanych wobec siebie zobowiązań finansowych doprowadzają w roku 1829 do publicznej licytacji dóbr sterdyńskich, w wyniku której kupują je Jan i Anna z Kleckich Łubieńscy i pozostają w ich rękach do roku 1839. W tymże 1839 roku Józef Wawrzyniec Krasiński odkupuje Sterdyń od Jana i Anny Łubieńskich. Emilia i Józef Wawrzyniec mają pięcioro dzieci: Mariannę, Stanisława, Karola Joachima, Paulinę i Adama Henryka. Na mocy działów przeprowadzonych między dziećmi dziedziczką Sterdyni zostaje Paulina (1816–1893), która w roku 1844 wydaje się za Ludwika Górskiego h. Boża Wola (1818–1908). Ludwik Górski doprowadził dobra sterdyńskie do rozkwitu. Między innymi urządził na nowo, w stylu angielskim, przypałacowy park. Ludwik i Paulina nie pozostawili potomstwa. Paulina przepisuje Sterdyń Kazimierzowi Krasińskiemu (1850–1930 – synowi jej brata Adama – Henryka). Kazimierz obejmuje dobra po śmierci Ludwika Górskiego w 1908 roku, które pozostają w rękach rodziny Krasińskich do reformy rolnej.
W kwietniu 1856 r. w Sterdyni przebywał Oskar Kolberg.
Podczas okupacji hitlerowskiej, 10 czerwca 1940 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1200 Żydów. 22 września 1942 zostali wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani.
28 grudnia 1946 roku na miejscowym rynku miała miejsce sesja wyjazdowa Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie, który skazał sołtysa Józefa Myszkę za pomoc żołnierzom podziemia niepodległościowego na karę śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano natychmiast serią z pepesz.
Zabytki
W Sterdyni znajduje się kościół parafialny pod wezwaniem św. Anny wzniesiony w latach 1779–1783 w stylu późnego baroku. Kościół został odrestaurowany, gdy proboszczem w Sterdyni był ks. Jan Terlecki, kanonik gremialny drohiczyńskiej kapituły katedralnej (proboszcz w Sterdyni od 20 sierpnia 2003 do 17 sierpnia 2011 roku). Na wzniesieniu znajduje się dawny okazały zespół pałacowo-parkowy złożony z pałacu oraz dwóch oficyn połączonych z korpusem głównymi odcinkami muru z bramkami. Jest to rezydencja barokowa z XVI–XVII w. rozbudowana i przekształcona w początkach XIX wieku według projektu Jakuba Kubickiego dla Stanisława Ossolińskiego. Na wprost głównej bramy wjazdowej do pałacu stoi zabytkowa kapliczka z końca XVIII wieku z rzeźbą św. Floriana. Przy wjeździe do Sterdyni od strony Sokołowa Podlaskiego stoi rzeźba Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej wykonana w 1856 roku.
Urodzeni w Sterdyni
- Marian Dehnel – polski lekarz, żołnierz Legionów Polskich, poseł na Sejm
- Paweł Dehnel – polski działacz socjalistyczny i niepodległościowy
- Arkadiusz Wasilewski – żołnierz Armii Krajowej i podziemia antykomunistycznego
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 131099
- ↑ Wieś Sterdyń w liczbach , Polska w liczbach , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1207 .
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 72-73.
- ↑ Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.
- ↑ Ewa Antyborzec: "Mazowsze" Oskara Kolberga. W: Oskar Kolberg: Dzieła Wszystkie. Tom 80/I. Mazowsze. Suplement do tomów 24-28.. Poznań: 2020. ISBN 978-83-959125-1-1.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 448.
- ↑ Tadeusz Swat, „...Przed Bogiem i historią”. Księga ofiar komunistycznego reżimu w Polsce lat 1944-1956. Mazowsze. Warszawa 2003, s. XVII-XVIII.
- ↑ Por. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Złota odznaka "Za opiekę nad zabytkami", Legitymacja Nr 7406, Warszawa, dnia 11 maja 2012 roku
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Sterdyń, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 331.
- Sterdyń, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 622.
- Siedziba gminy: Sterdyń
| Wsie | |
|---|---|
| Kolonie | |
| Osada leśna | |
| Integralne cz. miejscowości |
|
